Sasachakuy tiempopi Diosta servini

Khaynatan willakun Maatje de Jonge-van den Heuvel

ISQON chunka pusaqniyoq wataypin kashani, Jehová Diostataq 70 wataña servishani. Sasachakurqanin hunt’aq sonqo kanaypaq. Segunda guerra mundialpin campo de concentración nisqaman apawaqtinku iñiyniypi pisiparqani, chaypi mana allin decidesqaymantan nishuta pesapakurqani. Chay watakuna qhepamanmi huk hatun sasachakuypi tarikullarqanitaq. Chhayna sasachakuykunapiña tarikurqani chaypas, anchatan Jehová Diosta agradecekuni chhayna tiempopi servisqaymanta.

Octubre killa 1940 watapin kawsayniy cambiapurqan. Ñoqaqa Paises Bajos nisqapin tiyarqani Hilversum llaqtapi, chayqa kashan Ámsterdam llaqtamanta 24 kilometro karupi. Chay tiempopiqa nazi nisqakunan munayniyoq kasharqanku. Qosayqa (Jaap de Jonge) ancha munakuqllañan karqan. Phisqa watañan casarasqa kasharqayku, Willy sutiyoq wawaykutaq kinsa watanpi kasharqan. Tiyasqayku ladopin huk wakcha familia pusaq wawakunayoq tiyarqanku, paykunawanmi huk waynan tiyallarqantaq. Chaymi tapukuq kani: “¿Imaynapitaq askha wawayoq kashaspa chay waynatawan uywanku?” nispa. Huq kutinmi mikhunata apaqtiy chay wayna willawarqan precursor kasqanta. Paymi rimapayawarqan Diospa Gobiernonmanta, saminchaykuna apamunanmantawan. Chaykunan sonqoyman chayarqan chaymi astawan yachayta munarqani. Chay watapin Jehová Diosman qokuspa bautizakurqani, huk wata qhepamantaq qosaypas bautizakurqan.

Pisillataña Bibliamanta yacharqani chaypas, allintan entienderqani Jehová Diospa testigon kapuspayqa gobiernoq qatiykachasqan kanayta. Askha Testigokunan carcelpi kasharqanku Diospa Gobiernonmanta willasqankurayku. Chaywanpas wasin-wasintan predicayta qallarirqani, precursorkunatapas watukuq umallitapas qorpacharqanin. Qelqanchiskunatan wasiypi waqaychaqku, chaytaqa Ámsterdam llaqtamantan hermanokuna hermanakunapas apamuqku allin bicicletakunapi allin telawan k’uyuruspa. Anchatan iñiqmasinkuta munakuqku chaymi wañuytapas mana manchakuspa chayta ruwaqku (1 Juan 3:16).

“Mamay, ¿ratollachu kutimunki?”

Soqta killa bautizasqa kashaqtiymi kinsa policiakuna wasiyta hamuspa qelqakunata maskharqanku. Kamaq pachanpi pakasqayku librokunatan tarirqanku, armariopi waqaychasqayku qelqakunatataqmi mana tarirqankuchu. Chaymi Hilversum llaqtapi kaq puestoman usqhaylla apawarqanku. Manaraq ripushaspaymi wawayta marq’arikurqani  hinan payqa tapuwarqan: “Mamay, ¿ratollachu kutimunki?”, nispa. Ñoqataq nirqani: “Arí wawalláy, ratollan kutirqamusaq”, nispa. Ichaqa wata soqta killa sasachakuypi tarikusqay qhepamanñan wakmanta wawayta marq’arikurqani.

Willarisaykichis imaynapichus tarikusqaymanta. Huk polician Ámsterdam llaqtaman trenpi apawarqan tapuwananpaq. Hilversum llaqtamanta kinsa iñiqmasikunamantan willanayta munarqanku. Chaymi nirqani: “Kay runallatan reqsini, payqa leche apamuwaqniykun”, nispa. Chay iñiqmasiqa cheqaqtan wasin-wasinta lecheta rakimuq. Nillarqanitaqmi: “Jehová Diospa testigonchus icha manachus chaytaqa payta tapumuychis ama ñoqatachu”, nispa. Manaña imatapas niyta munaqtiymi uyaypi ch’aqlawarqanku iskay killataq carcelman wisq’awarqanku. Maypichus kasqayta yacharqospan qosay mikhunata p’achatawan apamuwarqan. Agosto killapi 1941 watapin Alemania nacionman apawarqanku, warmikunapaq campo de concentración de Ravensbrück nisqaman, chayqa kashan Berlín llaqtamanta 80 kilómetro wichay ladopin.

“Ama pisipaychu”

Chayman chayaqtiykun niwarqanku: “Kaymanta lloqsinaykichispaqqa Diosniykichista saqepuspan huk documentota firmanaykichis”, nispa. Ñoqaqa manan firmayta munarqanichu, chaymi llapa kaqniyta paykunaman saqespa, bañakuna cuartoman qhalalla haykurqani, chaypin Países Bajos nacionmanta iñiqmasikunata reqsirqani. Sapankaykumanmi huk tazata, huk cucharata, triángulo telachata qhasqopi sirarusqa uniformetawan qowarqanku. Chay tutaqa chayllaraq chayaq runakunaq puñunankupin puñurqayku. Chaypiñan waqayta qallarirqani, nirqanin: “¿Imataq kunanri ñoqamanta kanqa? ¿Hayk’a tiempotaq kaypiri kasaq?” nispa. Manaraqmi iñiyniypi allin takyasqachu karqani pisi tiempollaraq Bibliata estudiasqayrayku. Qhepa p’unchaytan huk iñiqmasi niwarqan: “Ama pisipaychu, allillanmi kasun” nispa, chaytaqa niwarqan listata waqyashaqtinku khuyay-khuyayta rikuwaspachá.

Chay qhepatan huk hatunkaray ch’ukllamanñataq apawarqanku, chaypin Países Bajos, Alemania nacionkunamanta pachakninpi hermanakuna sumaqta chaskiwarqanku. Wakinqa huk wata masñan chaypi kashasqaku. Paykunawan kasqaymi anchata kallpachawarqan. Admirakurqanin tiyasqanku ch’ukllata sumaq limpiota rikuspa. Llapa runakunan yachaqku chaypiqa mana suwakunapas, millay rimaykunapas, maqanakuypas kasqanta. Millaytaña chay campopi ñak’arirqayku chaypas, chay ch’ukllaqa huk huch’uy paraíso hinan ñoqaykupaqqa karqan.

Sapa p’unchay ruwanayku

Chaypiqa nishutan llank’aq kayku pisitataq mikhuq kayku. Phisqa horas tutaymantanta sayarisqayku qhepallamanmi listata waqyaqku. Guardiakunan hawapi huk horata sayarayachiwaqku paraqtinpas chiriqtinpas imaña kaqtinpas. Phisqa hora tardentataq wakmanta listata waqyaqku sinchi sayk’usqallaña kashaqtiyku. Chay qhepamantaq  huk chhikan sopachata t’antatawan mikhuyuspa mana kallpallayoqña puñupuq kayku.

Sapa p’unchaymi animalkunaq hisp’asqanta pichaspa, trigota rutuspa, yarqhakunata pichaspa ima llank’aq kani, Domingo p’unchaytaqmi samaq kani. Sasaña millakunapaqña chay llank’ay karqan chaypas, sipas kaspallan aguantarqani. Diosmanta takikunata takisqaymi anchata kallpachawaq. ¡Maytan qosaytapas wawaytapas rikuyta munarqani!

Pisillataña mikhunata qowarqanku chaypas, sapa p’unchaymi llapayku huk chhikan t’antata puchuq kayku, Domingo p’unchay Bibliamanta rimanaykupaq huñunakusqaykupi aschatawan mikhunaykupaq. Manaña ima qelqaykupas Bibliamanta yachanaykupaq karqanchu chaypas, makillan uyariq kayku Alemania nacionmanta kurak hermanakunaq yachachimusqankuta. Jesucristoq Wañusqanta Yuyarinapaq p’unchaytapas ruwaqmi kayku.

Llakikuni, pesapakuni, kallpachakuni ima

Mayninpiqa soldadokunata yanapanaykupaqmi ima ruwaytapas kamachiwaqku. Ichaqa manan mayqen hermanakunapas chay ruwayta munaqkuchu, kay pachapi mayqen kamachikuqmanpas mana sayapakusqanchirayku, chayta rikuspan ñoqapas mana ruwaqchu kani. Chayraykun askha p’unchaykuna mikhunata mana qowaqkuchu, listata waqyaspataq aswan unayta sayachiwaqku. Huk kutinmi qasay tiempo kashaqtin huk chiri ch’ukllapi tawa chunka p’unchay wisq’awarqanku.

Sapa kutillanmi llapa Testigokunata niwaqku huk documentota firmaspa Diosta saqenaykupaq. Huk wata masña chaypi kashaspaymi iñiyniypi pisiparqani. Anchatan qosayta wawaytawan rikuyta munarqani, chaymi guardiakunaman rispa iñiyniyta saqenaypaq chay documentota firmarqani.

Chayta yacharqospan wakin hermanakunaqa manaña rimaywarqankuchu. Alemania nacionmanta Hedwigwan Gertrudwan kurak hermanakunan ichaqa munakuwasqankuta rikuchiwarqanku. Animalkunaq hisp’asqanta pichashaqtiykun munakuywan niwarqanku: “Jehová Diospaq hunt’aq sonqo kayninchisqa ancha importanten, payta munakuspan manapuni imaraykupas saqenanchischu”, nispa. Chhayna munakuywan rimapayawasqankuqa sonqoymanmi chayarqan. * Chaymi reparachiwarqan mana allin ruwasqayta, hinan munarqani chay carta firmasqayta mana valechipunankuta. Huk tardentan chayta huk hermanaman willarqani. Yaqapaschá chayta huk guardia uyariwarqan, chaymi chay tuta kacharipuwaspanku Países Bajos nisqaman trenpi apapuwarqanku. Huk warmi capatazmi niwarqan: “Qanqa Bibelforscher [Estudiante de la Biblia] nisqaraqmi kanki, manan hayk’aqpas chaytaqa saqenkichu”, nispa. Ñoqataq nirqani: “Arí, Jehová Dios munaqtinqa chhaynan kanqa”, nispa. Chaywanpas ñoqaqa yuyaykusharqaniraqmi: “¿Imatan ruwayman firmasqayta mana valechinankupaq?” nispa.

Chay cartapin nirqan: “T’aqakapusaqmi Asociación Internacional de Estudiantes de la Biblia, nisqamanta”, nispa. Chaypi yuyaykuspan, nirqani: “Yapamanta predicasaq”, nispa. Chaymi wasiyman chayaspa wakmanta predicayta qallarirqani, 1943 watapi enero killapi. Ñoqaqa yachakurqanin Alemán soldadokuna predicashaqta tariruwaspankuqa sinchita ñak’arichiwanankuta.

Jehová Diospaq hunt’aq sonqo kay munasqayta rikuchinaypaqmi wakmanta watukuq umallita qelqakunata apamuq iñiqmasikunatapas qorpacharqani. ¡Maytan Jehová Diosta agradecekuni paytapas llaqtantapas munakusqayta rikuchinaypaq yanapawasqanmanta!

 Llakiq ñit’isqan tarikuni

Pisillaña guerra tukupunanpaq kashaqtinmi qosaypas ñoqapas llakiq ñit’isqan tarikurqayku. Octubre killapin 1944 watapi difteria onqoy wawayta hap’irqan, kinsa p’unchay qhepallamantaq qanchis watachayoq kashaqtin wañukapurqan.

Sinchitan llakikurqani waway wañupusqanmanta, manan Ravensbrück campopi kashaspaypas chhaynataqa llakikurqanichu. Chhayna sonqo nanaypi tarikushaqtiymi Salmo 16:8 nisqan anchata kallpachawarqan, chaypin nin: “Señor Diostaqa yuyashallanipunin, paña ladoypin payqa kashan, manan imapas urmachiwanqachu”, nispa. Wañusqakunaq kawsarimpunankumanta Jehová Diospa prometewasqanchismi anchata kallpachawarqanku. Diospa llaqtallanpin kasharqayku rawrashaq sonqowantaqmi predicarqaykupas. Qosayqa 1969 watapin wañukapurqan, chaykaman yanapawarqan Jehová Diosta agradecikuspa servinaypaq.

Saminchaykuna kusikuykunapiwan

Jehová Diosta tukuy tiemponkuwan serviq iñiqmasikunawan huñunakusqaymi anchata kusichiwan. Guerra kashaqtin tiempopi hinan kunanpas wasiypi qorpachani iñiq t’aqa watukuq umallikunata esposankutapas. Paykunamantan Maarten Kaptein esposan Nelwan 13 wata wasiypi tiyarqanku. Nel sinchita onqorqapuqtinmi tukuy sonqowan kinsa killa wasiypi cuidarqani wañukapunankama. Paykunatapas tiyasqaypi huk iñiqmasikunatapas reqsiyqa ancha sumaqmi karqan, paykunawan chhayna sumaq thakpi kawsaytaqa Jehová Diospa saminchayninta hinan rikuni.

1995 watapin Ravensbrück llaqtaman invitawarqanku chaypi imayna kasqaykuta yuyarinaykupaq. Chaypin tuparqani 50 wata masña mana rikunakusqay hermanakunawan. Chaypin sumaqta kallpachanakurqayku munakusqanchis runakuna kawsarimpunanku p’unchayta suyakushanallaykupaq. Chaytaqa manan hayk’aqpas qonqasaqchu.

Pabloq nisqan hina, Jehová Diosmi munan ‘Qelqakunaq takyachisqan sonqochasqan kaspa suyakuyniyoq kananchista’ (Rom. 15:4). Anchatan Jehová Diosta agradecekuni chay suyakuy qowasqanmanta, chaymi yanapawarqan sasachakuy tiempopipas Diosta anchata agradecekuspa servishanallaypaq.

[Uranpi willakuy]

[10 paginapi foto]

Jaapwan kashani (1930)

[10 paginapi foto]

Qanchis watachayoq waway Willy

[12 paginapi foto]

1995 watapi tupasqayku. Ñawpaq filapi tiyashani, huk hermanoq ladonpi