1, 2. a) ¿Imakunatan runakuna allinpaq qhawarinku? b) ¿Imatan ruwawaq kawsayniykipi imatachus allinpaq qhawarisqaykita yachanaykipaq?

¿IMATAN kawsayniykipi “allin” niwaq? Sichus chayta tapusunman hukkunata chayqa, sapankankun huknirayta kutichiwasunman. Wakinpaqqa aswan allinqa askha qolqeyoq kasqanmi, profesional kasqan otaq estudiasqankupi allin kasqanku. Wakinpaqtaq familiankuwan, amigonkunawan otaq llank’aqmasinkunawanpas allinpi kay. Diosta serviqtaq yaqapaschá iñiq t’aqapi ruwaykuna chaskisqanta otaq predicasqanpi allin kasqanta qhawarinman kawsayninpi aswan allin kaqta hina.

² Kawsayniykipi imatachus allinpaq qhawarisqaykita yachanaykipaq, ¿imatan ruwawaq? Qhawarisqaykiman hina pikunachus kawsayninkupi allinkunata ruwarqanku paykunaq sutinta qelqay. ¿Qhapaqkunachu kanku? ¿Allin reqsisqachu kanku? Chaykunaman kutichisqaykin rikuchinqa imatachus allinpaq qhawarisqaykita, chayman hinataqmi decidikunki imatapas ruwanaykipaq (Luc. 6:45).

3. a) ¿Imatan Josué hunt’anan karqan ruwasqankuna allinpi tukunanpaq? b) ¿Imamantan kay estudiopi yachasunchis?

³ Kawsayninchisqa Jehová Dioswan imayna kasqanchismantan kanqa, chaymi aswan chaninqa, Diospa allin qhawarisqan kay. Prometesqa Hallp’aman israelitakunata pusananpaq Josueta kamachispaqa nirqanmi Kamachikuy Simita ‘tuta-p’unchay’ leespa chayta kasukunanpaq. Hinan Diosqa nirqan: “Chay hinapin tukuy ima ruwasqaykipas allinkama kasunki”, nispa (Jos. 1:7, 8). Yachasqanchis hina Josuepa ruwasqanqa allinpipunin tukurqan. ¿Imaynapin yachasunman kawsayninchispi “allin” nisqanchis Diospa yuyaykusqanman hinachus kasqanta? Chaypaq Bibliapi iskay runakunamanta yachasun.

4. ¿Imaraykun nisunman Salomón kawsayninpi allinkuna tarisqanta?

⁴ Salomonqa ancha allinkunatan kawsayninpi tarirqan, askha watakunan Diosta kasukurqan, chaymi Diosqa bendecirqan. Ima munasqantapas mañakunanpaq Jehová Dios niqtinpas payqa yachaytan mañakurqan Israel llaqtata pusarinanpaq. Chaymi Jehová Diosqa yachay qosqanmantapas qhapaq kaykunata qollarqantaq (leey 1 Reyes 3:10-14). ‘Salomonqa Egipto runakunamantapas, inti lloqsimuy lado runakunamantapas aswan allin yachaysapan karqan’. ‘Llapa muyuriqnin suyukunapin’ reqsirqankupas (1 Rey. 4:30, 31). Sapa watanmi chaskiq 20.000 más kilo qorita (2 Cró. 9:13). Allintan huk nacionkunawan kawsaq, wasikunatan sayarichirqan, negocio ruwaqtaqmi karqan. Diospaq hunt’aq sonqo kasqan tiempopin Salomonqa imaymana allinkunata kawsayninpi tarirqan (2 Cró. 9:22-24).

5. ¿Imatan Salomón nirqan kawsayninkupi cheqaqtapuni allinkunata tariqkunamanta?

⁵ Eclesiastés librota Salomón qelqasqanpin rikuchin mana qhapaqkunallachu, allin reqsisqakunallachu kusikuyta allin kaqkunatapas tarisqankuta. Nirqanmi: “Ñoqaqa yachanin, kawsashanankamaqa manan aswan allinqa runapaq kanchu, aswanpas kusikunallanmi, allinkaqllatapuni ruwanallanmi. Diospa qowasqallanchistaqmi mikhunchisña, ukyanchisña, tukuy llank’asqanchiswanña q’ochukunchis chaypas”, nispa (Ecl. 3:12, 13). Salomonqa repararqanmi chay kusikuykunataqa Dioswan allinpi kaspalla pipas tarinanta. Chaymi nirqan: “Tukuy rimasqa simikuna uyarisqaykiq tukukuyninqa kaymi: Diosta manchakuy, kamachikuyninkunatapas hunt’ay, chaypunin runaq ruwananqa”, nispa (Ecl. 12:13).

6. ¿Imaynatan Salomonpa kawsaynin yanapawanchis kawsayninchispi imachus aswan allin kasqanta entiendenapaq?

⁶ Askha watakunan Salomonqa Diosta manchakuspa kawsarqan. Biblian nin: “Salomonqa munakurqanmi Señor Diosta, hunt’arqantaq David taytanpa kamachisqan simikunata”, nispa (1 Rey. 3:3). Chaymi kawsaypi aswan allin tariyqa. Diospa yanapayninwanmi huk templota ruwarqan chaypi cheqaq yupaychay aparikunanpaq, Bibliapi kinsa librokunatataq qelqarqan. Manaña chaykunatachu ruwasun chaypas, ruwasqankunata qhawariymi yanapawananchis imakunachus kawsayninchispi aswan allin ruwaykuna kasqanta yachanapaq, chaykunaman aypanapaqpas. Salomontaqa Diosmi yuyaycharqan qhapaq kaypas, yachayniyoq kaypas, allin reqsisqa kaypas, atiyniyoq kaypas yanqa kasqanta qelqananpaq, chaykunaman aypaypas “wayra hap’iykuy” hinalla kasqanta, chaykunatan kay pachapi runakunaqa maskhanku. ¿Repararqankichu qolqe sonqo runakunaqa astawan munasqankuta? Paykunaqa llakikushallankun imapas kaqninkumanta. Hinaspapas ima qhapaq kayninkutapas qhepamanqa hukmi hap’ikapunqa (leey Eclesiastés 2:8-11, 17; 5:10-12).

7, 8. ¿Imatan Salomón mana hunt’ayta atirqanchu, imapin chay hawa tarikurqan?

⁷ Salomonmi ichaqa qhepaman manaña hunt’aq sonqochu Diospaq karqan. Biblian nin: “Yuyaqña Salomón kashaqtinmi warminkunaqa sonqonta q’ewichirqan, hinan wak dioskunata yupaycharqan, payqa manan taytan David hinachu tukuy sonqo Diosnin Señor Diosman hap’ipaykukurqan [...]. Ahinatan Salomonqa sinchi mana allinta ruwarqan Señor Dios contra”, nispa (1 Rey. 11:4-6).

⁸ Jehová Diosqa phiñakuspan nirqan: “Yachashaspan rimanakusqayta p’akirqanki, kamachikuyniykunatapas mana kasuwarqankichu. Chhaynaqa, ñoqan kamachisqayki suyuta qechupusqayki, hinaspa huk oficialniykiman qopusaq”, nispa (1 Rey. 11:11). Chayqa llakikunapaqmi karqan. Imaymanakunapiña Salomón allin kaqkunata tarirqan chaypas, Jehová Diostan ruwasqankunawan phiñachirqan. Aswan  allin kaqtan mana ruwarqanchu, chayqa Diospaq hunt’aq kayninmi karqan. Sapankanchismi tapukunanchis: “¿Salomonmanta yachasqaywan yanapachikuymanchu aswan allin kaqkunata tarinaypaq?” nispa.

9. ¿Kay pachaq qhawarisqanman hina allintachu Pablo ruwasharqan?

⁹ Apóstol Pabloq kawsayninqa hukniraymi karqan Salomonpa kawsayninmanta. Pabloqa manan kamachikuqchu karqan, nitaqmi reykunawanchu mikhurqan. Aswanpas askha kutipin yarqaypi, ch’akiypi, chiripi, mana imayoq tarikurqan (2 Cor. 11:24-27). Cristoq qatikuqnin kaspaqa manañan Judío religionpi allin qhawarisqachu karqan. Aswanpas chay religionpi umallikunan cheqnikapurqanku. Carcelpin wisq’asqa karqan, soq’asqa, q’asusqa, rumiwan ch’aqesqa ima. Pabloqa nirqanmi iñiqmasinkunawan kuska k’amisqa, qatiykachasqa, tumpasqa kasqanta. Paymi qelqarqan: ‘Kay pachaq q’opanta hinan, llapa runaq wikch’usqan qhellita hinan qhawawanku’, nispa (1 Cor. 4:11-13).

10. ¿Imaraykun Pablo qhawarichikurqan allin kaqkunatapas wikch’uykushanman hinata?

¹⁰ Pabloqa, Saulo sutiyoq waynallaraq kashaspan allin qhawarisqa kayta atinman karqan. Yaqapaschá allin familiayoq kaspa payqa ancha respetasqa Gamalielpa yachachisqan karqan, chaymantan qhepaman nirqan: “Judío runakunaq ruwayninman hina Dios yupaychaq kaspaymi, llapa wiñaymasiy kaq llaqtamasiykunatapas atipaqraq kani”, nispa (Gál. 1:14). Payqa hebreo, griego simikunatan rimaq, Roma nacionniyoqtaqmi karqan, chaymi runakunaq munapayasqan kaqkunata chaskiq. Sichus kay pachapi allin kaqkunata maskhanman karqan chayqa, allin reqsisqa qhapaq runapaschá kanman karqan. Ichaqa huk ruwaytan akllakurqan, chaymi runakunapas wakin familiankunapas mana yuyayniyoqpaq hina qhawarirqanku, ¿imaraykun chayta ruwarqan?

11. ¿Ima ruwaykunatan, ima bendicionkunatan Pablo ancha chaninpaq qhawarirqan, imarayku?

¹¹ Pabloqa manan qhapaq kaykunatachu nitaq runakunaq allin qhawarisqan kaytachu munarqan, aswanpas Jehová Diostan anchata munakurqan chaymi paypa allin qhawarisqan kayta munarqan. Cheqaq kaqkunata yachaspaqa kay pachaq pisichasqan bendicionkunatan ancha chaniyoqpaq hap’irqan, chaykunan huchamanta kacharichiy, allin willakuykunata willay, hanaq pacha kawsayta suyakuypas. Yaqapaschá Pabloqa entienderqan pi runatapas  Dios serviymanta karunchananpaq Saqraq nisqanta (Job 1:9-11; 2:3-5). Ima sasachakuypiña tarikunman chaypas, payqa decidikurqanmi Diospaq hunt’aq kananpaq, cheqaq yupaychayta mana saqenanpaqpas. Chay ruwaytaqa manan allin kaqta aypanapaq hinachu kay pacha runakunaqa qhawarinku.

12. ¿Imaraykun Jehová Diospi suyakunki?

¹² ¿Pablo hinachu qanpas yuyaykunki? Diospaq hunt’aq kaspa kawsayqa sasan, ichaqa yachanchismi imaymana bendicionkuna apamusqanta, Diospa allin qhawarisqan kasqantapas. Chaykunan kawsayninchispi allinta qhawarinapaqqa (Pro. 10:22). Kunanpas bendicionkunataqa chaskishanchisñan, hamuq tiempopitaq astawanraq chaskisunchis (leey Marcos 10:29, 30). Chhaynaqa Diosllapin suyakuyninchisqa kashan “payllan kusikunanchispaq tukuy imaymanatapas askhatapuni qowanchis”, “qhapaq kaykunaqa tukurqokuqllan”. Chhaynapin Pabloq nisqanta kasukusun, nirqanmi: “Ahinapin hamuq tiempopaq allin taqesqa hina, allin takyachisqa hina, tukuy imaymanankupas kanqa, hinaspa cheqaq kawsayman hap’ipaykukuchunku”, nispa (1 Tim. 6:17-19). Kaymantaqa manan iskayananchischu, pachak watakuna otaq waranqa watakuna qhepamanqa ñawpaq kawsayta qhawarispan nisunchis: “Ñoqaqa manan pantasqanichu kawsaypi imachus aswan allin kaqta akllakuspaqa”, nispa.

13. ¿Imatan Jesús nirqan qhapaq kaykuna waqaychaymanta?

¹³ Jesusmi nirqan: “Ama qhapaq kaykunata kay pachapi huñukuychischu, kaypiqa thutapas thutanmi qhoqayaypas ismuchinmi, suwakunapas wasita haykuspan suwakun, aswanpas qhapaq kaykunataqa hanaq pachapi huñukuychis, chaypiqa thutapas manan thutanchu, qhoqayaypas manan ismuchinchu, manallataq suwapas wasita haykuspa suwakunñachu. Maypichus qhapaq kayniyki kashan chayllapitaqmi sonqoykipas kashan”, nispa (Mat. 6:19-21).

14. ¿Imaraykun ‘kay pachapi qhapaq kaykunata’ mana maskhananchischu?

¹⁴ ‘Kay pachapi qhapaq kaykunaqa’ manan qolqellachu. Kallanmantaqmi Salomonpa nisqankunata munapayaypas, chaykunatan kay pacha runakunaqa allinpaq qhawarinku, allin reqsisqa kayta, atiyniyoq kayta. Eclesiastés libropin rey Salomón nirqan qhapaq kaykunaqa mana wiñaypaqchu kasqanta, Jesuspas chhaynallatataqmi nirqan. Imayna rikusqayki hina llapa chaykunaqa ratullan chinkan. Frederick D. Bruner profesormi nirqan: “Huk tiempollan allin reqsisqa kayqa. Chaymantaqa manañan pipas yuyapunñachu. Allin negociopas wata hamuqpin manaña allinñachu kapun. [...] Jesusqa runakunata munakusqanraykun mana munanchu kay pachaq allin qhawarisqan kaqkunawan q’otuchikunanchista. Manan munanchu qatikuqninkuna llakisqa kanankuta. ‘Sapa p’unchaymi kay pacha runakunaqa ñawpaqenkupi kaqninkuta atipanankupaq imaymanata ruwanku’”, nispa. Askha runakunaña cheqaqpaq chay nisqanta qhawarinku chaypas, ¿hayk’a  runakunan cambiayta munanku imayna yuyaykusqankuta? ¿Cambiawaqchu qanpas?

15. ¿Imata tarinapaqmi astawan kallpachakunanchis?

¹⁵ Religionpi wakin umalliqkunan ninku allin kaqkunata tarinapaq kallpachakuyqa mana allinchu kasqanta. Ichaqa Jesusqa manan chaytachu nirqan. Aswanpas qatikuqninkunatan yuyaycharqan mana tukukuq ‘qhapaq kaykunata hanaq pachapi’ tarinankupaq kallpachakunankuta. Ñoqanchispas astawanqa munananchis Diospa qhawarinanpaq allin kaqkuna tariytan. Chhaynaqa Jesuspa nisqanqa yanapawanchismi kawsaypi imatachus aypay munasqanchista akllakunapaq. Ichaqa sonqonchispi imachus kaqtan maskhasun, chaykunatan aswan chaninpaqqa hap’inchis.

16. ¿Imatan kasukunanchis mana iskayaspa?

¹⁶ Sichus sonqonchispi Diosta kusichiyta astawan munanchis chayqa, paymi tukuy necesitasqanchista qowasunchis. Yaqapaschá hinallata qhawanqa huk tiempo yarqaypi, ch’akiypi kananchista imaynan Pablopas tarikurqan hinata (1 Cor. 4:11). Chhaynaqa mana iskayaspan Jesuspa kay nisqanta kasukunanchis: “Ama llakikuychischu: ¿Imatan mikhusunchis, imatan ukyasunchis, imawantaq p’achakusunchispas? nispaqa. Tukuy chaykunamantaqa mana iñiqkunallan llakipakunku, hanaq pacha Yayaykichisqa yachanmi tukuy chaykuna necesitasqaykichista. Aswanpas Diospa qhapaqsuyunta, chanin-kaynintawan ñawpaqtaqa maskhaychis, payqa tukuy chaykunatapas qosunkichismi”, nispa (Mat. 6:31-33).

17, 18. a) ¿Imata ruwaspan kawsaypi aswan allin kaqta tarikun? b) ¿Imakunan mana apawasunchu kawsaypi aswan allin kaqman?

¹⁷ Kaytaqa allintan yachananchis: kawsaypi imapas allin kaqqa manan kay pachaq qhawarisqanman hina imapas kasqanchischu. Nitaqmi iñiq t’aqapi ima llank’ay chaskisqanchischu, aswanpas chaykunataqa chaskinchis Diospaq hunt’aq kasqanchismanta, kasukuq kasqanchismantawanmi. Diosmi Bibliapi niwanchis: “Mayordomopaq churasqa runaqa allin hunt’aq kasqantan rikuchikunan”, nispa (1 Cor. 4:2). Hunt’aq sonqollan Diospaqqa kashananchis, Jesusmi nirqan: “Pichus p’uchukaykama allintapuni sayaqtan Diosqa qespichinqa”, nispa (Mat. 10:22). Chhaynaqa, salvakuymi kawsaypi aswan allin kaqqa.

¹⁸ Chaykunapi yuyaymanaspan reparanchis Diospaq hunt’aq kayqa manan allin reqsisqa, allin estudioyoq, qhapaq kaychu, nitaqmi yuyaysapa, imaymana ruway atiqchu. Imaynapiña tarikunchis chaypas llapanchismi atisunman Diospaq hunt’aq kaytaqa. Ñawpaq cristianokunapiqa karqanmi qhapaqkuna wakchakunapas. Qhapaq cristianokunatan Pablo nirqan allinkunata ruwaspa t’ikarinankupaq, hinallataq mana mich’akuspa qoykukuq kanankupaqpas. Llapankupas atirqankun ‘cheqaq kawsaymanta hap’ipakuyta’ (1 Tim. 6:17-19). Kaqllataqmi kunanpas. Ñoqanchispas paykuna hinan kallpachakusunman chay kawsayman aypanapaq. Diospaqmi hunt’aq kananchis ‘allinkunata ruwaspataq t’ikarinanchis’. Chhaynapin Diospa qhawarinanpaq aswan allin kaqta ruwasunchis, sonqontapas kusichisunchis (Pro. 27:11).

19. ¿Imatan ruwanki kawsaypi aswan allin kaqta tarinaykipaq?

¹⁹ Yaqapaschá imaynapi tarikusqanchistaqa mana cambiayta atisunchu, ichaqa atisunmanmi chaykunawan kawsayta. Imaynapiña tarikuspapas Diospaq hunt’aq kay, chaypaq kallpachakusqaykiqa allinpunin kanqa. Jehová Diosqa bendecisunkipunin kunanpas hamuq tiempopipas. Ama qonqaychu akllasqa cristianokunata Jesuspa kay nisqanta: “Qanqa hunt’aqllapuni kay wañunaykiña kaqtinpas, ñoqataq wiñay kawsay coronata qosqayki”, nispa (Apo. 2:10). Chaymi kawsaypi aswan allin kaqqa.