Ama k’arak phiñakuywan atipachikusunchu

‘Munasqa wawqe-panaykuna, ama qankuna kikiykichisqa vengakuychischu [...] aswanpas mana allinkaqtaqa allinkaqwan atipaychis.’ (ROM. 12:19, 21.)

1, 2. ¿Imaraykun avionpi viajaq iñiqmasinchiskuna allin qhawarisqa karqanku?

HUK sucursalmi dedicasqa kanan karqan, chaymanmi 34 iñiqmasinchiskuna avionpi viajasharqanku. Hinan huk karu llaqtapi uraykurqanku avionman gasolinata yapanankupaq, chaypiqa huk horallan kananku karqan, ichaqa malograkuqtinmi 44 hora chaypi qhepakurqanku. Pisin mikhunapas unupas karqan, bañokunapas manan allinchu karqan, chaymi wakin viajaqkuna k’arakta phiñakuspanku aeropuertopi llank’aqkunata amenazarqanku. Iñiqmasinchiskunan ichaqa pacienciakurqanku.

² Iñiqmasinchiskunaqa chayarqankun sucursalpa dedicakusqanman, ichaqa tukupuyllanmanñan. Sayk’usqaña kashaspankupas kusikuywanmi chaypi kaq iñiqmasikunawan  rimarirqanku. Qhepamanmi paykunaqa yacharqanku phiñakuywan mana atipachikusqanku pacienciakusqankupas hukkunaq allin qhawarisqan kasqanta. Huknin pasajeron chay avionpi llank’aqkunaman nirqan: “Manachus chay 34 cristianokuna chay avionpi kanman karqan chayqa, imataraqchá ruwaykuman karqan”, nispa.

K’arak phiñakuq runakuna ukhupin tiyanchis

3, 4. a) ¿Pin ñawpaqta k’arak phiñakuywan atipachikurqan, imakunatan paqarichirqan k’arak phiñakuy? b) ¿Imaraykun Caín atinman karqan sonqon tiyaykachiyta?

³ Runakunataqa nishu sasachakuykuna kasqanmi k’arakta phiñachin (Deu. 28:34). Chay phiñakuytaq paqarichin cheqnikuyta, mayninpiqa maqanakuyta imaraq. Chayraykun llaqtamasintin maqanakunku, hinallataq nacionkupas huk nacionkuna contra, familiapipas sasachakuykuna kan. Chaykunaqa manan kunallanchu rikukushan. Jehová Diosmi Adán Evaq kurak kaq churin Cainta nisqa yanapayninta chaskinanpaq sonqonta tiyaykachinanpaq, paytaq ichaqa phiñakuywan envidiakuywan atipachikuspa wawqen Abelta wañuchirqan (leey Génesis 4:6-8).

⁴ Lliw runapas atinchismi ñoqallanchismanta ima ruwaytapas, chaymi Cainqa atinman karqan sonqon tiyaykachiyta huchayoqña karqan chaypas. Chayraykun Diosqa huchacharqan wawqenta wañuchisqanmanta. Huchayoq runa kasqanchisraykun sasa ñoqanchispaqpas phiñakuyninchista controlay. Chaymantapas kay ‘sasa tiempokunapiqa’ imaymana sasachakuykunan llakichiwanchis (2 Tim. 3:1). Qolqe mana aypawaqtinchispas llakikunchismi. Policiapas, familiata yanapaq institucionkunapas ninkun qolqerayku familia ukhupi maqanakuy, phiñanachikuy kasqanta.

5, 6. ¿Imatan ruwawasunman kay pachaq espiritun?

⁵ Chaymantapas “paykuna kikinkuta munakuqkuna”, “hatunchakuqkuna”, “millay yana alma runakuna” ukhupi tiyasqanchisraykun paykuna hina ruwayta munasunman (2 Tim. 3:2-5). Cinepi, televisionpi peliculakunapas chaninpaqmi qhawarichinku vengakuytaqa, hinallataq maqanakuyta wañuchinakuytapas. Chaymi chay peliculakunata qhawaqkunaqa ima hinaraq suyanku millay runa wañuchisqa kananta.

⁶ Chay ruwayqa manan Diospa yuyaykusqanman hinachu kashan, aswanmi ‘kay pachaq espiritunman’ hina, sinchi phiñasqa Satanaspa munasqanman hinataq kashan (1 Cor. 2:12; Efe. 2:2; Apo. 12:12). Chay espiritun runakunata kallpachan aychankuq munasqanman hina kawsanankupaq, chaymi Diospa santo espiritun contra kashan. Jesusmi ichaqa yachachirqan mana allinkaqman allinkaqwan kutichinanchispaq (leey Mateo 5:39, 44, 45). ¿Iman yanapawasunman Jesuspa yachachisqanman hina kawsananchispaq?

Ñawpaqpi sucedesqanmanta yachasun

7. ¿Imatan ruwarqanku Simeonwan Leviwan k’arakta phiñakusqankurayku?

⁷ Bibliapiqa askha allin yuyaychaykunan kan phiñakuywan ama atipachikunanchispaq, ejemplokunawantaqmi rikuchin chaykunata kasukuspa otaq mana kasukuspa imaynapi tarikunanchista. Yachasunchis imaynatan Jacobpa churinkuna Simeonwan Leviwan phiñakuywan atipachikuspanku vengakurqanku chaymanta. Shehem sutiyoq runa pananku Dinata violasqanmanta yachaspankun “llakikuspa mayta phiñakurqanku” (Gén. 34:7). Jacobpa huk churinkunataq chay runaq llaqtanta haykuspa ima hayk’a kaqninkutapas wawakunatapas warmikunatapas aparqanku. Chaytaqa manan Dinaraykullachu ruwankuman karqan, aswanpas Shehempa ruwasqantan qhawarinkuman karqan taytankumanta paykunamantapas burlakushanman, familiankutapas  sarunchashanman hinata. Ichaqa, ¿imaynatan Jacob qhawarirqan churinkunaq ruwasqanta?

8. ¿Imaraykun mana allinchu vengakuy?

⁸ Jacobqa llakikurqanña Dina violasqa kasqanmanta chaypas, manan allinpaqchu qhawarirqan wawankunaq vengakusqantaqa. Chaywanpas paykunaqa nirqankun: “¿Payri panaykuta qhelli huchapi puriq warmita hinachu ruwanman karqan?” nispa (Gén. 34:31). Jehová Diospas manan allinpaqchu ruwasqankutaqa qhawarirqan. Unay watakuna qhepamanmi Jacob profetizarqan Simeonwan Leviwan k’arak phiñakusqankumanta miraynin runakuna Israel suyupi ch’eqechisqa kananta (leey Génesis 49:5-7). Rikusqanchis hina, k’arak phiñakuywan atipachikusqankuraykun paykunaqa Jehová Diospa hinallataq taytankuq mana allin qhawarisqan kapurqanku.

9. ¿Imaynapin David yaqalla vengakurqan?

⁹ Davidmi ichaqa mana paykuna hinachu karqan. Payqa askha kutipin vengakuyta atinman karqan, ichaqa manan hayk’aqpas vengakurqanchu (1 Sam. 24:3-7). Huk kutinmi ichaqa yaqalla chayta ruwarqan. Nabal sutiyoq qhapaq runan payta, soldadonkunatawan millayta tratasqa, paykunaña michiqkunata yanaparqanku ovejankunata qhawaypi chaypas. Yaqachus hina Davidqa astawan phiñakunman karqan runankunata millayta tratasqanmanta, chaymi vengakuyta munarqan. Ichaqa huk waynachan Nabalpa imayna kutichisqanmanta Abigailman willaq rirqan hinaspan valekurqan imallatapas ruwananpaq, Abigailqa Nabalpa esposan allin yuyaykuq warmin karqan. Chaymi kaq rato askha mikhunata aparikuspa Davidwan tupaq rirqan, Davidqa hamusharqanñan soldadokunantin Nabalta runankunatawan wañuchinanpaq. Paywan tupaspataq Abigailqa qosanpa millay kutichisqanmanta pampachayta mañakurqan, payqa yacharqanmi Davidqa Dios sonqo kasqanta. Davidtaq mana allin yuyaykusqanta reparakuspa  nirqan: ‘Saminchasqa qanpas yuyaykusqaykipas kachun, ñoqa kikiy munayniyman hina makiykunawan wañuchispa yawar unuta ruwanay kashaqtin hark’aykuwasqaykimanta”, nispa (1 Sam. 25:2-35).

¿Imaynan cristianokuna kananchis?

10. ¿Imaynatan cristianokuna vengakuyta qhawarinanchis?

¹⁰ Simeonwan Leviwan ruwasqankun rikuchin Jehová Diosqa phiñakuywan atipachikuyta maqakuytapas mana allinpaq qhawarisqanta, Davidwan Abigailwan ruwasqankutaq thakpi kawsay munaqkunata yanapasqanta. Chaymi Pablo nirqan: “Atisqaykichisman hina allinllatapuni ruwaychis llapa runawan sumaqpi kawsanaykichispaq. Munasqa wawqe-panaykuna, ama qankuna kikiykichisqa vengakuychischu, aswanpas Diosman chaytaqa saqeychis pay muchuchinanpaq. Diospa Simin Qelqan nin: ‘Ñoqamanmi tupawan vengakunayqa, ñoqañan kutichipusaq, ninmi Señorqa’. Qelqaqa nillantaqmi: ‘Awqaykichus yarqachikun chayqa, mikhuchiy, ch’akichikuqtinpas ukyachiy. Chay hinata ruwaqtiykiqa, awqaykiq uyanmi p’enqakuymanta pukamanraq tukunqa’, nispa. Mana allinkaqwanqa ama atipachikuychu, aswanpas mana allinkaqtaqa allinkaqwan atipay”, nispa (Rom. 12:18-21).

11. ¿Imaynatan huk cristiana sonqonta tiyaykachirqan?

¹¹ ¿Imaynatan kasukusunman chay yuyaychayta? Huk cristianamanta yachasunchis. Paymi huk umalliman willakurqan sinchi phiñasqa kashasqanta, llank’ananmantapas lloqsipuy munasqanta chayllaraq haykumuq jefan k’arak sonqo kasqanrayku. Umallitaq nirqan llank’ananta amaraq saqepunanpaq, payqa repararqanmi jefanta mana allinwan kutichisqanrayku aswan sasachakuypi tarikusqanta (Tito 3:1-3). Chaymi khaynata yuyaycharqan: “Huk llank’anataña tarinki chaypas, yachanaykin mana allinta tratasuqtiykiku sumaqllawan kutichiyta”, nispa. Chaymantapas kallpacharqanmi Jesuspa yuyaychasqanman hina imaynatan pay munanman tratanata chay hinata jefanta tratananpaq (leey Lucas 6:31). Chay cristianaqa kasukurqanmi umalliq yuyaychasqanta, qhepamantaq jefanpa sonqonqa llamp’uyapurqan llank’asqanmantapas anchatan agradecekurqan.

12. ¿Imaraykun k’irisqa sientekusunman iñiqmasinchiskunawan phiñachinakuspa?

¹² Yachanchisñan Diosta mana serviq runakuna mana allinta tratawananchista, chaymi millayta tratawaqtinchisqa mana kutipakunchischu (Sal. 37:1-11; Ecl. 8:12, 13; 12:13, 14). Iñiqmasinchiskunawan phiñachinakuymi ichaqa sonqonchista k’irinman. Huk cristianan nin: “Jehová Diosta serviqkuna pantaq kasqankuta entiendeymi aswan sasa ñoqapaqqa karqan”, nispa. Mana munakuyniyoq runakuna ukhupitaq tiyanchis chayqa, Diospa llaqtanpiqa sumaq tratasqa kaytan munanchis. Chayrayku huk cristiano mana allinta tratawaqtinchisqa sonqonchispi k’irisqa sientekusunman, phiñakusunmantaq paywan astawanqa umalli, otaq yanapakuq qhari (siervo ministerial) kaqtin. Tapukusunmanpaschá: “¿Imaynataq Diospa llaqtanpiri kaykuna suceden?” nispa. Apostolkunaq tiemponpi akllasqa cristianokuna ukhupipas chayqa rikukurqanmi (Gál. 2:11-14; 5:15; Sant. 3:14, 15). ¿Imatan ruwasun mayqen iñiqmasinchispas mana allinta tratawaqtinchis?

13. ¿Imaraykun piwanpas phiñachinakuspa allipunakapunanchis?

¹³ Ñawpaqpi rimasqanchis cristianan nin: “Mana allinta tratawaqniykunapaqmi Diosmanta mañapuq kani, chaymi anchata yanapawarqan”, nispa. Ñaqha leesqanchis hina, Jesusmi yachachiwarqanchis qatiykachawaqninchiskunapaq mañapunanchista (Mat. 5:44). Iñiqmasinchiskunapaqqa astawanraqmi mañapunanchis. Imaynan huk taytapas munan llapan wawankuna munanakunankuta, chhaynatan Jehová  Diospas munan serviqninkuna sumaqta tratanakunankuta. Diosqa kunanmantapachan yachachiwashanchis qhepa tiempoman thakpi huk-nisqalla wiñaypaq kawsananchispaq. Payqa mana qhawanakuspa llank’ananchistan munan. Chayraykun phiñachinakuspaqa allipunakapunanchis otaq ‘hinallata qhawananchis [“pampachananchis”, NM]’, chhaynapi huk-nisqalla Diospa munayninta ruwananchispaq (leey Proverbios 19:11). Ima sasachakuypas kaqtin iñiqmasinchiskunamanta karunchakunanchismantaqa hukkuna hukkunawanmi yanapanakunanchis Diospa llaqtallanpi kashananchispaq, chhaynapi Diospa ‘wiñay atiyninwan p’istuykusqa’ kananchispaq (Deu. 33:27).

Llamp’u sonqo kayqa allinninchispaqmi

14. ¿Imatan ruwananchis Saqra ama t’aqanachiwananchispaq?

¹⁴ Satanaswan supayninkunawanqa predicayninchistan qolluchiyta munanku, chaymi cristiana familiakuna ukhupi, Diospa llaqtanpipas thak kawsayta chinkachiyta munanku. Paykunaqa yachankun cheqninakuy t’aqanachiwananchista, chaymi imaymanata ruwanku ñoqanchis ukhupi cheqninakuy kananpaq (Mat. 12:25). Saqraman gustota mana qonanchispaqqa apóstol Pabloq yuyaychasqantan kasukunanchis, paymi nirqan: “Señorpa kamachinqa manan ch’aqwaykunapichu purinan, aswanmi llapapaq munakuyniyoq kanan”, nispa (2 Tim. 2:24). Yuyarinanchismi ‘mana runawanchu maqanakusqanchista, aswanpas [...] hanaqkunapi kaq mana allin espiritukunawan’ maqanakusqanchista. Atipananchispaqqa Diospa qowasqanchis ‘tupapakuna p’achawanmi’ churakunanchis, ‘thak-kay allin willakuykunatapas’ willashanallanchismi (Efe. 6:12-18).

15. ¿Imaynatan kutichinanchis enemigonchiskuna mana allinta tratawaqtinchis?

¹⁵ Diospa enemigonkunaqa imaymana mana allintan ruwanku llaqtan contra. Wakinqa  maqawanchismi, hukkunataq yanqamanta tumpawaspanchis mana allinta ñoqanchismanta rimanku televisionpi, radiopi, periodicopi, juiciokunapi ima. Chayqa Jesuspa nisqanman hinan sucedeshan (Mat. 5:11, 12). Ichaqa, ¿imaynatan chaykunaman kutichinanchis? ‘Ama pimanpas mana allinmantaqa mana allinllawantaq kutichisunchu’ ni rimaspapas ni ruwaspapas (Rom. 12:17; leey 1 Pedro 3:16).

16, 17. ¿Iman sucederqan huk islapi?

¹⁶ Imataña Saqra ruwawasun chaypas, ‘mana allinmanta allinkaqwan kutichisun’ chayqa, allinpaqmi runakuna chay ruwasqanchista qhawarinqaku. Huk islapi sucedesqanmanta yachasunchis, chaypin iñiqmasinchiskuna huk localta alquilasqaku Jesuspa wañusqanta yuyarinankupaq. Chay islapi kaq religionpa umallinkunataq chayta yacharqospanku paykunapas willachirqanku kikin local-llapitaq kaq horallapitaq huñunakunankuta. Policiaqa nisqañan paykunata tiemponpi tukunankupaq. Jesuspa wañusqanta yuyarinapaq hora chayamuqtinmi ichaqa hunt’a chaypi runakuna kashasqaku, chayllaraqtaq huñunakuyninkuta qallarishasqaku.

¹⁷ Policía chay runakunata localmanta qarqopunankupaqña kashaqtinmi, chay iglesiaq presidenten huknin iñiqmasinchisman asuykuspa tapurqan: “¿Huñukunaykichischu karqan?” nispa. “Arí” niqtintaq, chay runa nirqan: “Manan yacharqanichu”, nispa. Policiataq phiñarikuspa nirqan: “¡Yacharqankin, ñaqha tutamantan willarqaykiku!” nispa. Chay iglesiaq presidentenqa asipayaspa iñiqmasinchista tapurqan: “¿Kunanri imatataq ruwankichis? Hunt’a kashaqtiykuchu, ¿policiawan qarqochiwankichis?” nispa. Payqa ñawpaqmanta yuyaykuspañan chayta ruwasqa, chhaynapi Jehová Diospa testigokunata mana allinta qhawarichinanpaq. ¿Imatan iñiqmasinchiskuna ruwankuman?

18. ¿Imaynatan iñiqmasinchiskuna mana allinmanta allinkaqwan kutichirqanku, imapin ruwasqanku tukurqan?

¹⁸ Iñiqmasinchiskunan chay runata nirqanku media horapi huñukuyninkuta tukunankupaq. Ichaqa manan horasninpichu tukurqanku, chaywanpas iñiqmasinchiskunaqa runakuna ripuqtinkun huñukurqanku Jesuspa wañusqanta yuyarinankupaq. Qhepa p’unchaymi autoridadkuna investigachirqanku chaykuna sucedesqanmanta. Chaywanmi yachakurqan chay iglesiaq presidenten huchayoq kasqanta manataq Testigokunachu, chayraykun autoridadpa kamachisqan paykuna kikillankutaq lliw runakunaq yachananpaq chayta sut’inchananku karqan. Chaymantapas autoridadqa iñiqmasinchiskunatan agradecekurqan pacienciakusqankumanta. Rikusqanchis hina, ‘llapa runawan sumaqpi kawsaychis’ nisqa kamachikuyta kasukusqankuqa allinpunin karqan.

19. ¿Imatawanmi ruwananchis runamasinchiswan sumaqta kawsananchispaq?

¹⁹ Chaymantapas runamasinchiswan sumaqta kawsananchispaqqa ‘ancha sumaqpunin’ rimakuyninchis kanan. Qatimuq estudiopin chaymanta yachasunchis.

¿Kutichiwaqchu?

• ¿Imanaqtinmi runakuna nishu phiñasqallaña kanku?

• ¿Pikunan ñawpaq tiempopi phiñakuywan atipachikurqanku, pikunataq mana? ¿Imapin tukurqan chay ruwasqanku?

• ¿Imatan ruwananchis mayqen iñiqmasinchispas mana allinta ruwawaqtinchis?

• ¿Imaynatan kutichinanchis contranchispi runakuna imataña ruwaqtinkupas?

[Tapuykuna]

[16 paginapi dibujo]

Simeonwan Leviwanqa phiñakuspa huchallikuspankuñan kutimpurqanku

[18 paginapi fotokuna]

Sumaqllata kutichiyqa runakunaq sonqontan llamp’uyachinman