1, 2. ¿Imakunatan qhawarisunchis hatun huñunakuykunamanta?

UNAY watakunañan Jehová Diospa testigonkunaqa hatun huñunakuykunata, huk nacionkunamantawan hatun huñunakuykunatapas ruwanku. Askha kutikunapichá chay hatun huñunakuykunamanqa rirqanchis.

² Waranqa watakuna ñawpaqtan Diospa llaqtanpas chhayna hatun huñunakuykunata ruwarqanku. Ñawpa tiempopi chaykuna ruwasqankuta yuyarispa qhawarisun imaynapin kay tiempopi Testigokunaq ruwasqanku hatun huñunakuykunaman rikch’akusqanta, reparay chay huñunakuykunaman riyqa allinpuni kasqanta (Sal. 44:1; Rom. 15:4).

3. a) ¿Imakunan karqan Israel llaqtaq ñawpaq huñunakuy ruwasqanpi? b) ¿Imaynatan Israel llaqtata waqyakuq huñukunankupaq?

³ Yachakusqanman hinaqa, hatun huñunakuy ruwaymi qallarikurqan Sinaí orqoq qayllanpi, chaypin Israel llaqta chaskirqan Diospa yachachikuyninkunata, chayraykun chay huñunakuyqa yuyarinapaq hina. Chay mana qonqanapaq huñunakuypin Jehová Diosqa atiyninta rikuchispa israelitakunaman kamachikuyninkunata qorqan (Éxo. 19:2-9, 16-19; leey Éxodo 20:18; Deuteronomio 4:9, 10). Chay p’unchaymantapachan Jehová Diosqa Israel llaqtata allinpaq qhawarirqan. Chay qhepamanmi Jehová Diosqa Moisesta kamachirqan qolqemanta iskay trompetata ruwananpaq, chaywanmi waqyakurqan ‘llapa Israel runakunata’ ‘Dioswan Tupana Karpa haykunapi’ huñukunankupaq (Núm. 10:1-4). ¡Imaynataraqchá israelitakunaqa kusikurqanku!

4, 5. ¿Imaraykun ancha importante karqan Moisespa Josuepa llaqtata huñusqan?

 ⁴ Israelitakuna ch’inneqninta 40 wata tukuytaña purishaqtinkun Moisesqa chay llaqtata huñurqan. Ñan Prometesqa Hallp’aman haykunankuña kasharqan, chaymi ancha allin karqan Jehová Dios paykunarayku tukuy ruwasqankunata, hamuq tiempopaq ruwanankunatapas yuyarichiy (Deu. 29:1-15; 30:15-20; 31:30).

⁵ Israel llaqta sapa kuti huñunakuspa Diosmanta yachanankupaq kamachikuytaqa, yaqapaschá Moisés chaypi rimarqan. Sapa qanchis watan Ch’uklla Ruway Fiestapi qharikunapas, warmikunapas, Israel llaqtapi tiyaq huk llaqtayoq runakunapas huñunakunanku karqan Jehová Diospa nisqan cheqaspi. ¿Imapaq? ‘Kamachikuy simi leesqata uyarinankupaq. Ahinapin Diosninku Señor Dios manchakuyta yachankuman, tukuy chay kamachikuy simikunatapas makilla hunt’ankuman’ (leey Deuteronomio 31:1, 10-12). Chaywanmi sut’ita Jehová Diosqa rikuchirqan kamachikuyninkunata munaynintapas yachanankupaq, sapa kutilla llaqtan huñukunan kasqanta. Prometesqa Hallp’api kashaqtinkun qayllankupiraq kasharqan Diosta mana reqsiq llaqtakuna, chaymi Josueqa llaqtata huñuspa kallpacharqan hunt’aqllapuni kanankupaq. Chaypin paykunaqa jurarqanku Jehová Diosllata servinankupaq (Jos. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24).

6, 7. ¿Imaraykun ancha importante karqan Jehová Diospa testigonkunaq hatun huñunakuynin?

⁶ Kay tiempopi Jehová Diosta serviqkunapas hatun huñunakuykunatan ruwanku, chaypin yachakun Dios servisqankupi imakuna ruwasqankuta Bibliapi imakuna entiendesqankutapas (Pro. 4:18). Primera guerra mundial tukuytan Biblia Estudiaqkuna ñawpaq kaq hatun huñunakuyninkuta aparirqanku 1919 watapi, Cedar Point llaqtapi (Ohio, Estados Unidos). Chaypin huñukurqanku 7.000 runakuna, chaypitaqmi nirqanku pachantinpi predicación aparikunanpaq. Chay llaqtallapitaqmi aparikurqan 1922 watapi isqon p’unchay huñunakuy, chaypin Joseph F. Rutherford iñiq chay predicación aparikunanpaq kallpacharqan kay simikunawan: “Señorpa hunt’aq, cheqaq testigonkuna kaychis. Ama pisipaychischu hatun Babilonia chinkachisqa kanankama. Lliw karu llaqtakunapi predicamuychis. Llapa runan yachanan Jehová Dioslla cheqaq Dios kasqanta, Jesucristotaq reykunaq Reynin, señorkunaqpas Señornin kasqanta. Kunan p’unchaymi ancha importante p’unchay. ¡Reyqa kamachikushanñan! Qankunan paymanta willaq kankichis. Chhaynaqa, Reymanta reinonmantawan willaychis, willaychis, willaychis”, nispa. Chaypi kaqkuna pachantinmanta iñiqkunapas kusisqa chay invitacionta chaskikurqanku.

⁷ Columbus llaqtapin 1931 watapi Biblia Estudiaqkuna sutinkuta cambiakurqanku Jehová Diospa testigonkuna nisqaman. 1935 watapin Washington llaqtapi Rutherford iñiq willarqan ‘ancha askha runakuna’ pikuna kasqanta, Apocalipsis libropin willan paykunaqa ‘kamachikuy tiyanaq ñawpaqenpi Corderoq ñawpaqenpiwan sayashasqankuta’ (Apo. 7:9-17). Segunda guerra mundial kashaqtintaq 1942 watapi H. Knorr iñiq huk discursota ruwarqan: “Thak-kay, ¿unaypaqchu?” nisqata, chaypin willarqan 17 capitulopi Apocalipsis libromanta ‘sansaq-puka manchay wak’a animal’ imachus kasqanta. Nillarqantaqmi guerra tukuyta astawanraq predicakunanta.

8, 9. ¿Imaraykun wakin hatun huñunakuykuna karqan ancha kusikunapaq?

⁸ 1946 watapin Cleveland llaqtapi (Ohio) “Kusisqa Llaqtakuna” nisqa hatun  huñunakuy aparikurqan, chaypin Knorr iñiq rimamurqan “Astawan yapakunanpaq hatunyachinapaqwan sasachakuykuna” nisqa discursota. Huk iñiqmi qelqarqan chaypi kaqkuna imayna sientekusqankumanta: “Chay tuta Knorr iñiqpa rimamusqanpa qhepanpin kasharqani, Brooklyn llaqtapi Betelpas, chaypi fabricapas hatunyachikunanmanta rimamuqtinmi llapa chaypi kaqkuna yapa-yapamanta unayta t’aqllakurqanku. Manaña uyanku rikukurqanchu chaypas, kusisqa kashasqankun reparakurqan”, nispa. 1950 watapi Nueva York llaqtapin huk nacionkunamantawan hatun huñunakuy aparikurqan, chaypin chaskikurqanku Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas Bibliata, chaymi fácil entiendena karqan, Diospa sutinpas maypi kananpin rikhurirqan (Jer. 16:21, NM).

⁹ Qatiykachasqa kashaqtinku hunt’aq siervonkunata Diospa huñunasqanqa ancha kusikunapaqmi karqan. Yachanapaq, Alemania nacionpin Adolf Hitler jurarqan Jehová Diospa testigonkunata chinkachinanpaq. Ichaqa 1955 watapin Núremberg llaqtapi 107.000 Testigokuna huñukurqanku, chaypi askha kaqkunan kusikuymanta waqarqankuraq, ñawpaqpiqa chayllapitaqmi Hitler runa soldadonkunata marchanankupaq huñuq. 1989 watapin Polonia nacionpi “Dios Sonqo” nisqa kinsa hatun huñunakuykuna aparikurqan. Chaypin huñunakurqanku 166.518 runakuna, chaypin kasharqanku ñawpaqpi reqsisqa Unión Soviética, Checoslovaquia nacionkunamanta, hinallataq Europa lado huk nacionkunamantapas. Wakin cristianokunaqa manan hayk’aqpas rikurqankuchu chhayna huñunasqa Dios serviqkunata. 1993 watapin Kiev llaqtapi (Ucrania) aparikurqan “Diospa Yachachikuynin” nisqa huk nacionkunamantawan hatun huñunakuy. ¡Imayna kusikuyraqchá karqan chaypi 7.402 runakuna bautizakusqankuwan! Chay kutipin aswan askha Testigokuna bautizakurqanku (Isa. 60:22; Ageo 2:7).

10. ¿Mayqen hatun huñunakuytan mana qonqankichu, imarayku?

¹⁰ Wakin hatun huñunakuykunaman, hinallataq huk nacionkunamantawan hatun huñunakuyman risqaykitaqa yuyashankichá. Ñawpaq kutipi huk hatun huñunakuyman risqaykita otaq chaypi bautizakusqaykitaqa manachá qonqankichu. ¡Kusikuywan chaykunata yuyariy! (Sal. 42:4.)

11. ¿Ima fiestakunata sapa watan ruwanankupaqmi israelitakunata Dios kamachirqan?

¹¹ Israelitakunatan Jehová Dios kamachirqan sapa watan Jerusalenta kinsa fiestakunaman rinankupaq, chaykunan karqan: Mana Qonchuyoq T’anta Fiesta, Semanakuna nisqa Fiesta (qhepamanqa Pentecostés Fiesta), Ch’uklla Ruway Fiestapas. Kamachikuy Simin nirqan: “Watapi kinsantin fiestapin llapa qhari ñoqa Apu Señor Diosman qayllaykamuwanqa”, nispa (Éxo. 23:14-17). Familiapi askha  umalliqkunan entienderqanku chayman risqanku Dios serviyninkupi yanapasqanta, chaymi llapa familiantin riqku (1 Sam. 1:1-7; Luc. 2:41, 42).

12, 13. ¿Imatan israelitakuna ruwananku karqan Jerusalenpi fiestakunaman rinankupaq?

¹² Israelitakuna chay hatun huñunakuyman rinankupaq imakunachus ruwananku kasqanpi yuyaykuy. Josepas Mariapas 100 kilometrota hinan purinanku karqan Nazaret llaqtamanta Jerusalenkama. ¿Hayk’a p’unchaypin chayawaq huch’uy wawakunantin rispa? Yaqapaschá chaymanqa riqku familiankuwan reqsisqa runakunawan kuska, chaytan yachanchis huch’uyllaraq Jesús kashaqtin Jerusalenman risqanmanta willakuypi. Hukkunawan riyqa mana qonqanapaq hinachá karqan, askhapaq wayk’uspa, mana reqsisqanku cheqaskunapi qorpachakuspa. 12 watallayoqraq Jesús kashaqtinpas tayta-mamanqa manan nishutachu qhawashallarqan, chaywanmi yachanchis chayman riyqa mana manchakunapaqchu kasqanta. ¡Manachá qonqaqkuchu chayman risqankutaqa, astawanqa wayna-sipaskuna! (Luc. 2:44-46.)

¹³ Askha israelitakunan ch’eqechisqa karqanku tiyasqanku llaqtankumanta. Chaymi Jerusalén fiestaman hamuqkunaqa askha nacionkunamanta karqanku. 33 watapi Jerusalenpi Pentecostés fiestamanqa hamurqankun judiokuna, huk nacionmanta judioman tukupuqkunapas, paykunan karqanku Italia, Libia, Creta, Asia Menor, Mesopotamia nacionkunamanta (Hech. 2:5-11; 20:16).

14. ¿Imaynapin israelitakunaq allinninpaq karqan sapa watan fiestaman risqanku?

¹⁴ Chay fiestakunapiqa hunt’aq israelitakunapaqqa aswan allinqa karqan Jehová Diosta askha runakunawan yupaychaymi. Ch’uklla Ruway Fiestapi imata ruwanankupaq Jehová Dios kamachisqanpin yachasunman imayna sientekusqankuta, nirqanmi: “Chay fiestapin q’ochukunkichis wawaykichiskunapiwan, kamachiykichiskunapiwan, llaqtaykichispi tiyaq Leví runakunapiwan, wak llaqtayoqkunapiwan, mana tayta-mamayoqkunapiwan, viudakunapiwan. Señor Diosniykichis akllakunqa chay cheqaspi paypa sutinpi qanchis p’unchayta fiestata ruwankichis, tukuy cosechaykichiskunapipas llank’asqaykichiskunapipas Diosniykichis Señor Dios saminchasunkichis chay hawa. Ahinapin qankuna ancha kusisqa kankichis”, nispa (Deu. 16:14, 15; leey Mateo 5:3).

15, 16. ¿Imakunatan ruwarqanki hatun huñunakuyman rinaykipaq? ¿Imapin allinniykipaq karqan?

¹⁵ Kay tiempopi Diosta serviqkunaqa yachasunmanmi ñawpa tiempopi hatun huñunakuykunamanta. Chaymantapachan imaymana cambiarqan, ichaqa kaqllatan Diosmanta yachanchis. Ñawpa tiempopiqa chay huñunakuykuna iñiyninkupaq allin kasqanraykun imaymanata ruwaqku rinankupaq, kaqllataqmi kay tiempopipas. Chaypi yachasqanchismi yanapawanchis Dioswan allinpi kanapaq, kallpachawanchistaqmi chaypi yachasqanchisman hina ruwanapaq, chhaynapin sasachakuykunaman mana urmasunchu, aswanpas tukuy yuyaywanmi kusichikuq kaqkunata ruwasun (Sal. 122:1-4).

¹⁶ Hatun huñunakuypi kaqkunaqa anchatan kusikunku. 1946 watapi huk hatun huñunakuymanta willakuymi nirqan: “Ancha kusikunapaqmi karqan waranqanpi Testigokunata tiyanankupi rikuyqa, astawanraqmi karqan Jehová Diosta yupaychanapaq askha runakunaq takisqankuta uyariyqa”, nispa. Nillarqantaqmi: “Iñiqmasinkuta kusikuywan  servinankuraykun Departamento de Servicio Voluntario nisqaman askha hamurqanku tukuypi yanapakunankupaq”, nispa. ¿Chhaynatachu qanpas sientekunki hatun huñunakuykuna kaqtin, huk nacionkunamantawan hatun huñunakuy kaqtinpas? (Sal. 110:3; Isa. 42:10-12.)

17. ¿Imakunan hatun huñunakuykunapi cambiarqan?

¹⁷ Kunanqa hatun huñunakuypi wakin ruwaykunaqa cambianmi. Yachanapaq, askhan yuyarinku pusaq p’unchay aparikusqanta. Chaykunan ruwakuq tutamantanta, tardenta, tutapiwan. Chaymantapas predicaqmi lloqsiqku. Wakin discursokunan qallariq isqon horas tutamantanta, askha kutipitaq tukuq isqon horas tutata. Chaypi yanapakuqkunan anchata llank’aqku tutamantan, chawpi p’unchayta tardentapas huñunakuyman hamuqkuna mikhunankupaq. Kunanqa pisi horakunallan ruwakun, sapankataqmi qoqawata apakun, chhaynapi tukuy yuyaywan yachachikuykunata uyarinankupaq.

18, 19. ¿Imawanmi astawan kusikunki hatun huñunakuykunapi, imarayku?

¹⁸ Hatun huñunakuykunapi wakin ruwakusqanqa suyakunapaq hinan. Tiempollanpi espiritual ‘mikhuna’ qowasqanchiswanmi entiendenchis profeciakunata Bibliapi yachachikuykunatapas, ichaqa manan hatun huñunakuykunallapichu chaykunata yachanchis, aswanpas chaypi lloqsimuq mosoq qelqakunapiwanmi (Mat. 24:45). Chaykunawanmi runakunata yanapasunman Diosta munakunankupaq. Dramakunapas wayna-sipaskunata kurakkunatan yanapan imayna kasqankuta t’aqwikunankupaq, kay pachaq mana allin ruwayninkunamanta cuidakunankupaqpas. Bautizakunankupaq discursopas yuyarichiwanchismi imatachus ñawpaqta ruwananchista, kusikunchistaqmi huk runakunapas Diosta servinankupaq qokusqankuta rikuspa.

¹⁹ Ñawpaqmantapachan hatun huñunakuykunaqa Diosta yupaychanapaq. Yanapawanchismi sasachakuypi tarikuspa hunt’aq kanapaq. Chaymantapas, kallpachawanchismi iñiyninchispi, chaypin tarinchis allin amigokunata, yanapawanchismi pachantinpi iñiqmasikunata munakunapaq, chaypin reparanchis Jehová Dios cuidawasqanchista bendeciwasqanchistapas. Chhaynaqa, tukuy atisqanchista ruwasun hatun huñunakuyman rinapaq, chayqa allinninchispaqmi kanqa (Pro. 10:22).