Ama pisipasunchu imataña runakuna rimaqtinkupas

MANAN kaq tiempopichu nitaq sapanka llaqtapichu kaqllata qhawarikun imachus allin imataqchus mana allin chaytaqa. Chayraykun Bibliata leespaqa yuyarinanchis ñawpaq tiempopi qelqasqa kasqanta. Manan kay tiempopi imaynachus kawsay kasqanman hinachu entiendenanchis, aswanpas chay tiempopi imaynatachus runakuna imatapas qhawariqku chayman hinan.

Chayrayku kunan yachasun imaynatas ñawpaq tiempopi runakuna qhawariqku respetasqa kayta, p’enqachisqa kaytapas chayta. Chaykunamantaqa askha kutitan rimakun Griego Rimay Qelqakunapi.

Apostolkunaq tiemponpi

Griego Rimay Qelqakunamanta allin yachaq runan nin: “Grecia, Roma, Judea llaqtayoq runakunaqa ancha allinpaqmi qhawariqku respetasqa kayta, p’enqachisqa kaytataq nishu pisichasqa kaypaq. [...] Chaymi runakunaqa ima hinallaña munaqku hatunchasqa, allin qhawarisqa, allin reqsisqa, respetasqa kayta; wañupusqanku qhepamanpas chhayna yuyarinatan munaqku”, nispa. Chay tiempopi runakunaqa ima ruwanankupaqpas runakunaq allin qhawarinantapunin maskhaqku.

Runakunaqa allintan yachaqku pichus qhapaq, wakcha, pitaqchus kamachilla chayta. Pipas respetasqa sientekunanpaqqa manan kikinpa imayna qhawarikusqallanmantachu karqan, aswanpas hukkunaq imayna qhawarisqankuman hinan. Imatapas runakunaq munasqanman hina ruwaqkunataqa lliw runakunaq qayllanpin hatunchaqku. Willaqkun qhapaq kasqanmanta, allin ruwanayoq kasqanmanta, respetasqa kasqanmantawan. Chaymantapas runakunaqa respetasqa kaqku imatapas allinta ruwasqankumantan. P’enqayman churasqa runakunan ichaqa lliw runakunaq rikusqan sarunchasqa kaqku. Runakunaqa manan imapas mana allin ruwasqankumantachu p’enqasqa sientekuqku, aswanpas hukkunaq mana allin qhawarisqan kasqankumantan.

Jesusmi rimarqan casarakuyman rispa ‘allinkaq tiyanapi tiyaykuymanta’, ‘qhepallapi’ tiyaymantawan. Chaytaqa rimasharqan imachus chay tiempopi allinpaq otaq p’enqaypaq qhawarisqa karqan chayman hinan (Luc. 14:8-10). Jesuspa qatikuqninkunaqa iskay kutipin phiñachinakurqanku ‘mayqenninkuchus kurak kanankumanta tapunakuspa’ (Luc. 9:46; 22:24). Chaywanmi rikuchisharqanku paykunapas allin qhawarisqa kay munasqankuta. Chaytaqa religionpi umallikunan astawan munaqku. Jesuspa predicacionnintan qhawariqku paykunatapas pisichashanman hinata, chayraykun p’enqachiyta munarqanku runakunaq ñawpaqenpi, ichaqa manan atirqankuchu (Luc. 13:11-17).

Griego Rimay Qelqakunamanta allin yachaq runaq nisqanman hinaqa, chay tiempopiqa judío, griego, Roma runakunapaqqa aswan p’enqayqa karqan runakunaq ñawpaqenpi ima mana allin ruwasqankumantapas hap’isqa kaspa huchachasqa kasqankun. Pitapas chhaynata ruwaqtinkuqa p’enqaypaqmi qhawariqku amigonkuna, familiankuna, llaqtamasinkunapas, manaña huchayoqchu karqan chaypas. Manañataq hukkunapas allinpaqchu qhawaripuqku chayqa, mana valeqpaqmi pay kikinta qhawarikuq, cheqnisqa hinataq sientekuq.  Ichaqa chaymanta aswan p’enqayqa karqan runakunaq burlakusqan mana p’achayoq soq’achikuymi.

Chaykunamanta allin yachaq Martin Hengel sutiyoqmi nin: “K’aspipi warkusqa wañuymi aswan p’enqayqa karqan, kamachikunatan chhaynataqa ruwaqku, nishu p’enqaypi, pisichasqa, ñak’arisqa wañuymi chayqa karqan”, nispa. Chhaynata wañuqpa familiankunapas amigonkunapas kallpachasqan kaqku payta neganankupaq. Chhaynatataq Jesusqa wañurqan chayqa, payta qatikuyta munaqkunaqa yacharqankun runakunaq burlakusqan kanankuta. Askha runakunapaqmi k’aspipi wañuqpa qatikuqnin kayqa mana allin qhawarisqa karqan. Chaymi Pablopas nirqan: “Ñoqanchismi ichaqa chakatasqa [“k’aspipi warkusqa”, NM] Cristomanta willakunchis, chay willakuymi judío runakunapaqqa misk’ana, mana judío runakunapaqtaq mana yuyayniyoq-kay”, nispa (1 Cor. 1:23). ¿Imatan ruwarqanku chay tiempopi cristianokuna?

Cristianokunaqa hukniraytan yuyaykuqku

Ñawpaq cristianokunaqa manan p’enqaypi tarikuyta munaqkuchu ima mana allin ruwaymantapas, chaymi autoridadkunaq kamachikuyninkunata kasukuqku. Apóstol Pedron nirqan: “Mayqenniykichispas muchunkichis chayqa, ama muchuchunchu runa wañuchisqanmanta, suwakusqanmanta, mana allin ruwasqanmanta, hukpa ruwananman chapukusqanmanta muchuq hinaqa”, nispa (1 Ped. 4:15). Jesusqa willarqanñan qatikuqninkuna sutinrayku qatiykachasqa kanankuta (Juan 15:20). Chayraykun Pedro qelqarqan: “Pipas Cristopi iñisqanrayku muchun chayqa, ama p’enqakuchunchu, aswanpas Cristopi iñiq kasqanmanta Diosta yupaychachun”, nispa  (1 Ped. 4:16). Chhaynaqa chay tiempopi Cristota qatikuyqa p’enqaypaq qhawarisqa kayta mana kasuymi karqan.

Cristianokunaqa manan runakunaq imachus yuyaykusqanwan atipachikurqankuchu. Chay tiempopiqa mana yuyayniyoqta hinan qhawariqku pipas k’aspipi warkusqa wañuqta Mesiasta hina qhawariqtaqa. Cristianokunan ichaqa yacharqanku Jesusqa Mesías kasqanta, chayraykun qatikurqanku burlakuqtinkupas. Jesusmi nisqaña: “Pipas ñoqamanta simiykunamantawan kay mana kasukuq huchasapa runakuna qayllapi p’enqakunqa chayqa, Runaq Churinpas paymantaqa p’enqakullanqataqmi, Yayanpa qhapaq-atiyninpi ch’uya angelkunapiwan hamuspan”, nispa (Mar. 8:38).

Kunanpas runakunaqa mana allintan qhawarinku Dios kasukuyta. Wasimasinchiskuna, estudiasqanchispi llank’asqanchispi compañeronchiskunapas yaqapaschá urmachiyta munawasunman qhelli huchaman otaq ima mana allin ruwaykunamanpas. Chaypaq yaqapaschá p’enqachiyta munawasunman Diosta kasukusqanchismanta. ¿Imaynatan chayta qhawarinanchis?

Manan p’enqakurqankuchu ñak’arichisqa kayta

Jesusqa hunt’aqmi karqan Jehová Diospaq, chaymi k’aspipi “p’enqay wañunata pisicharparispa” ñak’arirqan (Heb. 12:2). Enemigonkunan ch’aqlarqanku, thoqaykurqanku, p’achanta ch’utirqanku, waqtarqanku, k’amirqanku, k’aspipitaq warkurqanku (Mar. 14:65; 15:29-32). Paymi ichaqa mana manchakurqanchu runakunaq ñawpanpi p’enqachisqa kayta. Payqa manan munarqanchu runakunaq allin qhawarisqan kayta, yacharqantaqmi Jehová Diospa allin qhawarisqan kasqanta. Kamachi hinaña wañurqan chaypas, Diosmi paytaqa hatuncharqan, wañusqanmanta kawsarichispataq aswan allin qhawarisqa kananpaq ladonpi tiyaykachirqan. Filipenses 2:8-11 nin: “Runa kaspanmi pay kikin huch’uyyaykukurqan, Diosta kasukuq kaspanmi wañurqan, [...] [k’aspipi] wañuytapas mana p’enqakuspa. Chayraykun Diospas paytaqa anchatapuni hatunchaykurqan, hinaspan payman sutita churarqan lliw sutimantapas qollana kaqtapuni. Chay hinapin Jesuspa sutinpi llapalla qonqorikunqaku, hanaq pachapi kaqkunapas, kay pachapi kaqkunapas, Ukhupachapi kaqkunapas, Jesucristopuni Señorqa kasqantan llapalla sut’ita rimarinqaku, Dios Yaya hatunchasqa kananpaq”, nispa.

Diosta ñakaqta hinataq wañuchinanku karqan chayqa, Diospa sutinmi sarunchasqa kanman. Chaymantan Jesusqa anchata llakikurqan. Chaymi mañakurqanpas: “Kay ñak’arinata ñoqamanta anchhurichiy, ichaqa ama ñoqaq munasqaychu kachun, aswanpas qanpa munasqayki ruwakuchun”, nispa (Mar. 14:36). Chhayna sasaña kaqtinpas aguantarqanmi p’enqasqa kayta mana manchakuspa. Chhaynapin rikuchirqan runakunaq imatachus p’enqaypaq qhawarisqankuta mana kasusqanta.

Jesuspa qatikuqninkunatapas soq’arqankun carcelmanpas wisq’arqankun. Hukkunaq qhawarinanpaqqa chayqa p’enqaymi karqan. Chaywanpas manan pisiparqankuchu. Manan paykunaqa runakunaq allin qhawarisqan kaytachu munarqanku, manataqmi p’enqachisqa kaytapas manchakurqankuchu (Mat. 10:17; Hech. 5:40; 2 Cor. 11:23-25). Yacharqankun Cristota qatikuspa ñak’arinankuta (Luc. 9:23, 26).

Kunanpas runakunaqa yachayniyoqpaq, kallpayoqpaq, ancha valeqpaq Diospa qhawarisqantaqa mana valeqpaqmi qhawarinku (1 Cor. 1:25-28). Paykuna hina yuyaykusunman chayqa, mana yuyayniyoq runan kasunman.

Runaq allin qhawarisqan kayta munaspaqa imatachus ñoqanchismanta munanku chaytan kasusun. Ichaqa sichus munanchis Jesusta qatikuyta ñawpa cristianokuna hina kaspa Jehová Diospa amigon kayta chayqa, kallpachakusunmi Diospaq allin qhawarisqa kayta, p’enqaypaqña runakuna qhawariwasunman chaypas.

[4 paginapi dibujo]

Jesusqa Diospa munaynintan ruwarqan runakunaña p’enqaypaq qhawarirqanku chaypas