Manañan wañuyta manchakunichu

Khaynatan willakun Piero Gatti

AVIONKUNAN rimarisparaq hawaykuta pasaq. Alarmakunatan llaqtantinpi waqachiqku llapa runa pakakunankupaq. Chayllamanmi roqt’uyanapaq hinaraq bombakuna enteropi phataq, hinan thunisqa manchakunapaq hinaraq Milán llaqta qhepaq.

Chayllan Italia llaqtapi rikukuq 1943, 1944 watakunapi. Ñoqaqa waynallaraq soldadon karqani, sapa kutillataq kamachiwaqku pakakuna cheqaskunamanta wañusqakunata horqomunaypaq, wakinqa mana reqsiy atiymi karqanku. Askha kutipin ñoqapas wañuymanta ayqerqani. Chhaynapi tarikuspan Diosta niq kani: “Qespichiwanki chayqa munayniykitan ruwasaq”, nispa.

Yanapayta chaskini wañuyta amaña manchakunaypaq

Suiza nacionpa qayllanpi Como llaqtaq 10 kilometro karupi tarikuq llaqtachapin nacerqani. Huch’uyllaraq kashaspa llakikuykunapi tarikuspan wañuyta manchakuq kani. Iskay panaykunan gripe española nisqawan wañupusqaku, mamitaytaq 6 watayoq kashaqtiy 1930 watapi wañupurqan. Católica familiapin uywasqa karqani chaymi iglesiaq kamachikusqanta kasukuq kani sapa semanataq misaman riq kani. Ichaqa qhepa watakunamanmi huk peluqueriapi yanapawarqanku wañuyta manaña manchakunaypaq.

1944 watapi segunda guerra mundial kashaqtinqa askha runakunan wañurqanku, tiyasqayku llaqtakunapas purun pampan kapurqan. Italia nacionmanta waranqa-waranqa soldadokunan guerramanta ayqekuspa Suiza nacionman ripurqayku. Chayman chayaqtiykun askha campokunapi ayqekuq runakunaq kasqanman apawarqanku. Ñoqataqa Steinach llaqtaq qayllanmanmi apawarqanku, chaypin as thak tiyarqayku. Chaypin peluqueriayoq runa llank’anata qowarqan alojawarqantaq kanpas. Chaypiqa huk killallan llank’arqani, ichaqa chaypi reqsisqay runan yanapawarqan kawsayniyta cambianaypaq.

Payqa karqan Jehová Diospa testigon Adolfo Tellini, paymi Italia nacionmanta chay Suiza llaqtaman tiyaq ripusqa. Sapa kutillan peluqueriata hamuq rutuchikuq. Chay tiempopaqqa 150 Testigokunallan kasqa Italia nacionpi, chaychá mana hayk’aqpas Testigokunamanta uyariqchu kani. Anchatan admirakurqani Bibliamanta willawasqanwan, astawanqa mosoq pachapi thak kawsay, ‘t’ikarishaq kawsay kananmantapas’ willawasqanwan (Juan 10:10; Apo. 21:3, 4). Anchatan kusikurqani qhepaman manaña guerrapas wañuypas kananmanta yachaspa. Chaytan tiyasqay llaqtachaman kutispa Giuseppe Tubini waynaman willarqani, hinan paypas anchata admirakurqan. Chaymantapachan Adolfopas  huk Testigokunapas mayninpi visitamuwaqku.

Huk p’unchaymi Adolfo apawarqan Steinach llaqtamanta 10 kilometropi hina tarikuq Arbon llaqtapi italiano simipi huñunakuyman. Anchatan kusikurqani chaypi uyarisqaywan chaymi qhepa semanata chakillapi kutirqani. Chay qhepamanmi Zurich llaqtapi huk hatun huñunakuyman rirqani. Chaypin fotokunapi rikuchimurqanku Alemania nacionpi sasa llank’ana campokunata. Rikurqaykun tawqa-tawqataraq wañusqakunata nimurqantaqmi iñiyninkurayku askha Testigokuna wañusqankuta. Chaypin reqsirqani Maria Pizzato cristianata, paytaqa iñiyninraykun fascista gobierno 11 watapaq sentenciasqaku.

Guerra tukupusqan qhepatan llaqtayman kutipurqani, Como llaqtapi kaq huñunakuymantaq rirqani. Manaña pasaqtachu Bibliata estudiarqani chaypas, yacharqanin ñawpaq yachachikuyninkunata. Maria sutiyoq cristianan niwarqan bautizakuy ancha importante kasqanta, kallpachawarqantaqmi hanaq pachapaq akllasqa Marcello Martinelli cristianota maskhamunaypaq, payqa Castione Andevenno llaqtapin tiyarqan. Chay cristianopas 11 wata carcelpi kananpaqmi sentenciasqa kasqa. Paywan tupanaypaqmi 80 kilometrota bicicletapi rirqani.

Marcello cristianon Bibliawan willawarqan bautizakunaypaq imakunachus hunt’anayta, Diosmanta mañakuspataq Adda mayuman apawaspa chaypi bautizawarqan, 1946 watapi setiembre killapi. ¡Chay p’unchaytaqa manan hayk’aqpas qonqasaqchu! Chaymantapachan kawsanay p’unchaykama Diosta servinaypaq decidikurqani allin suyakuyniyoqtaq kawsarqanipas. Ancha kusisqan kasharqani chaymi wasiyman kutipuspapas mana cuerpoy repararqanchu huk p’unchayllapi 160 kilometrota bicicletapi viajasqayta.

Italia nacionpi guerra tukupusqan qhepatan, 1947 watapi mayo killapi Milán llaqtapi huk hatun huñunakuy aparikurqan. Chaypin 700 runakuna huñunakurqayku, wakinqa fascista gobiernoq qatiykachasqanmi karqanku. Chaypin predicasqay Giuseppe Tubini waynata bautizakunapaq discurso qoqta rikurqani, ¡chay qhepamantaq bautizakurqan!

Chaypin Brooklyn llaqtapi Betelpi llank’aq Nathan Knorr iñiqmasita reqsirqani. Paymi ñoqatawan Giuseppe cristianotawan kallpachawarqanku tukuy tiempoykuwan Diosta servinaykupaq. Chaymi decidikurqani huk killamanta qallarinaypaq. Familiayman willaqtiymi ichaqa mana munarqankuchu, chaywanpas huk killa qhepamanmi Milán llaqtapi Betelman haykurqani llank’aq. Chay tiempopaqqa Angelina, qosan Giuseppe Romano; Costanza, qosan Carlo Benanti misionerokuna hinallataq Giuseppe Tubini cristianopiwan Betelpi llank’asharqanku. Qhepamantaq ñoqa haykurqani.

Huk killa qhepallamanmi niwarqanku iñiq t’aqakunata watukunaypaq, ñawpaqtaqa manan pipas Italia llaqtamantapuni iñiq t’aqakunata watukuqqa lloqsisqachu. Chay tiempopaqqa 1946 watapi Estados Unidos nacionmanta hamuq George Fredianellin iñiqkunata watukusharqan. Paywanmi askha kutita visitakunata ruwarqayku imakunachus ruwanayta yachanaypaq, chay qhepamantaq sapallayña purirqani. Ñawpaqtaqa Faenza iñiq t’aqatan watukurqani. ¡Manan hayk’aqpas huk discursollatapas qorqanichu! Chaywanpas llapallankutan kallpacharqani tukuy tiemponkuwan Diosta servinankupaq. Chaypi reqsisqay askha waynakunan qhepaman Diospa llaqtanpi hatun llank’aykunata Italia nacionpi aparirqanku.

Iñiq t’aqata watukuna llank’aypiqa kanmi cambiokuna, sasachakuykuna, kusikuykuna otaq qonqaylla imakunapas kan, chaywanpas sumaq llank’ayta hinan qhawariq kani, kusikuqtaqmi kani iñiqmasikunaq munakuyninwan.

 Guerraq tukusqan qhepaman sasachakuy

Guerraq tukupusqan qhepamanqa Iglesia Catolican munayniyoq kapurqan. 1948 watapaqmi leykuna cambiapurqan, chaywanpas manan cambiakurqanchu ñawpaqpi fascista gobiernoq predicayta hark’asqan ley 1956 watakama. Curakunan tukuy imaymanata ruwaqku hatun huñunakuykuna mana aparikunanpaq. Ichaqa astawanmi paykunallataq p’enqaypi qhepaqku, Sulmona llaqtapi 1948 watapi huñunakuy aparikushaqtin sucedesqanpi hina.

Domingo tutamantantan ñoqa umallirqani Giuseppe Romano iñiqmasitaq discursota qorqan. Chay tiempopaqqa yaqa 500 hinallan Italia nacionpi Testigokuna karqayku, chaywanpas 2.000 runakunan huñunasqa kasharqayku. Discurso tukusqan qhepatan iskay curakunawan rimanakuspa huk wayna discurso qonanku pataman seqaruspa runakunata ch’aqwachinanpaq kunkawan rimayta qallarirqan. Hinan kaq rato upallachispa nirqani: “Rimayta munaspaqa localta alquilakuspa ima munasqaykitapas rimamuy”, nispa. Hinan runakunaq mana kasusqanta silbasqankuta rikuspa ima uraykanpuspa pasapurqan.

Chay tiempopiqa sasan karqan iñiq t’aqakunata watukuq riy. Mayninmi riq kani chakipi, bicicletapi, trenpi otaq hunt’a pasajeroyoq mawk’a carrokunapi. Sapa kutillanmi uywakunaq kasqanpi otaq ch’ukllakunapi puñuq kani. Guerraq tukusqan qhepamanqa yaqa llapa runakunan wakcha qheparqayku. Chaywanpas ancha kusisqan Testigokunaqa Diosta servirqayku.

Escuela de Galaad nisqaman invitawanku

1950 watapin Giuseppe iñiqmasita ñoqatawan invitawarqanku Escuela de Galaad clase 16 nisqaman. Ñoqaqa nirqanipunin “sasachá Inglés simita yachayqa” nispa. Kallpachakurqaniña chaypas sasapunin ñoqapaq karqan. Inglés simipin Bibliata leeyta tukunayku karqan, chaymi mayninqa mana mikhuspa imaraq kunkawan leeq kani. Huk p’unchaymi discurso tupawarqan. Chay qhepatan yachachiqkunamanta huknin cristiano niwarqan: “Kusatan makiwan rimamunki kusisqataqmi ruwamunki, ichaqa... ¡manan Inglés simi rimasqaykita imatapas entiendeykuchu!” nispa. Chay sasachakuykunaña karqan chaypas tukunaykaman escuelapi karqani. Qhepamantaq Italia nacionman kutichiwarqanku Giuseppe iñiqmasitawan. Chaypi yachasqaykun yanapawarqanku  iñiqmasikunata aswan allinta yanapanaykupaq.

1955 watapin Lidia cristianawan casarakapurqani, payqa qanchis wata ñawpaqtan bautizakurqan ñoqataqmi chay discursota qorqani. Ñawpaqpin taytan Dominico cristianota fascista gobierno kinsa watapaq llaqtamanta qarqosqa. Chaywanpas qanchis wawankunatan yanaparqan Diosta servinankupaq. Lidiapas chaynapin tarikusqa, kinsa kutitan tribunalman apasqa kasqa predicayta hark’asqanku tiempopi. Casarakusqaykumanta soqta wata qhepamanmi Beniamino wawayku nacerqan, 1972 watapitaq Marco wawayku. Kusisqan kashani paykunapas familiankupas Diosta tukuy sonqowan servisqankumanta.

Llank’ashallanin

Yuyashallanin Diosta servisqaypi experienciakuna tarisqayta. 1980 watakuna qallariypin suegroy Italia nacionpi Sandro Pertini kamachikuqman huk cartata apachirqan. Suegroyqa fascista gobierno kamachikushaqtinmi Ventotene islaman qarqosqa kaspa chaypi paywan reqsinakusqa. Payta predicayta munaspan permisota mañakurqan, chay permiso lloqsimuqtintaq ñoqa riysirqani. Kamachikuqqa ancha sumaqtan chaskiwarqanku suegroytapas sumaqtan marq’arikurqan, chhayna chaskisqa kaytaqa manan maypipas rikurqanichu. Unaymi paywan parlarqayku ripunaykupaqtaq qelqanchiskunata saqemurqayku.

44 wata iñiq t’aqakunata watukusqay qhepamanmi, 1991 watapi chay llank’ayta saqepurqani. Qhepamanmi hatun huñunakuykunata aparikunanpaq wasita qhawarispa tawa wata llank’arqani, onqosqay qhepamantaq saqepurqani. Anchatan Diosta agradecekuni tukuy tiempoywan servishallasqaymanta. Tukuy atisqaytan ruwani predicanaypaq askha runakunatataqmi Bibliamanta yachachishani. ¡Wakin iñiqmasikunan niwankuraq sinchi kallpawan discursoykuna qosqayta! Diostan agradecekuni yuyaqña kashaqtiypas kallpawan rimanaypaq yanapawasqanmanta.

Waynallaraq kashaspaqa sinchitan wañuyta manchakurqani. Bibliapi cheqaq yachayta yachaspan ichaqa Jesuspa prometesqan wiñay kawsayta otaq ‘t’ikarishaq kawsayta’ suyakushani (Juan 10:10). Maytan suyakushani kusisqa mana manchakuspa Diospa prometesqan kawsayta. Ancha munakuq Kamaqninchis Dios hatunchasqa kachun, umata hoqarispa sutintapas apasunchis (Sal. 83:18, NM).

[22, 23 paginakunapi mapa]

(Imaynapuni kasqanta yachanaykipaq, qelqata qhaway)

SUIZA

BERNA

Zurich

Arbon

Steinach

ITALIA

ROMA

Como

Milán

Río Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[22 paginapi foto]

Galaadman rishayku

[22 paginapi foto]

Galaadpi Giuseppe ñoqapiwan

[23 paginapi foto]

Casarakusqayku p’unchay

[23 paginapi foto]

55 watañan munasqa esposaywan kashayku