Cristianokunaq yapakusqan tiempopin kawsani

Khaynatan willakun Harley Harris

1950 watapi 2 septiembre killapin hatun huñunakuypi kasharqayku Kennett (Misuri, Estados Unidos) llaqtapi. Chaypi kashaqtiykun askha runakuna nishu phiñasqa muyuykuwarqanku. Alcalden ichaqa guardiakunata kachamusqa chay runakunamanta hark’awanankupaq, soldadokunataq armantinkama callepi sayasharqanku. Carroykuman chayanaykukaman runakunaqa nishuta k’amiwarqanku, Cape Girardeau (Misuri) llaqtatan rirqayku chaypi huñunakuyta tukupanaykupaq. Chaypin 14 wataypi bautizakurqani. Kunanmi willasqaykichis imaynata chay sasachakuy tiempopi Diospa serviqninman tukupusqayta.

PAPAYPA tayta-mamanmi 1930 wata pasayta hina hermano Rutherfordpa grabasqa discursonkunata pusaq wawakunantin uyarispanku reparasqaku cheqaq religión tarisqankuta. Papaypa sutinmi Bay Harris, mamaypataq Mildred. Paykunan 1935 watapi Washington llaqtapi hatun huñunakuypi bautizakusqaku, paykunaqa ‘ancha askha runakuna’ nisqa ukhupin tarikusqaku, chay huñunakuypin sut’inchakusqa pikunachus chay runakuna kasqanta (Apo. 7:9, 14).

1936 watapin nacerqani, chaymanta huk wata qhepamanmi tayta-mamay Misisipi llaqtaman ripusqaku, chaypiqa manan huk Testigopas kasqachu. Manan iñiq t’aqakunata watukuq umallipas chaytaqa hamuqchu. Chaymi Betelwan qelqanakuq kayku, hatun huñunakuykunamantaq riq kayku, chayllapin iñiqmasikunawanqa tupaq kayku.

Qatiykachasqan kayku

Segunda guerra mundial kasqan watakunapin Jehová Diospa testigonkuna sinchi qatiykachasqa karqayku guerraman mana risqaykumanta. Familiaywanqa Mountain Home (Arkansas) llaqtatan tiyaq ripurqayku. Huk kutinmi callepi papaywan predicashaqtiyku huk runa papaymanta revistakunata qechurqospa rupharqachipurqan. Guerraman mana risqaykumantataq “manchalikuna” nispa k’amiwarqanku. Ñoqaqa phisqa wataypin kasharqani, chaymi mancharikuspa waqayta qallarirqani. Papayqa ch’inllan chay runata qhawarqan mana phiñakuspalla, hinan runaqa pasapurqan.

Ichaqa kallarqantaqmi defiendeqniyku sumaq runakuna. Huk kutin askha runakuna carroykuta muyuykuqtinmi, chay llaqtamanta fiscal qayllaykamuspa tapurqan: “¿Iman pasashan?” nispa. Hinan huk runa kutichirqan: “Kay runakunaqa manan guerraman riyta  munankuchu Testigo kasqankurayku”, nispa. Fiscaltaq carroq seqananpi sayaykuspa nirqan: “¡Ñoqaqa rirqanin primera guerra mundialpi maqanakuq, kunanpas rillasaqtaqmi. Ama imanaychispaschu kay runakunata, paykunaqa manan pitapas imanankupaschu!” nispa. Chayllamanmi runakunaqa ch’inlla pasapurqanku. Maytan agradecekurqayku chhayna runakuna sumaqta tratawasqankumanta (Hech. 27:3).

Hatun huñunakuykuna kallpachawanku

1941 watapi San Luis (Misuri) llaqtapi ruwakuq hatun huñunakuyqa anchatan yanapawarqanku. Chaymanqa rirqayku 115.000 runakunan, bautizakurqankutaq 3.903. Hermano Rutherfordmi rimarqan “Reypa Wawankuna” nisqamanta, chaytaqa kunanpas yuyashallanin. Wayna-sipaskunata wawakunatawanmi rimapayawarqanku, llapaykutaqmi chaskikurqayku Wawakuna nisqa munay azul librota. Chay huñukuymi kallpachawarqan hamuq watapi sasachakuykunata aguantanaypaq. Chay watapin escuelaman haykurqani, hinan ñoqatawan primaykunatawan qarqowarqanku banderata mana napaykusqaykumanta. Chaywanpas sapa p’unchaymi riq kayku, “ichapas escuelapi umallikuna haykuchiwankuman”, nispa. Sapa tutamantan sach’a-sach’anta riq kayku, wakmanta kutichimpuwanallankupaqtaq. Chaywanpas entienderqanin chhaynapi Diospa Gobiernonta kasukushasqaykuta.

Ichaqa chay qhepallamanmi Tribunal Supremo de Estados Unidos nimurqan banderata napaykuy manaña obligatoriochu kasqanta, chaymi escuelaman kutipurqayku. Profesorqa sumaqtan tratawarqanku yanapawarqankutaq igualakunaykupaq, compañeroykupas respetowanmi qhawariwarqanku.

1942 watapin Cleveland (Ohio) llaqtapi Nathan H. Knorr hermano rimarqan “¿Wiñaypaqchu thak-kay kanqa?” nisqamanta. Apocalipsis 17 capitulota t’aqwispan willarqan segunda guerra mundial qhepaman pisi tiempolla thak kawsay kananmanta, Diospa Gobiernonmanta willakuykunataq astawanraq mast’arikunanmanta. Chaymi 1943 watapi misionero kanapaq Escuela qallarirqan. Manan yuyaykullarqanipaschu chay escuelarayku viday cambiananta. Guerra tukupuqtinqa manañan qatiykachasqachu karqayku. Ichaqa 1950 watapi Corea nacionwan guerra qallariqtinmi hukmanta qatiykachasqa karqayku qallariypi willasqay hina.

Yanapakuni allin willakuykuna mast’arikusqanpi

1954 watapin estudiayta tukurqani, huk killa qhepamantaq precursor kapurqani. 1950 watapiqa Kennett (Misuri) llaqtapin askha runakuna yaqa maqawarqanku, 1955 watakaman chaypi predicarqani, marzo killapitaq Betelman invitawarqanku. Chaypi kashaspayqa Nueva York llaqtaq chawpinpin predicarqani, chaypin tarikurqan Times Square nisqa plaza. Campomantataq hamurqani chayqa, hukniraymi ñoqapaqqa karqan. Runakunaqa nishu ocupasqan kaqku, chaywanpas askhan revistakunataqa chaskiwarqanku huk allin temata rikuchiqtiy otaq “hayk’aqllapas kayta tapukurqankichu” niqtiy.

Betelmantaqa anchatan gustawarqan sapa tutamanta Diosta yupaychasqayku, chaytaqa hermano Knorrmi apariq. Payqa sonqoykuman chayaqtan Bibliamanta rimaq. Waynakunataqa huk tayta hinan rimapayawaqku, sapa kutillataq yuyaychawaqku sipas hermanakunata imayna tratanaykupaq.

1960 watapin yuyaykurqani casarakunaypaq. Chaymi cartata apachirqani kinsa chunka p’unchaymanta Betelmanta ripunaypaq, ichaqa manan imaniwarqankuraqchu. Chay p’unchaykuna hunt’akuqtintaq chaymanta tapukurqani manchaliña karqani chaypas. Hinan Robert Wallen hermano llank’asqayman hamuspa tapuwarqan: “¿Munawaqchu precursor especial otaq watukuq umalli kayta?” nispa. Ñoqataq: “24 watallayoqmi kani, chayraqmi experienciata hap’ishani”, nirqani.

 Iñiq t’aqakunata watukuspa

Chay tutapachan cuartoypi huk hatun sobrepi iskay solicitudta tarirqani, hukmi kasqa precursor especial kanaypaq huktaq watukuq umalli kanaypaq. Hinan nombrawarqanku Kansas llaqtaq Inti lloqsimuy ladonpi kashaq iñiq t’aqakunata watukunaypaq. ¡May sumaqmi chayqa karqan! Manaraq Betelmanta ripushaspaymi watukuq umallikunapaq huñukuyman rirqani. Chaypi rimayta tukupushaspanmi hermano Knorr nirqan: “Qankunaqa manan watukuq umalli kasqaykichisraykuchu aswan yachayniyoq huk iñiqmasikunamanta kankichis. Wakin iñiqmasikunaqa astawanraqmi qankunamanta yachanku, ichaqa imaynapi tarikusqankuraykun mana atinkuchu watukuq umalli kayta. Qankunaqa anchatan paykunamanta yachawaqchis”, nispa.

Rimasqanqa cheqaqpunin karqan. Fred Molohan hermanotan esposantawan reqsirqani, hinallataq Kansas llaqtayoq Charley wawqentapas. Paykunaqa manaraq naceshaqtiyraqmi Bibliamanta yachasqaku, anchatan kusikurqani ñawpaq watakunapi predicasqankumanta willawaqtinku. Huk hermanotaq karqan Misuri llaqtayoq John Wristen, payqa ancha munakuqmi karqan, unay tiempoñataq precursor kasqa, chaymi paymantaqa askhata yacharqani. Chay munasqa hermanokunaqa anchatan respetarqanku pikunawan Jehová Dios llaqtanta umallisqanta, chaymi ancha allinpaq qhawarichiwarqanku watukuq umalli kasqayta waynallaraq karqani chaypas.

1962 watapin Cloris Knoche hermanawan casarakurqani, payqa munay chukchayoq kusisqa precursoran karqan. Hinan iskayniyku iñiq t’aqakunata watukuq rirqayku. Iñiqmasikunaq wasinpi qhepakuspaykuqa astawanmi paykunata reqsirqayku. Askha wayna-sipaskunatan kallpacharqayku tukuy tiemponkuwan Diosta servinankupaq. Wakinmi karqan Jay Kosinski, JoAnn Kresyman ima. Paykunaqa ñoqaykuwan predicaspa, Diosta servisqaykumanta kusisqa kasqaykuta rikuspan yuyaykurqanku astawan Diosta servinankupaq. Tiempowanqa JoAnnqa precursora especialmi kapurqan, Jaytaq Betelpi llank’arqan. Qhepa watakunamanqa casarakapurqankun, kinsa chunka wata hinañataq iñiq t’aqakunata watukushanku.

Misionero kasqay

1966 watapin hermano Knorr tapuwarqanku munaykumanchus huk nacionpi predicayta chayta. Hinan kutichirqayku: “Kusisqan kaypi kashayku, ichaqa liston kashayku rinaykupaq”, nispa. Huk semanamantataq invitawarqanku misionero kanapaq Escuelaman. Maytan kusikurqani cursota chaskinaykupaq Betelman kutispa, respetasqay munakusqay hermanokunawan wakmanta tupaspaypas. Hinaspapas askhawanmi amistadta ruwarqayku, paykunaqa kunankamapas tukuy sonqonkuwanmi Diosta servishallanku.

Ecuadormanmi kachawarqanku ñoqata Clorista, Dennis Crist-ta, esposan Edwinata, Ana Rodriguezta, Delia Sancheztawan. Dennismi esposanwan Quitota rirqanku. Ñoqaykutaq Anawan Deliapiwan Cuenca llaqtata rirqayku,  chayqa Ecuador nacionpi kinsakaq aswan hatun llaqtan. Iskay provinciakunatan predicanayku karqan. Huñunakuyniykutan qallarirqayku tiyasqayku wasiq salanpi. Soqtallan karqayku, chaymi ninakurqayku: “Imaynatataq kay hatun llaqtata predicaytari tukusun”, nispa.

Cuenca llaqtapiqa askha iglesiakunan karqan, fiestakunapipas procesionta ruwaspan hunt’aykuqku llaqtata. Chay llaqtayoq runakunan ichaqa Bibliamanta yachayta munaqku. Chaypin reqsirqani Mario Polo runata, paymi bicicletapi aswan allin phawaq kasqa, hinan tapuwarqan: “¿Pitaq Apocalipsis libropi ‘rabona’ warmiri?” nispa.

Huk kitinmi Marioman huk evangélico pastor huk qelqata qosqa, chaypin Jehová Diospa testigonkunamanta millayta rimasqa, chaymi Marioqa wasiyman usqhaylla hamurqan chaymanta willawaqniy. Hinan nirqani: “Pimantachus millayta rimanku chayqa, defiendekunanmi”, nispa. Chaymi paqarisninta chay pastorta waqyamusqa qelqaq nisqanmanta rimanaykupaq. Chaypin nirqani Trinidad nisqallamanta rimanaykupaq. Pastormi leerqan Juan 1:1 textota, chaymi Marioqa sut’incharqan griego rimaypi “Dios” simiwan, “huk dios” simiwanqa mana kaqllachu kasqanta. Chhaynallatataqmi ruwarqan huk textokunawanpas. Chaymi pastorqa Trinidad yachachikuymanta mana sut’inchaspa ripurqan. Chaypin Mariowan esposanwanqa yacharqanku Bibliamanta cheqaqta yachachisqaykuta, qhepamanqa paykunapas allin yachachiqmi kapurqanku. Cuenca llaqtapiqa 33 iñiq t’aqakunañan kashan, hawa llaqtakunapitaq 30, chaywanqa maytan kusikuni.

Sucursalpi llank’asqay

1970 watapin niwarqanku Al Schullo hermanowan kuska Guayaquil sucursalpi llank’anaypaq. Joe Sekerak hermanon mayninpi yanapawaqku 46 iñiq t’aqakunaman qelqakuna apachiypi. Betelpi llank’ashanaykamaqa predicaspan Clorisqa huk tiempo kasharqan. Payqa 55 runakunatañan bautismoman chayachirqan, sapa hatun huñunakuypin kinsa mayninpiqa phisqa yachachisqankuna bautizakuqku.

Clorismi Bibliamanta yachachirqan Lucresiata. Qosanña mana munaqchu estudiananta chaypas, Lucresiaqa bautizakapurqanmi precursora regulartaq kapurqan. Wawankunamanpas yachachirqanmi Bibliamanta, kunanqa iskaynin qhari wawankunan umalli kanku, hukninqa precursor especialmi, ususintaq precursora. Nietanmi huk allin hermanowan casarakapurqan, iskayninkutaq precursor especial kanku. Chay familiaqa askhatan yanaparqan Diosta servinankupaq.

1980 watapiqa 5.000 predicaqkunañan Ecuadorpi karqan. Chaymi aswan hatun sucursalta necesitarqayku. Huk hermanon Guayaquil llaqtaq chimpanpi 32 hectárea mastaraq hallp’ata qowarqanku. 1984 watapin wak sucursalta ruwayta qallarirqayku, Hatun Huñunakuy Wasitawan, chaykunatan dedicakurqan 1987 watapi.

Askha iñiqmasikunan yanapakurqanku

Diospa Gobiernonmanta willakuykuna astawan mast’arikunanpaqqa askhan huk nacionkunamanta hamurqanku hinallataq precursorkunapas. Hukninmi karqan Andy Kidd, payqa Canadá nacionmanta jubilado profesormi kasqa, 1985 watapin chayamurqan 70 watanpi kashaspa, wañupunankaman tukuy sonqowan llank’arqan, 2008 watapin 93 watayoq kashaspa wañukapurqan. Paytaqa reqsirqani huch’uy iñiq t’aqapi umalli kashaqtinmi. Castellanota mana allintachu rimarqan chaypas, discursotan qorqan Qhawaq revistatapas estudiachirqanmi, aparirqantaqmi Bibliamanta Allin Yachachiq Kanapaq Escuelata, Predicayta Yachanapaq Huñunakuypipas yaqa llapan discursokunatan qorqan. Predicasqan llaqtapiqa iskay iñiq t’aqakunañan kashan, sapankapin kan yaqa 200 predicaqkuna, yapakushallankutaqmi kanpas askhataq chay kikin llaqtamanta umalli kanku.

Ernesto Díaz hermanon familiantin Estados Unidosmanta hamurqan. Pusaq killa Ecuadorpi kashaspan nirqan: “Kinsantin wawaykunan yachankuña castellanota, Bibliamanta allin yachachiqñataq  kanku. Llapaykun precursor regular kayku, ñawpaqpin chaytaqa mana atikuqpaq hina qhawarirqani. 25 runakunatan yachachishayku. Chhaynata llank’asqaykun astawan hukllachawarqanku, Jehová Diosmanpas asuykachiwarqanku”, nispa. ¡Anchatan valorayku chay munasqa iñiqmasikunataqa!

1994 watapin sucursalta astawan hatunyachikurqan. 2005 watapin 50.000 más predicaqkunaña karqayku. Chaymi wakmanta hatunyachirqayku sucursalta Hatun Huñunakuy Wasitapas, ruwarqaykutaqmi betelitakunapaq huk wasitawan, qelqanchiskuna huk rimaykunaman t’ikrakunanpaq oficinakunatapas. Chaykunatan dedicakurqan 2009 watapi 31 octubre killapi.

1942 watapi escuelamanta qarqowashaqtinkuqa 60.000 Testigokunan Estados Unidospi karqan. Kunanqa millón masñan kanku. 1966 watapi Ecuadorman chayamuqtiykuqa 1.400 predicaqkunan karqan, kunantaq 68.000 masña. Yapakushallanqataqmi kanpas, 120.000 runakunatan Bibliamanta yachachikushan, 2009 watapiqa Cristoq wañusqanta yuyarina huñunakuyman 232.000 runakunan hamurqanku. Mana hayk’aq yuyaykusqanchista hinan Jehová Diosqa askha runakunata llaqtanman pusamushan. Chaymi ñoqaqa anchata kusikuni chay tiempopi kawsasqaymanta. *

[Uranpi willakuy]

[5 paginapi fotokuna]

Hatun huñunakuypin kashanku (1981), chayllapitaqmi ruwakurqan Hatun Huñunakuy Wasita (2009)