Kinsa hatun huñunakuykunan yanapawaran

Willakun George Warienchuck

¿YANAPARASUNKICHU hayk’aqllapas huk hatun huñunakuypi uyarisqayki? Ñoqataqa yanapawaranmi, astawanqa kinsa hatun huñunakuykuna. Hukmi yanapawaran mana manchakuq kanaypaq, huktaq imachus kapuqnillaywan kawsanaypaq, hukkaqtaq kallpachawaran Diospaq astawan llank’anaypaq. Manaraq chaymanta rimashaspa ñawpaqta willarisaykichis wawa kasqaymanta.

1928 watapin nacerani, Nueva Jersey (Estados Unidos) llaqtapi kaq South Bound Brook llaqtachapitaq Margie, Olga kurak panaykunawan wiñarani, chay tiempopiqa 2.000 runakunallan chaypi tiyarayku. Wakchaña karayku chaypas mamayqa qoykukuq sonqon karan. Qolqechan karuqtinqa sumaq mikhunata wayk’uruspan vecinokunaman haywariq. Pusaq wataypi kashaqtiymi mamaypa rimasqan húngaro simita rimaq Testigo mamayman predicaran, hinan Biblia estudiayta qallariranku. Chay qhepamantaq 20 watayoq Bertha sutiyoq Testigowan estudiaran bautizakunankama.

Ñoqaqa sinchi manchalin karani, manataqmi ima ruwasqaytapas allinpaqchu qhawariq kani. Mamaypunin allinkuna ruwasqaymanta “kusa waway” niwananmantaqa nishuta pisichawaq. Chaymi mayninqa waqayuspa tapuq kani: “¿Mamitáy, imarayku pisipaq hina qhawariwanki?”, nispa. Hinan niwaq: “Wawáy, ñoqaqa anchatan munakuyki, ichaqa manan munanichu hatunchakuq kanaykita”, nispa. Allinniyta munaspaña chayta ruwaq chaypas, chaykunawanmi ancha pisipaq qhawarikuspa wiñarani.

Huk kutinmi vecinay invitawaran domingonkuna religionninpi huñunakuyman wawankunawan rinaypaq. Yacharanin chaykunaman riy mana allin kasqanta, ichaqa mana phiñakunanraykun nirani. Sonqoypiña pesapakurani chaypas unaymi chay huñunakuykunaman rirani. Escuelaypipas runata manchakuspan mana kaqta ruwarani. Directormi nishu millay kaq, profesorkunatan kamachiq llapa wawakunawan banderata yupaychachinankupaq. Huk wata hunt’an chayta ruwarani, ichaqa chayllamanmi yanapayta chaskikurani.

Mana manchakuq kayta yachani

1939 watapin Bibliamanta yachanapaq huñunakuy wasiypi aparikuyta qallariran. Wayna Ben Miezkalski precursormi chaypi umalliran. Payqa kallpasapa hatun runan karan, wasi sayayta hinaraqmi rikuq kani, chaymi “Big Ben” (Hatunkaray Ben), niq kayku. Chhayna hatun runaña karan chaypas llamp’u sonqon karan kusi-kusi uyayuq, hinan payman yacharukurani. Chaymi “haku predicaq” niwaqtin “hakuyá” niranipacha. Mayninpi llakisqata rikuwaspan kuraq wayqey hina sumaqta rimapayawaspa kallpachawaq. Kallpachawasqanmi anchata yanapawaran chaymi munasqa amigoyta hina rikurani.

 1941 watapin Ben invitawaranku San Luis (Misuri) llaqtapi kinsa p’unchay hatun huñunakuyman carropi paywan viajanaykupaq. Kusisqan kasharani, 80 kilometrollatan ñawpaqpi viajarani, kunantaqmi ichaqa 1.500 kilometrota viajanayku karan. San Luis llaqtaman chayaqtiykun sasachakuykuna karan. Chay llaqtayoq runakunan nisqakuña huñunakuyman riq Testigokunata alojanankupaq. Ichaqa ­religionninkupi umalliqmi kamachisqa ama pitapas chaskinankupaq, chayta kasukuspan wakinqa manaña pitapas alojayta muna­purankuchu. Alojakunayku wasiyoqmi ichaqa mana kasuranchu. “Rimasqaykutaqa hunt’anaykun” nispan niwaranku. Chhayna mana manchakuq kasqankun kallpachawaran.

Chay huñunakuypin panaykuna bautizakuranku. Chay p’unchaypin Brooklyn llaqtapi Betel wasipi llank’aq Rutherford iñiqmasi sonqoman chayaq discursota qomuran. Chaypin llapa wawakunata niran: “Diospa munayninta ruway munaq wawakuna ¡sayariychis! Predicacionpi astawan llank’ayta munaspaqa ‘¡arí!’ niychis”, nispa. Hinan 15.000 wawakuna sayarispa tukuy kallpawan nirayku: “¡Arí!”, nispa. Hinaspan llapa uyarikuqkuna upayachikuqtaraq t’aqllakuranku. ¡Ancha kusisqan kasharani!

Huñunakuy tukusqan qhepamanmi Virginia Occidental llaqtamanta iñiqmasita visitarayku. Paytas huk kutinpi predicashaqtin sinchi phiñasqa runakuna p’anayuspa breawan hich’ayusqaku chaymantaq phurukunawan hich’ayullasqakutaq. Hanllarayasparaqmi willawasqankuta uyarirani. “Ichaqa imataña ruwawanqaku chaypas predicashallasaqmi”, niranmi. Chaykunan Davidta hina anchata kallpachawaran escuelaypi Goliat directorwan parlanaypaq.

Escuelayman kutipuspan directorwan parlaq rirani, paytaq phiñasqallaña chaskiwaran. Sonqollaypi Jehová Diosmanta mañakurani, mana manchakuspataq nirani: “Testigokunaq huñunakuyninmanmi rirani, chaymi kunanmantapacha manaña banderata yupaychasaqñachu”, nispa. Ch’inlla uyariwasqan qhepamanmi uyan pukamanraq tukuran, tiyasqanmanta sayarispataq uyaypi qapariywaran: “¡Banderata mana yupaychankichu chayqa escuelamantan qarqosaykiku!”, nispa. Ichaqa manan kasuranichu, chaywantaqmi anchata kusikurani.

Maytan Benman chaykunata willayta munarani, chaymi huñunakuypi tuparuspa hina kusisqa nirani: “¡Ben, manan banderata yupaychanichu chaymi escuelaymanta qarqoruwanku!”, nispa. Hinan payqa marq’arikuwaran kusisqataq niwaran: “Maytachá Jehová Dios kusikushan chay ruwasqaykiwan”, nispa (Deu. 31:6). Chay niwasqanqa anchatan kallpachawaran, chaymi chay qhepaman, 1942 watapi 15 junio killapi bautizakurani.

Imachus kapuqnillaywan kawsayta yachani

Segunda guerra mundial tukupusqan qhepamanmi Estados Unidos qhapaqyapuran, chaywanmi runakunapas qolqe sonqoman tukupuranku. Ñoqapas allin sueldoyoqmi karani, karanmi qolqey ñawpaqpi mana rantikuy atisqayta rantikunaypaqpas. Wakin amigoykunan motota rantikuranku, wakintaq wasinta allichachiranku, ñoqataq chayllaraq rikhurimuq carrota rantikurani. Pisi-pisimantan imaymanayoq kayta munaspa Diospaq llank’anaypi pisiyapusharani. Ichaqa yachakuranin mana allin ruwasqayta. Chhaynapi kashaqtiymi 1950 watapi Nueva York llaqtapi kinsa p’unchay hatun huñunakuyman rirani, chaypi uyarisqaymi yanapawaran allin kaqta ruwanaypaq.

 Sapanka discursanten kallpachawaranku predicacionpi astawan yanapakunaykupaq. Hukninmi niran: “Imaña hark’asunkichis chaypas chayta wikch’uspa phawanaykichis kaq phawanata phawaychis”, nispa. Ñoqatapas niwashanman hinan rimamuran. Rikullaranitaqmi misionerokunaq graduakusqanta, hinan ñoqallataq nikurani: “Kay wiñaymasiy cristianokuna imaymana kaqninkuta saqesparaq huk suyukunata rishanku chayqa, ¿manachu ñoqapas kay llaqtaypi chayta ruwayman?”, nispa. Chaymi huñunakuy tukuyta decidekurani precursor kanaypaq.

Chay tiempopiqa tukuy sonqonwan Diosta serviq Evelyn Mondak iñiqmasiywanmi reqsinakusharayku. Evelynpa mamitanqa soqta wawankunatan paylla uywasqa. Manan runata manchakuqchu chaymi católica iglesiaq chimpanpipas predicallaqpuni. Chaywanmi cura sinchita phiñakuspa hark’akuq chaypi predicananta, paymi ichaqa mana kasuqchu. Evelyn­pas mamitan hinan karan: manan runata manchakuqchu (Pro. 29:25).

1951 watapin Evelynwan casarakurayku, llank’anaykuta saqespataq precursor kapurayku. Iñiq t’aqakunata watukuq umallin kallpachawaranku Nueva York llaqtamanta 160 kilometropi tarikuq Amagansett llaqtapi yanapakunaykupaq. Ichaqa chaypi tiyaq cristianokunan niwaranku mana maypipas alojakunapaq wasi kasqanta. Chaymi wasiyoq carrota rantikuyta munarayku ichaqa nishutan valeran. Maskhaspan ichaqa tarirurayku 900 dólares nisqapaq mawk’a carrota. Chhaynallan qolqeyku karan casarakusqaykupi regalawasqanku. Chaymi chay carrota allicharuspa chaypi ripurayku. Ichaqa manan qolqeyku karanchu kawsanaykupaq.

Evelynmi wasikunapi llank’anata maskhakuq, ñoqataq tutakuna huk restauranteta pichaspa llank’aq kani. Restauranteyoqmi niwaq puchusqan mikhunata apakunaypaq. Chaymi las dos tutamantanta hina wasiman chayaqtiy, wasi chay mikhunallamanña q’apariq. Sinchita chirimusqan killakunapin astawanqa q’oñirachikuspa chay mikhunata mikhukuq kayku. Mayninpiqa iñiqmasikunan wasiyku punkupi hatun truchata saqeywaqku. Amagansett llaqtamanta wayqe panakunawan llank’asqaykupin yacharayku imachus kapuqnillaykuwan kusisqa kawsayta. ¡May munaymi chay watakunaqa karan!

Kallpachasqa kayku Diospaq astawan llank’anaykupaq

1953 watapi julio killapin Nueva York llaqtapi huk hatun huñunakuy karan. Askha misionerokunan huk suyukunamanta hamuranku, hinaspan kallpachakuq sumaq experienciakunata willakuranku. Huknin discursanten willamuran askha suyukunapi manaraq predicakusqanmanta, chayta uyarispan decidekurayku Diospaq astawan llank’anaykupaq. Chay huñunakuypin willakurayku misionero hina yanapakuy munasqaykuta. Chay watapitaqmi invitawaranku Escuela de Galaad clase 23 nisqaman, chaytaqmi 1954 watapi febrero killapi qallariran. ¡Ancha saminchasqan karayku!

Anchatan kusikurayku “Brasil suyupin llank’ankichis” niwaqtinku. Ichaqa manaraq viajashaqtiykun huk iñiqmasi niwaran: “Qankunawanmi isqon soltera misionerakuna rillanqataq, qhawarinki ama hina kaspa”, nispa. ¡Rikullawaqchis karan chunka warmiwan barcoman seqashaqtiy chaypi llank’aqkunaq qhawaywasqankuta! Panaykunaqa ch’uya kawsayniyoq  kasqankutan chay chunka tawayoq p’unchay viajasqaykupi qhawarichikuranku, ichaqa Brasilman chayaspaykuñan sonqoy “thak” niran.

Portugués simita yacharuqtiymi Rio Grande do Sul llaqtapi iñiq t’aqakunata watukunaypaq niwaranku. Chay llaqtapi iñiq t’aqakunata watukuq cristianon manaraq ripushaspa niwaranku: “¿Imaynapitaq khayna millay campokunamanri casado warmi qharita kachamunku?”, nispa. Hatunmi chay llaqta karan, karu-karukunapin iñiqmasikunapas tiyaranku. Mercadería apaq camionkunallapin wakin llaqtachakunamanpas riq kayku. Choferkunapas mikhunankupaq qoyullaqtiykun carronkupi apawaqku. Q’epikuna patapin viajaq kayku watasqanku waskhakunamanta hap’ipayukuspa. Mancharikuq qhatakunatan carretera riq, curvakunata carro muyuriqtintaq qep’ikunatawan kuska kinranpayachiwaqku. Chaymi tukuy kallpaykuwan hap’ipakuq kayku mana urmanaykupaq. Chhaynataña viajaq kayku chaypas wayqe panakunata kusisqata rikuspaykun tukuy ñak’arisqaykuta qonqapuq kayku.

Sinchi wakchaña karanku chaypas wasinkupin alojaywaqku, ima kaqninkutapas qoyuwaqkun. Karu llaqtachapi tiyaq cristianokunan llapallanku huk fabricapi llank’aqku. Ichaqa chaypi ganasqankun p’unchaypi huk kutillata mikhunankupaq aypaq, mana llank’asqanku p’unchaykunataq mana imatapas chaskiqkuchu. Chaywanpas visitasqayku p’unchaykunaqa, iskay p’unchaymi mana llank’anankuman riqkuchu predicacionpi yanapakunankurayku. Jehová Diospin tukuy sonqonkuwan hap’ipakuqku. Manan hayk’aqpas qonqasaqkuchu Diospaq llank’anankurayku tukuy ruwasqankuta. Kunankamapas weqeymi hich’arikun ­paykunata yuyariqtiy. Paykunawan tukuy yachasqaykutaqa manan maypipas yachaykumanchu.

1976 watapi mamay sinchita onqorapuqtinmi Estados Unidos suyuta kutipurayku. Sonqoykun nanaran Brasil suyumanta ripuqtiyku, ichaqa kusisqan kasharayku chay suyupi Testigokuna anchatapuni yapakusqanmanta. Chay tiempokunatan kusisqa yuyariyku Brasilmanta cartakuna chayamuwaqtinku.

Munasqa amigokunawan tupayku

Mamayta qhawarisqayku tiempopiqa precursormi karayku limpiezapitaqmi llank’arayku. 1980 watapin mamay wañupuran Jehová Diosta servishaspalla. Chay qhepamanmi invitawaranku Estados Unidos suyupi iñiq t’aqakunata watukunaypaq. 1990 watapi Connecticut llaqtapi iñiq t’aqata visitashaqtiykun tuparayku pisqa chunka wata ñawpaqta yanapawaq Ben amigoywan. Paymi chaypi umalli kasqa. ¡Ancha kusisqan marq’arinakurayku!

1996 watapin atisqaykuman hina precursor especial hina Elizabeth (Nueva Jersey) llaqtapi portugués rimaq iñiqmasikunawan llank’arayku. Onqosqaña tarikuni chaypas munakusqay warmiypa yanapayninwanmi tukuy atisqayta Diospaq llank’ashani. Evelynpas qayllallaykupi tiyaq Bertha sutiyoq yuyaq cristianatan yanapashan. Paymi qanchis chunka wata ñawpaqta mamayman Diosmanta yachachiran. Ancha agradecesqa sonqowanmi qhawariyku familiayman cheqaq yachaykuna reqsichisqanmanta.

Ancha agradecesqan kashani wayna kashaqtiy haqay hatun huñunakuykuna mana manchakuq kanaypaq, imachus kapuqnillaywan kawsanaypaq, Diospaq astawan llank’anaypaq ima yanapawasqanmanta.

[23 paginapi foto]

Lloq’e ladopi Evelynpa maman pañapitaq mamay

[23 paginapi foto]

Amigoy Ben

[24 paginapi foto]

Brasilpi

[25 paginapi foto]

Ñoqawan Evelynwan