Jehú cheqaq yupaychayta respetachirqan

JEHUQA cheqaq yupaychaypi atipaqmi karqan. Payqa kallpawan, usqhaylla, mana iskayyaspa, rawrashaq sonqowan, mana manchakuspan defenderqan. Chhayna allin kaqkuna rikuchisqantan ñoqanchispas qatikusunman.

Jehú Diosmanta kamachikuy chaskisqan tiempopiqa Israel llaqtan sasachakuypi tarikusharqan. Chay nacionqa Ahabpa warmin millay Jezabelpa makinpin kasharqan. Paypa churinmi karqan rey Joram. Chay warmin Jehová Dios yupaychayta chinkachinanpaq Baal dios yupaychayta mast’arirqan, Diospa profetankunata wañuchirqan, llaqtatapas ídolo yupaychachiywan, layqa ruwaykunawan waqllichirqan (1 Rey. 18:4, 13; 2 Rey. 9:22). Chaymi Jehuta Dios kamachirqan Ahabpa familianta wañuchinanpaq.

Jehumanta chayllaraq rimaspan Biblia willan payqa Israelmanta ejército umallikunawan kuska tiyashasqanmanta. Jehuqa autoridadniyoq oficialmi karqan, yaqapaschá Galaad Ramot llaqtapi Asiria contra maqanakushaq ejercitopi umalliq karqan. Eliseon profetakunaq huknin churinta kacharqan Jehuta reyta hina hawimunanpaq, chhaynapi Ahabpa familianpi llapa qharikunata wañuchimunanpaq (2 Rey. 8:28; 9:1-10).

Ejercitopi oficialkuna imaman chay profeta hamusqanmanta tapuqtinkun Jehuqa mana willayta munarqanchu. Ichaqa nishuta tapupayaqtinkun willarqan, hinan llapanku Joram contra riyta yuyaykurqanku (2 Rey. 9:11-14). Paykunaqa Ahabpa familian kamachisqan contra, hinallataq Jezabelpa mana allinkuna ruwasqan contran kashankuman karqan. Chaywanpas Jehuqa ñawpaqtan yuyaykurqan imaynatachus ruwayninta allinta hunt’anman chayta.

Rey Joramqa maqanakuypi k’irisqa kaspan Jezreel llaqtaman apasqa karqan, chaypi qhaliyamunanpaq. Jehuq yuyaykusqankuna allinpi tukunanpaqqa manan pipas Jezreel llaqtapi chaymanta yachananchu karqan, chaymi kamachirqan: “Ama kay llaqtamanta pitapas kachariychischu, mana chayqa Jezreelta rispan willarqamunqa”, nispa (2 Rey. 9:14, 15). Yaqapaschá Jehuqa chayta ruwarqan Jorampa soldadonkuna ama pay contra sayarinankupaq.

USQHAYLLA PHAWARQAN

Qonqayllamanta phawaykunanpaqmi Jehuqa Galaad Ramot llaqtamanta 72 kilometrota carretanpi phawaylla rirqan Jezreel llaqtaman. Torremanta qhawaqmi rikurqan “Jehuta soldadokunantin” hamushaqta (2 Rey. 9:17).  Yaqapaschá Jehuqa askha soldadokunantin rirqan Diospa kamachisqanta allinta hunt’ananpaq.

Huknin carretata Jehú phawachimusqanta reparaspan torremanta qhawaqqa nirqan: ‘Waq’a hinan phawaylla purichimushan’, nispa (2 Rey. 9:20). Chhaynatapunin Jehuqa carretanta phawachiq, chaymi Diospa kamachisqanta hunt’ananpaq astawanraq phawarqan.

Jehuqa manan kasurqanchu reypa kachasqan iskay runakunata, payqa rey Joramwan, Judá llaqtamanta rey Ocoziaswan tupaqmi rirqan. Hinan Joramqa tapurqan: “¡Jehú! ¿Maqanakuqchu icha sumaqpichu hamushanki? nispa. Jehutaq kutichirqan: ¿Imaynan sumaqpi hamushayman mamayki Jezabel idolokunata yupaychachishaqtin, layqakuykunatapas ruwashallaqtin?” nispa. Chhaynata kutichiqtinmi Joramqa ayqekunanpaq kutirirqan. Jehun ichaqa usqhaylla flecharqan, chaymi sonqonta t’urpurqan, hinan carretan patapi wañurqan. Ocozías ayqekurqanña chaypas qhepamanmi payman aypaspa wañuchimurqan (2 Rey. 9:22-24, 27).

Chay qhepamanmi Jehú wañuchillarqantaq millay kamachikuq Jezabel warmita, paytan suticharqan ‘ñakasqa warmi’ nispa. Jezreel llaqtaman haykuspan Jehuqa rikurqan wasi ventanamanta qhawamushaqta, chay raton chaypi kaq oficialkunata kamachirqan wikch’uyamunankupaq. Chay qhepamantaq Israel llaqta waqllichiq warmita caballonkunawan sarurqan. Chaymantapas Ahabpa lliw familiankunatan askhatapuni wañuchillarqantaq (2 Rey. 9:30-34; 10:1-14).

Chay sucedesqan ancha millayña karqan chaypas, chay tiempopiqa Diosmi serviqninkunata kamachirqan chayta ruwanankupaq. Biblian nin: “Diosmi unancharqan Joramman watukuq rispa chaypi Ocozías wañunanpaq. Chayraykun Ocoziasqa chayarqospa hina Jorampiwan Nimsiq churin Jehuwan tinkuq rirqanku. Jehutaqa Señor Diosmi akllasqa Ahabpa ayllunta lliwta wañuchinanpaq”, nispa (2 Cró. 22:7). Jehuqa yacharqanmi Jorampa cuerponta Nabotpa hallp’anman wikch’uyuspaqa, Diospa prometesqanman hina Nabot-ta wañuchisqanmanta Ahabta castigakushasqanta. Chaymantapas Jehutaqa Diosmi nirqan ‘kamachinkunata’ Jezabel wañuchisqanmanta vengananpaq (2 Rey. 9:7, 25, 26; 1 Rey. 21:17-19).

Kay tiempopi Diosta serviqkunaqa manan wañuchinkuchu cheqaq yupaychay contra  kaqkunata. Diosmi nin: “Ñoqan awqa vengakuqqa kani”, nispa (Heb. 10:30). Ichaqa Diospa llaqtanpi ama mana allin ruwaykunapas kananpaqmi umallikunaqa Jehú hina mana manchakuspa ruwaq kananku (1 Cor. 5:9-13). Llapa iñiq t’aqapi kaqkunan decidisqa kashananchis, Diospa llaqtanmanta qarqosqa kaqkunamanta karunchakunanchispaq (2 Juan 9-11).

MANAN HINALLATACHU QHAWARQAN DIOS CONTRA KAQ RUNAKUNATA

¿Imaraykun Jehú Diospa kamachisqanta hunt’arqan? Chaytan yachanchis Jehú Jonadabman nisqanpi, nirqanmi: “Riysiway, hinan rikunki Señor Diosmanta sienteq kasqayta”, nispa. Jonadabqa chay nisqantan kasukurqan, Jehuq carretanman seqaqtintaq iskayninku Samaria llaqtaman rirqanku. Chaypin ‘Jehuqa q’otuyllawan yuyaykurqan Baal yupaychaqkunata wañuchinanpaq’ (2 Rey. 10:15-17, 19).

Jehun willachirqan ‘huk hatun sacrificiota’ Baalman haywananmanta (2 Rey. 10:18, 19). Bibliamanta huk yachaq runan nin: “Allin yuyaymanasqa simikunawanmi rimarqan”, nispa. Chay textopi nisqan “ ‘sacrificio’ haywaymantaña rimashan chaypas, iñiymanta t’aqakuspa Dios contra kaqkuna ‘wañuchiymantan’ rimashallantaq”. Baal yupaychaqkuna llapallanku chaypi kananta munaspan, Jehuqa Baal yupaychana wasiman huñurqan, huknirayta p’achakunankupaqtaq kamachirqan. Chaymi “Ruphachina sacrificiota haywayta tukuspa” hina, Jehuqa 80 soldadonkunata kamachirqan Baal yupaychaqkunata wañuchinankupaq. Chaymantapas Baal yupaychana wasita thunispan mana serviqman tukuchirqanku hisp’ana wasiman tukuchispa (2 Rey. 10:20-27).

Askha runaq yawarnintaña Jehú hich’arqan chaypas, Biblian willan payqa mana manchakuq kaspa, Jezabelmanta familianmantapas Israel llaqta kacharichisqanta. Chayta ruwananpaqqa rawrashaq sonqo, allinta decidikuq, mana manchakuqmi kanan karqan. Bibliamanta huk diccionarion nin: “Chay ruwayqa manan facilchu karqan, ichaqa allintan kamachikuy chaskisqanta hunt’arqan. Mana chhaynata ruwaqtinqa, manan Israel llaqtamanta chinkanmanchu karqan Baal yupaychay” nispa.

Yaqapaschá ñoqanchispas mayninpi rikukunchis Jehú hina imatapas ruwanapaq. ¿Imatan ruwasunman Diospa cheqnisqanta ruwanapaq tentacionpi rikukuspa? Mana chayman urmanapaqmi allinta decidikunanchis, usqhaylla mana manchakuspa. Dios yupaychayninchispiqa manapunin hinallatachu qhawananchis Dios contra ruwaykunata.

KASUKUSHALLASUN DIOSPA KAMACHIKUYNINKUNATA

Jehuq qhepaman ruwasqantaqa manan qatikunanchischu. Jehuqa Dan llaqtapipas Betel llaqtapipas kaq ‘qori torokuna’ yupaychaymantan “manapuni t’aqakurqanchu” (2 Rey. 10:29). ¿Imaynapin tukuy sonqonwan Diosta serviq idolokunata yupaychanman?

Yaqapaschá Jehuqa yuyaykurqan Israel llaqta Judá llaqtawan ama huñukunanpaq yupaychayninku hukniray kananta. Chayraykun Israel llaqtapi ñawpaq reykuna hina, Judá llaqtamanta t’aqakurqan qori torokunata yupaychaspa. Ichaqa chay ruwasqanmi rikuchirqan reyta churaqnin Jehová Diospi mana iñisqanta.

Diosqa allinpaqmi Jehuta qhawarirqan kamachisqanta usqhaylla hunt’asqanmanta. Ichaqa Biblian nillantaq: “Jehuqa manan makillachu yuyarqan Israelpa Diosnin Señorpa kamachikuynin simita, manataq hunt’aqllapunichu karqan”, nispa (2 Rey. 10:30, 31). Jehumanta yachaspaqa yaqapaschá llakikunchis imaynapi tukusqanmanta, ichaqa kaytan yachanchis: Diospaq hunt’aq sonqo kaspa paywan amigontin kashanallapaqqa kallpachakunanchismi. Chaypaqmi Bibliata sapa p’unchay leenanchis, yuyaymanananchis, sonqonchismantapachataq paywan rimananchis. Chhaynaqa, tukuy atisqanchista ruwasun Diospa lliw kamachikuyninkunata tukuy sonqowan kasukunanchispaq (1 Cor. 10:12).

[4 paginapi recuadro]

Huk qelqakuna Jehumanta willan

Bibliata t’aqwiq wakin runakunan ninku: “Bibliaq willasqan wakin runakunaqa manachus kanmanchu karqan”, nispa. Ichaqa, ¿huk qelqakuna willanchu Jehumanta?

Ñawpa tiempo Asiria llaqtamanta arqueólogo runakuna t’aqwisqankupin kinsa kutita Jehupa sutinta tarirqanku. Huk nin kaqpin rikukushan Jehuta otaq yaqapaschá paypa kamachinta rey Salmanasar III k’umuykukuspa impuesto pagashaqta. Chaypin qelqasqa kashan: “Omripa (hu-um-ri) wawan Jehupa (ia-ú-a) impuesto pagasqan: paymantan chaskini qolqeta, qorita, saplu nisqa qorimanta p’ukuta, qorimanta suyt’u vasota, qorimanta lump’u vasokunata, wask’a qorikunata, estañota, reypa varanta hinallataq k’aspimanta puruhtu nisqata [imachus chay kasqanqa manan yachakunchu]”, nispa. Jehuqa manan ‘Omripa wawanchu’ karqan, ichaqa chhaynatan niqku Israel llaqtapi kamachikuqkunata, ¿imarayku? Yaqapaschá Omrí allin reqsisqa kasqanrayku, chaymantapas paymi Samaria llaqtata hatarichirqan.

Salmanasar III nisqa reypa: ‘Jehumanta impuestota chaskini’ nisqanqa, manan sut’inchakunchu. Ichaqa kinsa kutitan Jehumanta rimarqan; huk monumento ruwasqankupi, Salmanasarta ruwasqaku estatuapi, ñawpa tiempo reykunamanta willaq qelqakunapipas. Chaykunan rikuchiwanchis Bibliaq willasqan runakunaqa cheqaqpuni kasqanta.