Hatun Puka Islapi Biblia t’ikrakun

MADAGASCAR islaqa pachantinpi tawa islakunamanta aswan hatunmi, Africamanta 400 kilómetro hinapin tarikun. Chaypi tiyaq runakunaqa unay tiempomantañan Diospa sutinta yacharqanku. ¿Imaynapin yacharqanku? Pachak qanchis chunka wataña malgache Bibliapi Diospa sutin rikhurisqanrayku. Malgache simipi Biblia imayna t’ikrasqankumanta willakuyqa ancha munaymi, chay t’ikraqkunaqa mana sayk’uspan tukuy tiempon llank’arqanku.

1813 watapin Mauricio islapi kamachikuq Robert Farquhar evangeliokunata malgache simiman t’ikrayta qallarichirqan, payqa Gran Bretaña suyumantan karqan. Chay qhepamantaq Madagascar islapi Radama I reyta nirqan: “¿Manachu ‘Sociedad Misionera de Londres’ nisqamanta profesorkunata invitawaq kay Hatun Puka Islaman hamunankupaq?” nispa. Madagascar islatan ninku Hatun Puka isla, nispa.

1818 watapi 18 agosto killapin Gales suyumanta David Jones, Thomas Bevan misionerokuna, Mauricio islamanta Toamasina puertoman chimparqanku. Chaypi tiyaq runakunaqa sinchitan k’askakusqaku ñawpa costumbrenkuman wañuqkuna yupaychaymanpas. Malayo-Polinesio rimayninkupas hukniray karqan.

Toamasina llaqtapi huch’uy escuelapi yachachikuyta qallarisqanku qhepamanmi, Joneswan Bevanpiwan Mauricio llaqtamanta familiankuta apamurqanku. Ichaqa llapallankutan paludismo onqoy hap’irqan. Chaymi 1818 watapi diciembre killapi Jonespa señoran ususinpiwan wañupuranku, iskay killa qhepamantaq Bevan llapa familiantin wañukapurqanku.

Jones runan sapallanña qhepakapurqan, ichaqa manan pisiparqanchu. Payqa decidisqañan kasharqan Madagascar islapi llapa runakuna Bibliayoq kanankupaq. Chaymi onqosqanmanta qhaliyaspa Mauricio llaqtaman ripurqan; hinaspan tukuy atisqanta ruwarqan malgache rimayta yachananpaq. Pisi tiempomantataq Juan qelqata t’ikrayta qallarirqan.

1820 watapi octubre killapi Madagascar islaman kutipurqan. Antananarivo hatun llaqtapitaq huk escuelata qallarichirqan. Chay escuela wasiqa yanqa-yanqa ruwasqallan karqan manan karqanchu mesakuna, librokuna nitaq pizarrakunapas. Chaywanpas yachachisqanqa ancha allinpuni karqan chaymi wawakunapas astawan yachayta munarqanku.

Jones runaqa qanchis killan sapallan llank’arqan chaymantañan llank’aqmasin David Griffiths chayamurqan. Chay misionerokunaq llank’asqankuqa ancha allinpuni karqan Bibliata t’ikranankupaq.

Biblia t’ikraymi qallarikun

Chay tiempopiqa árabe qelqakunaman (sorabe) hinan malgache simita qelqakurqan. Ichaqa pisi runakunallan yacharqanku imayna qelqakusqanta. Chayraykun misionerokuna Radama I reyta valekurqanku latin qelqakunaman hina Bibliata t’ikranankupaq, hinan reyqa aceptarqan chay mañakusqankuta.

1823 watapi 10 p’unchay septiembre killapin Biblia t’ikrayta qallarirqanku. Jones  t’ikrarqan Génesis, Mateo librokunata, Griffiths runataq Éxodo, Lucas librokunata. Paykunaqa mana sayk’uspan llank’arqanku, Biblia t’ikrayña paykunapaq aswan importante karqan chaypas, tutamanta tardentawanmi escuelpi yachachiqku, chaymantapas kinsa rimaykunapi Diosmanta runakunaman yachachiqku.

Chunka iskayniyoq estudiantenkuq yanapayninwanmi chunka pusaqniyoq killallapi t’ikrasqaku Griego Rimay Qelqakunata, Hebreo Rimay Qelqakunatataq wakillanta. Qhepan watapaqtaq llapan Bibliata t’ikrayta tukusqaku. Ichaqa necesitarqanmi ch’uyanchanata chaymi David Johns, Joseph Freeman, rimasqa simita estudiaq profesorkuna Inglaterra llaqtamanta hamurqanku.

Sasachakuykunan qallarin

Ch’uyanchayta tukuqtinkutaq Sociedad Misionera de Londres nisqamanta Charles Hovenden runata, Madagascar islaman kacharqanku Biblia ruwanankupaq maquinata armananpaq. 1826 watapi 21 noviembre killapin Hovenden runa chay islaman chayarqan, ichaqa manaraq huk killapas chaypi kashaspan paludismo onqoywan wañupurqan, chaymi mana pipas karqanchu chay llank’ananta tukunanpaq. Huk wata qhepamanmi mecanicamanta yachaq escocés comerciante James Cameron, huk folletoq nisqanman hina chay maquinata armasqa. 1827 watapi, 4 diciembre killapaqmi ñak’ayta Génesis libro, huk capitulomanta wakin versiculollata ruwayta atisqaku. *

Ichaqa 1828 watapi 27 julio killapin huk sasachakuy kallarqantaq: Radama I reymi wañupurqan. Payqa manan hark’akusqachu Biblia t’ikrakunanpaq, chaymi David Jones qelqarqan: “Radama reyqa sumaq runan. Munanmi llapa runakuna yachachisqa kanankuta, payqa qorimantapas qolqemantapas llaqtapi runakunaq yachachisqa kasqankutan aswan chaniyoqpaq qhawarin”, nispa. Paypa rantinpi qhepaq Ranavalona I reinaqa manan chhaynachu karqan.

Reina kamachikuyta qallarisqan qhepallamanmi Inglaterra suyumanta chayamuq runa permisota mañakurqan Biblia t’ikrakusqanmanta reinawan rimananpaq, reinan ichaqa mana munarqanchu. Huk kutinmi chaypi tiyaq misionerokuna reinata rimapayarqanku griego, hebreo simikunata runakunaman yachachiy munasqankumanta. Hinan reinaqa nisqa: “Iman ñoqaman qokuwan griego, hebreo simikuna; ¿manachu aswanpas runakunata yachachiwaqchis jabonkuna ruwayllatapas?” nispa. Cameron runa repararqan manaraq Bibliata tukushaqtinku chay llaqtamanta qarqosqa kanankuta yuyaykuspan, reinata nirqan: “Huk semanata qoykuwan niwasqaykipi yuyaykunaypaq”, nispa.

Qhepa semanamanmi Cameron runa reinaq runankunaman iskay jabonkunata qorqan chay llaqtapi kaq materialkunawan ruwasqata. Chay ruwasqankun reinaq sonqonta tiyaykachirqan, hinan yaqa llapa Hebreo Rimay Qelqakunata tukunankukama llank’arqanku.

Allinña kashaqtinku sasachakuykuna rikhurin

1831 watapin mana piqpa yuyaykusqan sucederqan: Ranavalona reinan kamachikurqan llapa munaqkuna bautizakuspa cristiano kanankupaq. Ichaqa chay qhepallamanmi huktañataq kamachikurqan. Huk libron nin: “Sinchi askha runakunaq bautizakusqanta qhawarispan, palaciopi reinata yanapaqkuna nirqanku: ‘Cristianoman tukupuqkunaqa Gran Bretaña nisqapi kamachikuqllata kasukunankupaqmi compromisota ruwashanku’”, nispa. Chaymi soqta killa qhepallaman, 1831 watapi anulapurqan ñawpaqpi kamachikuy qosqanta.

Reinaq iskayasqanta qhawarispa, palaciopi reinata yanapaqkuna astawan mat’ipayasqankuta qhawarispa ima chay misionerokuna  kallpachakurqanku Bibliata usqhaylla tukunankupaq. Ñan Griego Rimay Qelqakunata tukuspa runakunaman waranqanpi rakirqanku. Ichaqa 1835 watapi marzo killapin reina hark’arqan chay llaqtapi cristianokuna kananta, kamachirqantaq llapa Bibliankuta autoridadkunaman entreganankupaq.

Reinaqa manan munarqanchu chay llaqtapi tiyaqkunamanta pipas Biblia ruwaypi yanapakunankuta. Chaymi chay iskay kinsa misionerokunalla tutantin p’unchaynintin llank’arqanku, 1835 watapi junio killapitaq Bibliata tukurqanku. Chayraq malgache simipi Bibliata tukurqanku.

Hark’akuy kashasqanta yachaspan chay misionerokuna Bibliata runakunaman rakirqanku, 70 Bibliatataq hallp’a ukhupi p’amparqanku, mana ruphachinankupaq otaq mana llik’ipunankupaqpas. Allinpaqpunin chaytaqa ruwarqanku. Huk wata hinallamanmi chay Madagascar islamanta qarqosqa kaqtinku iskay misionerokunallaña qheparqanku. Chaywanpas astawanmi Diospa Simin llaqtantinman ch’eqerirqan.

Diospa Siminta munakuq llaqta

¡Anchatachá chay llaqtapi runakunaqa kusikurqanku rimasqanku simipi Bibliata leespa! Kunanqa yaqa llapa familiakunan chay llaqtapi Bibliayoq kanku, askha runakunataqmi leenkupas. Manaña llapan textokunachu sut’inta willan, ñawpa rimasqanku simipiña qelqasqa kashan chaypas, Diospa sutinmi chay Hebreo Rimay Qelqakunapi rikhurin. Griego Rimay Qelqakunapipas rikhurillantaqmi Diospa sutin. Chaymi yaqa llapa runakuna chay llaqtapi Diospa sutinta yachanku.

Griego Rimay Qelqakuna chayllaraq lloqsimushaqtin runakunaq ancha kusikusqankuta qhawarispan, Bibliata ruwasqanku máquina manejaq Baker sutiyoq runa nirqan: “Manachus hina hayk’aqpas Diospa Simin kay llaqtamanta chinkanqachu, chaytaqa manan profeta kaspachu nini”, nispa. Chaytaqa sut’illantan rimasharqan. Manan paludismo onqoypas, chay llaqtapi rimasqanku simita qelqanapaq sasachakuykunapas, reinaq hark’akusqanpas tatichirqanchu Madagascar islapi Diospa Simin Qelqamanta yachanankupaq.

Kunanqa aswan allinpiraqmi kashanku. ¿Imaraykun chayta ninchis? 2008 watapin Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nisqa Biblia malgache simipi lloqsimurqan. Chay Bibliaqa kunan rimasqanku simipi entiendenapaq hinalla ruwasqa kashan. Chayraykun chay Bibliaqa astawan chay Hatun Puka Islapi tiyaq runakunata yanapashan (Isa. 40:8).

[Uranpi willakuy]

[31 paginapi foto]

Malgache simipi Traducción del Nuevo Mundo nisqa Biblian, Jehová sutita hatunchan