1. ¿Imatan suyakushanku ‘ancha askha runakuna’?

¿IMAYNA kawsaymi kanman atiyniyoq, chanin, khuyapayakuq rey waranqa wata kamachimuqtin? Chaytan suyakushanku ‘ancha askha runakuna’ manchay ñak’ariymanta lloqsisqanku qhepaman, chaypin tukupunqa millay ruwaykuna (Apo. 7:9, 14).

2. ¿Imakunan sucederqan soqta waranqa wata runaq kamachinakusqanpi?

² Runakunaqa soqta waranqa watañan kamachinakushanku, ichaqa nanaykuna ñak’ariykunallan rikukurqan. Biblian nirqan: ‘Runaqa runamasinta mana allinta ruwananpaqmi munaychakun’, nispa (Ecl. 8:9). Chaykunatan kunan rikushanchis: guerrakunata, ch’aqwaykunata, wakcha kayta, onqoykunata, Hallp’aq qhelli kasqanta, nishu chiri nishu q’oñi kasqantapas. Askha kamachikuqkunan ninku imayna yuyaykusqanchista mana cambiaqtinchisqa aswan mana allinkunaraq kananta.

3. ¿Iman hunt’akunqa Waranqa Wata Kamachikuypi?

³ Diospa Gobiernonmi allichanqa llapa runaq ñak’ariyninta, tiyasqan Hallp’atapas, chaytan ruwanqa Jesucristowan 144.000 akllasqa cristianokunapiwan. Waranqa Wata Kamachikuypin Diospa kay promesan hunt’akunqa: “Ñoqaqa mosoq hanaq pachatan mosoq hallp’a pachatawanmi kamasaq, ñawpaq sucedesqankunaqa qonqasqan kapunqa, manañan yuyarisqapasñachu kanqa”, nispa (Isa. 65:17). ¿Imakunan chaypi sucedenqa? Manaña kunan rikunchischu chaypas, Diospa profeciankunan yanapawanchis ‘mana rikukuq kaqkunata’ qhawananchispaq (2 Cor. 4:18).

4. ¿Ima llakikuypin askha runakuna tarikunku?

⁴ ¿Pitaq mana munanmanchu familian thakpi kawsananpaq wasiyoq kayta? Ichaqa, askha runakunan mana wasiyoq kanku. Hatun llaqtakunapiqa askha runakunan atisqankuman hina wakcha kaypi tiyanku. Paykunapaqqa huk wasiyoq kayqa mosqoypi hinallan.

5, 6. a) ¿Imaynatan hunt’akunqa Isaías 65:21, Miqueas 4:4 textokuna? b) ¿Imatan ruwananchis chay promesakunaq hunt’akusqanta rikunapaq?

⁵ Diospa Gobiernonpiqa runakunaq wasiyoq kay munasqankun hunt’akunqa, profeta Isaiasmi nirqan: “Wasitan wasichanqaku, hinaspan chaykunapi tiyanqaku, uvastan plantanqaku, chaypa rurusqantan mikhunqaku”, nispa (Isa. 65:21). Askha runakunaña wasiyoq kanku otaq hatun chakrayoq chaypas, manchasqan kawsanku qolqe mana kaqtin mana imayoq qhepakunankumanta, suwachikunankumanta otaq aswan mana allinpiraq tarikunankumanta. Diospa Gobiernonqa chay llakikuykunatapas chinkachinqan, profeta Miqueasmi qelqarqan: “Sapanka runan tiyaykunqa uvas yuran k’uchupipas higos sach’an k’uchupipas, manataqmi pipas manchachiqninku kanqañachu”, nispa (Miq. 4:4).

⁶ ¿Imaynatan qhawarinanchis chay sumaq suyakuyta? Llapanchispas munanchismi wasiyoq kayta. Yaqapaschá manukusparaq kallpachakushanchis wasiyoq kanapaq, ichaqa aswan allinqa Diospa promesanpi yuyaykuymi. Pay kikinmanta rimaspan Jesús nirqan: “Atoqkunapas t’oqoyoqmi, phalaq animalkunapas q’esayoqmi, Runaq Churinpaqmi ichaqa mana kanchu maypi puñuykunallanpaqpas”, nispa (Luc. 9:58). Jesusqa yachayniyoq atiyniyoqmi karqan huk sumaq wasita ruwananpaq otaq rantinanpaqpas. Ichaqa, ¿imaraykun mana chaytachu ruwarqan? Manan munarqanchu ima afanakuypas Diospa Gobiernonta qhepanchachinanta. Ñoqanchispas pay hina kananchispaqmi imachus kapuqnillanchiswan sonqopas sonqo kawsananchis, chhaynapin mana ima llakikuymanpas nitaq sasachakuymanpas urmasunchu (Mat. 6:33, 34).

7. ¿Imaynatan runakuna kawsananku karqan animalkunawan?

⁷ Imaymanata kamasqan qhepatañan Jehová Diosqa runata kamarqan. Tukuy kamasqanpi yanapaqnin phiwi Churinmanmi kayta nirqan: “Runata ruwasunchis ñoqanchisman rikch’akuqta, rikch’ayninchisman hina. Kamachichuntaq challwakunata, phalaq animalkunata, uywakunata, suchuq animalkunatapas, kay pachantinpi”, nispa. Chaywanmi yachanchis imatachus runakunapaq Dios munasqanta (Gén. 1:26). Diosmi munarqan Adanpas Evapas hinallataq mirayninpas animalkunata kamachinankuta.

8. ¿Imatan rikuchinku animalkuna?

⁸ ¿Atinkumanchu runakuna llapa animalkunata kamachiyta, llapa animalkunawan thakpi kawsaytapas? Arí atinkumanmi, askha runakunan alqonkuwan michinkuwan huk uywankuwanpas sumaqta kawsanku. Ichaqa, ¿atikunmanchu chhayna kawsayta salqa animalkunawan? Animalkunata estudiaq runakunan yacharqanku askha animalkuna sienteq kasqankuta. Llapanchispas rikurqanchismi  animalkuna peligropi tarikuspa phiña kasqankuta otaq manchakusqankuta, ichaqa, ¿rikuchinkumanchu munakuq kasqankuta? Chay estudiaqkunan nillankutaq animalkuna maltayaspanku ancha munakuq kasqankuta.

9. ¿Imatan animalkunawan Dios ruwanqa?

⁹ Biblian niwanchis animalkunawan thakpi kawsananchismanta, chay nisqanqa hunt’akunqan (leey Isaías 11:6-9; 65:25). ¿Imarayku? Arcamanta lloqsimuqtinkun Noeta familiantawan Dios nirqan: “Qankunatan anchatapuni manchakusunkichis kay pacha lliw animalkuna”, nispa. Chay manchakuyqa animalkunatan pakaykun (Gén. 9:2, 3). Jehová Diosqa chay manchakuytan llapanta otaq wakillantapas chinkachinqa munayninta hunt’ananpaq (Ose. 2:18). ¡Ancha munaychá chayqa kanqa kay pachapi tiyaqkunapaq!

10. ¿Imaraykun runakuna waqanchis?

¹⁰ ‘Kay pachapi tukuy sarunchaykunata’ rikuspan Salomón llakikuspa nirqan: “Ñak’arishaqkunan waqasharqanku, manataq pipas paykunata sonqochaykuq karqanchu”, nispa (Ecl. 4:1). Kunanpas chhaynan kawsayqa kashan otaq aswan mana allinraq. Llapanchispas hayk’aqllapas waqarqanchismi. Mayninpiqa yaqapaschá kusikuymanta, astawanqa sonqonchispi llakikusqanchistan waqaspaqa rikuchinchis.

11. ¿Bibliapi ima willakuymi sonqonchisman chayan?

¹¹ Bibliapin tarinchis askha runaq waqasqanmanta. Yachanapaq, 127 watanpi Sara wañupuqtinmi Abrahamqa ‘llakikuspa waqarqan’ (Gén. 23:1, 2). Iskaynin viuda qhachuninkunata Noemí saqeqtinmi paykunaqa iskay kutipi “khuyayta waqaykurqanku” (Rut 1:9, 14). Rey Ezequiaspas onqoyninwan wañupunanta yachaspan Diosmanta mañakurqan, hinaspan “sonqo nanayta waqaykurqan”, chaymi Jehová Diosqa khuyapayarqan (2 Rey. 20:1-5). Pedropas Jesusta kinsa kutita negasqan qhepamanmi “khuyayta waqaykurqan”, chaykunamanta yachaspan sonqonchis “ch’allaq” ninraq (Mat. 26:75).

12. ¿Imatan Diospa Gobiernon apamunqa runakunapaq?

¹² Llapanchismi ima sasachakuypipas tarikunchis, llapanchistaqmi munanchispas yanapanata sonqochanatapas. Chaytan ruwanqa Jesús Waranqa Wata Kamachikusqanpi, Biblian nin: “Diosmi paykunaq ñawinkumanta tukuy weqeta pichanqa, manan wañuypas kanqañachu, manallataqmi llakikuypas, waqaypas, nanaypas kanqañachu”, nispa (Apo. 21:4). Chayqa ancha kusikunapaqmi. Ichaqa, Diosmi tukullanqataq aswan llakichiwaqninchis kaqwan, chayqa wañuymi. ¿Imaynatan tukunqa?

13. ¿Imaynapin runakuna tarikunchis Adán huchallikusqanmantapacha?

¹³ Adán huchallikusqanmantapachan wañuyqa huk enemigo hina llapa runakunata atipashan, manan pipas ayqeyta atinchu, llakikuyta waqayta iman paqarichinpas (Rom. 5:12, 14). Askha runakunan “tukuy kawsasqanku p’unchaykunapi wañuyta manchakuspa kamachi hina” kawsanku (Heb. 2:15).

14. ¿Iman kanqa wañuy ‘ch’usaqyachisqa’ kaqtin?

¹⁴ Biblian niwanchis enemigonchis wañuyqa ‘ch’usaqyachisqa’ kananta (1 Cor. 15:26). Chayraykun kay tiempopi  ‘ancha askha runakuna’ kawsashaqlla mosoq pachaman haykunqaku manataqmi hayk’aqpas wañunqakuchu. Chaymantapas, waranqanpi wañusqakunan kawsarimpunqaku. Maytachá ‘ancha askha runakunaqa’ kusikunqaku kawsarimpuq runakunata chaskispa. Imaynachus chay kanqa chaypi yuyaykunapaq kawsarimpuymanta rimaq textokunata leesun (leey Marcos 5:38-42; Lucas 7:11-17).

15. ¿Imaynatan sientekuwaq munakusqayki runakuna kawsarimpuqtin?

¹⁵ Yuyaymanasun ñawpaq textokuna leesqanchispi, chaypin nirqan: ‘Manchaytan muspharqanku’ ‘Diostan hatuncharqanku’, nispa. Chaypi kasunman karqan chayqa ñoqanchispas chhaynatachá sientekusunman karqan. Chhaynaqa, munakusqanchis runakunata hukmanta rikuspaqa maytachá kusikusun. Jesusmi nirqan: ‘Aya p’ampanakunapi lliw kaqkunan Runaq Churinpa kunkanta uyarispa [...] kawsarimpunqaku’, nispa (Juan 5:28, 29). Kawsarimpuyqa “mana rikukuq” kaqkunaña chaypas, chay p’unchay chayamuqtinqa mana qonqanapaqmi kanqa.

16. a) ¿Imaraykun sonqomanta rimananchis “mana rikukuq” kaqkunamanta? b) ¿Imaynatan Pablo kallpacharqan Corinto iñiqkunata?

¹⁶ Kay sasa tiempopi Diosta hunt’aq sonqowan serviqkunapaqqa munay suyakuymi kashan. Manaña chaykunata rikunchischu chaypas, chaykunapi yuyaymanaymi yanapawasun allin kaqkunapi yuyaykunapaq, chhaynapin kay pachaq afanakuyninwan mana q’otuchikusunchu  (Luc. 21:34; 1 Tim. 6:17-19). Suyakuyninchismantaqa sonqomantan rimananchis Familianchiswan Diosta Yupaychaspa, iñiqmasikunawan rimaspa, estudiota qospa, predicaspapas. Chhaynapin suyakuyninchisqa yuyayninchispi sonqonchispi kashallanqa. Apóstol Pablopas Waranqa Wata Cristoq Kamachikuynin tukukuypipas kawsashankuman hinata yuyaykachispan cristianokunata kallpacharqan. 1 Corintios 15:24, 25, 28 (leey) textopi Pabloq nisqanpi yuyaymanasun.

17, 18. a) ¿Imaynapin qallariypi ‘Diosqa llapa imaymanapi’ payllapuni munaychakurqan? b) ¿Imatan Jesús ruwanqa thak kawsay kananpaq?

¹⁷ Cristoq kamachikuynin tukupuqtinmi “Diosqa llapa imaymanapipas runakunapipas payllapuni munaychakunqa”, chaytan Pablo nirqan. ¿Ima ninantan nisharqan? Manaraq huchallikushaspaqa Adanpas Evapas Diospa familianmi karqanku, chhaynapin Dioswan thakpi sumaqta kawsarqanku. Jehová Diosqa llapa kamasqankunatan kamachirqan, hinallataq angelkunatapas runakunatapas. Paykunataqa Jehová Diosmi samincharqan, yupaychaytan atirqanku, Dioswan rimaytapas. Chhaynapin ‘Diosqa llapa imaymanapi’ payllapuni munaychakurqan.

¹⁸ Saqrata kasukuspa Diospa kamachikuynin contra kapuqtinkun runaqa manaña sumaqtachu Dioswan kawsarqan. Ichaqa, 1914 watamantapachan Cristoq kamachikuynin tukuyta ruwashan runakuna hukmanta sumaqta Dioswan kawsanankupaq (Efe. 1:9, 10). Waranqa Wata Kamachikuypin kunan tiempopi “mana rikukuq” kaqkuna hunt’akunqa. Chhaynapin “p’uchukay chayamunqa”, chayqa Waranqa Wata Cristoq Kamachikuynin tukupuyninmi. ¿Iman chay qhepaman kanqa? ‘Tukuy atiytaña hanaq pachapipas kay pachapipas’ Jesús chaskirqan chaypas manan Diospa qosqantaqa hap’ipakunqachu. Aswanpas chay atiyninqa kanqa ‘Dios Yayata hatunchananpaqmi’. Huch’uyaykukuspan “Dios Yayaman kamachikunan atiyta qopunqa” (Mat. 28:18; Fili. 2:9-11).

19, 20. a) ¿Imaynatan Diospa Gobiernonpi kaqkuna rikuchinqaku Diospa kamachikuynin kasukusqankuta? b) ¿Imatan suyakushanchis?

¹⁹ Chay kutipaqqa Diospa Gobiernonpi kawsaqkunan ch’uya kawsayniyoqña kashanqaku. Jesusta qatikuspan paykunapas huch’uyaykukuspa kusikuywan Diospa kamachikuyninta kasukunqaku. Ichaqa, allin kasukuq kasqankutan rikuchinanku kanqa huk hatun pruebapi (Apo. 20:7-10). Chaymantaqa llapa Dios contra kaqkunan runakunapas espíritu kaqkunapas wiñaypaq chinkachisqa kanqaku. ¡Ancha kusikunapaqmi chayqa! Huk familia hinallan serviqninkuna Diosta yupaychanqaku, chhaynapin ‘Diosqa llapa imaymanapi’ payllapuni munaychakunqa (leey Salmo 99:1-3).

²⁰ ¿Imaynatan qhawarinki Diospa Gobiernonpi kaqkuna hunt’akunanña kaqkunata? ¿Diospa munayninta tukuy yuyaywan ruwanaykipaqchu kallpachakunki? ¿Saqraq kamachisqan pachapi yanqa suyakuykunawan ama q’otuchikunaykipaqchu kallpachakunki? ¿Dioslla kamachikuq kasqanta defendenaykipaqchu decidikunki? Chhayna kaqtinqa, ruwasqaykiwan rikuchiy wiñaypaq chay ruway munasqaykita. Chhaynapin waranqa wata thak-kaypi kawsanki, chaymantataq ¡wiñay-wiñaypaq!