1, 2. a) ¿Imawanmi tupan Bibliapi tarikuq “hatunchasqa” nisqa simi? b) ¿Ima tapukuykunamantan kay estudiopi yachasun?

“HATUNCHASQA” nisqa simita uyarispa, ¿imapin yuyaykunki? ¿Diospa musphana ruwasqankunapi? (Sal. 19:1.) ¿Icha, qhapaq kasqankurayku, allin yachayniyoq kasqankurayku, otaq imapas ruwasqankurayku hatunchayta chaskiq runakunapichu? Bibliapi tarikuq “hatunchasqa” nisqa simiqa hebreo rimaypin tupan imapas “llasa” kaqwan. Ñawpa tiempopiqa qolqetan ruwaqku qoriwan qolqewan ima, aswan askhata llasaqtaq aswan valorniyoq karqan. Chaymi “hatunchasqa” nisqa simita tupachikurqan imapas valorniyoq otaq admiranapaq kaqwan.

² Yaqa llapa runakunan hukkunata hatunchanku qhapaq, atiyniyoq otaq allin reqsisqa kasqankurayku. Jehová Diosri, ¿pikunatan hatunchan? Biblian nin: “Huch’uyyaykukuqqa Señor Diostapas manchakuqqa qhapaq kayta, hatunchasqa-kayta, unay kawsaytawanmi tarinqa”, nispa (Prov. 22:4). Santiagon kayta qelqallarqantaq: “Señorpa ñawpaqenpi k’umuykukuychis, hinan payqa hatunchasunkichis”, nispa (Sant. 4:10). ¿Imaynatan Dios runakunata hatunchawanchis? ¿Iman hark’awasunman Diospa hatunchayninta chaskinapaq? ¿Imatan ruwasunman hukkunapas Diospa hatunchayninta chaskinankupaq?

3-5. ¿Imakunapin Jehová Dios kamachinkunata hatunchan?

³ 73 Salmota qelqaqmi willarqan Jehová Dios makinmanta hap’iykuspa hatunchasqanta (leey Salmo 73:23, 24). ¿Imaynatan Dios huch’uyyaykukuq kamachinkunata hatunchan? Payqa imaymanapin hatunchawanchis. Hatunchawanchismi paypa munayninmanta yachachiwaspanchis (1 Cor. 2:7). Yachachiwasqanchista kasukuqtinchistaq amigonchis kapusqanwan hatunchawallanchistaq (Sant. 4:8).

 ⁴ Hinaspapas allin willakuykunata willamunapaq kamachiwasqanchispin hatunchawallanchistaq (2 Cor. 4:1, 7). Predicasqanchiswanmi Jehová Diosta hatunchanchis hukkunatapas yanapanchis, chaymi payqa hatunchawanchis. Paymi nirqan: “Ñoqa hatunchawaqniytaqa hatunchasaqmi”, nispa (1 Sam. 2:30). Arí, Diosqa hatunchanmi paypa sutinrayku predicaqkunata, iñiqmasinchiskunapas allintan paykunamanta rimanqaku (Prov. 11:16; 22:1).

⁵ Sichus Jehová Diospi suyakusun paypa kamachikusqanman hinataq kawsasunpas chayqa, hamuq tiempopin sumaq kawsayta chaskisun. Biblian nin: “[Diosmi] hatunchasunki hallp’ata chaskinaykipaq, ñawiykiwanmi rikunki millaykunaq wañurasqanta”, nispa (Sal. 37:34). Arí, paypi suyakuq kamachinkunamanmi wiñay kawsayta qospa hatunchawallasuntaq (Sal. 37:29).

6, 7. ¿Imaraykun runakuna mana Jesuspi iñiyta munarqankuchu?

⁶ Ñawpaqpi yachasqanchis hina Diosqa llapa kamachinkunatan hatunchayta munan. Ichaqa, ¿iman hark’awasunman Diospa hatunchayninta chaskinapaq? Diosta mana serviq runakunaq yuyaykusqanta aswan “llasapaq” otaq aswan allinpaq qhawariymi. Chaytan ruwarqanku Jesuspa tiemponpi kamachikuqkuna. Paykunamantan apóstol Juan qelqarqan: “Askhan Jesuspi iñirqanku, ichaqa fariseokunata manchakuspankun mana rimarirqankuchu, sinagogamanta ama qarqosqa kanankupaq. Paykunaqa runakunaq hatunchanallankutan munarqanku Diospa hatunchananmantaqa”, nispa (Juan 12:42, 43). Chay kamachikuqkunaqa aswan allinmi kankuman karqan fariseokunaq yuyaykusqanta mana kasuspaqa.

⁷ Jesusqa willarqanmi imarayku paypi mana iñisqankuta mana uyarisqankutapas (leey Juan 5:39-44). Israelitakunaqa unayñan Cristoq chayamunanta suyasharqanku. Danielpas willarqanmi hayk’aq chayamunanta, chaypaschá wakin runakunaqa suyasharqankuña Cristoq chayamunanta. Bautizaq Juan predicashaqtinmi askha runakuna nirqanku: “¿Paychu Cristoqa kanman?” nispa (Luc. 3:15). Chay qhepallamanmi suyakusqanku Cristoqa predicayta qallarirqan. Kamachikuy Simita yachaqkunan ichaqa mana Cristota hinachu chaskirqanku. ¿Imarayku? Jesusmi nirqan: “Qankunaqa qankunapurallan hatunchanakuyta munankichis, ichaqa manan Diospa hatunchanantaqa munankichischu, chay hinaqa, ¿imaynatataq ñoqapi iñiwaqchis?” nispa.

8, 9. Willay imaynatan runakunaq hatunchananta munaspa Jehová Diospa hatunchayninta pisipaq qhawarisunman chayta.

⁸ Ñoqanchispas mayninpiqa runakunaq hatunchaynintan Diospa hatunchayninmanta aswan valorniyoqpaq qhawarisunman. ¿Imaynapin chayman urmasunman? Chayta entiendenapaq “hatunchasqa” kayta k’anchaywan tupanachisun. Hanaq pachapiqa ch’askakunan hunt’a kashan. ¿Yuyarishankichu tutapi hanaq pachata qhawarispa waranqa-waranqa ch’askakuna rikusqaykita? Anchatachá admirakurqanki ‘hanaq pachapi kaqpa sumaq-kayninta’ rikuspa (1 Cor. 15:40, 41). Wakin llaqtakunapiqa nishutan tutapi luzkunata k’anchachinku chaymi mana ch’askakunaq k’anchaynin rikukunchu. ¿Imarayku mana rikukunchu? ¿Callekunapi, estadiokunapi, edificiokunapi k’anchay aswan sumaq kasqanraykuchu? Manan, aswanpas k’anchay ukhupi kasqanchisraykun. Tutapi ch’askakunaq k’anchayninta rikunapaqqa llapa luzkunatan wañuchinanchis otaq llaqtamanta lloqsinanchis.

⁹ Chay rikch’anachiypi hinan, ñoqanchispas runakunaq hatunchayninta munapayaspa Jehová Diospa hatunchayninta pisipaq qhawarisunman. Askha runakunan familiankuta, amigonkuta manchakuspa Diospa Gobiernonmanta willakuyta mana uyariyta  munankuchu. Diosta serviqkunapas urmasunmanmi runa manchakuypi. Huk waynapi yuyaykusun: predicaymi tuparun payta llapa runakunaq reqsisqan llaqtapi, ichaqa manan yachankuchu Jehová Diospa testigon kasqanta. ¿Paykunawan tupayta manchakuspachu manaña predicaq lloqsinqa? Kaypi yuyaykullasuntaq: huk iñiqmasin kallpachakushan Diospa llaqtanpi llank’aykunata chaskinanpaq ichaqa huk iñiqmasikunan chaymanta burlakunku. ¿Dios serviyta pisipaq qhawariq iñiqmasikunata uyarispachu manaña kallpachakunqa? Huk iñiqmasi imapipas huchallikunman chayri, ¿munakusqan runakunata p’enqakuspachu otaq Diospa llaqtanpi mana allin qhawarisqa kayta manchakuspachu huchanta pakanqa? Dioswan allinpi kayta aswan allinpaq qhawarinqa chayqa, ‘umalli runakunata waqyachikamuspan’ yanapayninta mañakunqa (leey Santiago 5:14-16).

10. a) ¿Iman sucedenman allin qhawarisqa kayllapi yuyaykuqtinchis? b) ¿Imatan chaskinqa huch’uyyaykukuq sonqoyoq?

¹⁰ ¿Imatan ruwasunman allin cristiano kanapaq kallpachakushaqtinchis huk iñiqmasi imamantapas anyawaqtinchis? Huch’uyyaykukuq kasun chayqa allinpaqmi qhawarisun rimapayawasqanchista. Hatunchakuqmi ichaqa allin runaman tukuspa pantasqanta imaymanawan pakayta munanqa. Kaypi yuyaykuy: huk iñiqmasiwanmi llank’ashankichis, hinaspa yuyaychasqaykiwan kallpachakusqaykiwan ima ruwasqaykichis allin lloqsirun. ¿Chayraykuchu hatunchasqa kayta munanki? Hayk’aqllapas chhaynapi tarikusun chayqa kayta yuyarisun: “runataqa anchaykachayninmi k’umuykachin, huch’uyyaykukuq sonqoyoqmi ichaqa hatunchasqa” kanqa (Prov. 29:23).

11. ¿Imatan ruwananchis ima ruwasqanchismantapas hukkuna hatunchawaqtinchis? ¿Imarayku chhaynata qhawarina?

¹¹ Umallikunapas umalli kayta munaqkunapas manan hatunchasqa kaytaqa maskhanankuchu (1 Tes. 2:6; 1 Tim. 3:1). ¿Imatan huk cristiano ruwanan hukkuna hatunchaqtin? Payqa manan rey Saúl hinachu huk saywata ruwakunan sutinta qelqananpaq (1 Sam. 15:12). Aswanmi rikuchinan tukuy ima ruwasqantapas Jehová Diospa yanapayninwan ruwasqanta, qhepaman ima ruwasqanpas Diospa yanapaynillanwan ruwakuy atikusqantapas (1 Ped. 4:11). Hukkunaq hatunchayninta imaynata qhawarisqanchismi rikuchinqa piqpa hatunchaynintachus maskhasqanchista (Prov. 27:21).

12. ¿Imaraykun wakin judiokuna mana Jesusta uyariyta munarqankuchu?

¹² ¿Iman hark’awallasunmantaq Diospa hatunchayninta chaskinapaq? Sonqonchispi mana allinkunata munapayaymi, chaykuna ñoqanchispi kanman chayqa manan Diosta uyariyta munasunmanchu (leey Juan 8:43-47). Jesusmi huk kutin mana uyarikuy munaq judiokunata nirqan: “Qankunaqa saqraq wawankunan kankichis, chaymi taytaykichispa munayninta ruwayta munankichis”, nispa.

13, 14. a) ¿Imatan investigaspa yachakurqan ñosqhonmanta rimasqa kunkamantapas? b) ¿Imamantan kanqa pita uyarisqanchispas?

¹³ Runakunaqa uyariy munasqallanchistan uyarinchis (2 Ped. 3:5). Jehová Diosmi kamawarqanchis mana uyariy munasqanchistaqa mana uyarinapaq. Chayta yachanaykipaq kayta ruway: reparay imakunatan kunan uyarishanki chayta. Ñawpaqtaqa manapaschá wakinta repararqankichu. ¿Imarayku? Imaymanataña uyarisharqanki chaypas ñosqhonniykin yanapasharqasunki hukllata uyarinaykipaq. Investigakusqanpin kayta tarirqanku: runakunaq rimasqanta uyarispaqa sasas kanman askha runakunaq rimasqanta uyariy. Iskay runakuna kaqrato rimapayawasunman chayqa manan iskayninkuta entiendeyta atisunmanchu,  rimasqankuta entiendenapaqqa hukllatan uyarinanchis. Chaytaqa akllasun imatachus uyariy munasqanchisman hinan. Judiokunaqa Saqraq munaynintan ruwayta munarqanku chaymi mana Jesusta uyariyta munarqankuchu.

¹⁴ Proverbios libron willan ‘yachaymanta’ ‘mana yuyayniyoq kaymantawan’, iskaynintataq rikch’anachin wasikunawan (Prov. 9:1-5, 13-17). Runakunapas kankuman hinan iskayninku rimapayawanchis uyarinanchista munaspa. ¿Mayqen kaqtan uyarisun? Chayqa kanqa pi uyariy munasqanchismantan. ‘Yachayta’ uyariyta munaspaqa Jesustan uyarisun. Jesusmi nirqan: ‘[Ovejaykunaqa] kunkaytan uyarinqaku’, nispa (Juan 10:16). Paykunaqa ‘cheqaq-kaymantan kanku’ manataqmi ‘wak runakunaq kunkantaqa [...] reqsinkuchu’ (Juan 10:5; 18:37). Huch’uyyaykukuspa Jesusta qatikuqkunaqa Diospa hatunchasqanmi kanku (Prov. 3:13, 16; 8:1, 18).

15. ¿Imaynapin Pabloq ñak’arisqanwan hukkuna hatunchasqa karqanku?

¹⁵ Predicasqanchispi ima ñak’ariytapas aguantasqanchisqa hukkuna hatunchasqa kanankupaqmi kanqa. Éfeso llaqtapi tiyaq cristianokunatan Pablo nirqan: “Valekuykichis, qankunarayku ñak’arichisqa kashasqaymantaqa ama pisi kallpayaychischu, chay ñak’ariyqa qankunaq hatunchasqa kanaykichispaqmi”, nispa (Efes. 3:13). ¿Imaynapin Pabloq ñak’arisqanwan hukkuna hatunchasqa karqanku? Ñak’ariykunapi tarikushaspan Pabloqa iñiqmasinkunata yanaparqan, chaypin rikuchirqan Diosta serviy ancha valorniyoq kasqanta. Llank’ayninta saqepuspaqa Jehová Dioswan allinpi kasqanta, predicayninta, suyakuynintawanmi pisichanman karqan. Ñak’ariykunata aguantasqanpin cristiano kayta ancha valorniyoqpaq qhawarichirqan, Cristota qatikunanchisrayku tukuy ruwasqanchispas allinpuni kasqantawan.

16. ¿Ima sasachakuykunapin Pablo rikukurqan Listra llaqtapi?

¹⁶ Pabloq aguantasqanta tukuy sonqowan llank’asqantawan qhawarispachá huk cristianokunaqa kallpachakurqanku. Hechos 14:19, 20 texton nin: “Antioquía llaqtamanta Iconio llaqtamantawan judío runakuna chayamurqanku, hinaspan runakunata yuyaychaspa tanqarqanku. Chaymi Pablota ch’aqerqanku, wañusqaña kasqanta yuyaspataq [Listra] llaqta hawaman aysarqanku. Iñiqkuna muyuykuqtinkutaq Pabloqa hatarispa llaqtaman haykurqan, hinaspan qhepantin p’unchayta Bernabepiwan Derbe llaqtaman puririrqanku”, nispa. ¡May sasachá Pablopaqqa karqan yaqalla wañuchisqanku p’unchay qhepallata 100 kilometrota chakillapi viajayqa!

17, 18. a) ¿Imaynapin yachanchis Pabloq ñak’arisqankunamanta Timoteo ‘allinta entiendesqanta’? b) ¿Imapin Timoteota yanaparqan Pablomanta yachasqan?

 ¹⁷ Pablotaqa Timoteon yanapanman karqan sasachakuykunapi tarikushaqtin, chaypaschá Pablo qelqarqan: “Qanmi ichaqa allinta entienderqanki yachachikuyniykunata, imaynatachus purisqayta [...] allintan yachanki Antioquía llaqtapi [llaqtamanta qarqorqanku], Iconio llaqtapi [wañuchiyta munarqanku], Listra llaqtapipas [rumiwan ch’aqerqanku] tukuy imaymana sucedewasqanta, qatiykachaykunata muchusqaytapas, ichaqa Señormi tukuy chaykunamanta qespichiwarqan”, nispa (2 Tim. 3:10, 11; Hech. 13:50; 14:5, 19).

¹⁸ Timoteoqa rikurqanmi apóstol Pabloq ñak’arisqanta, yacharqanmi chaykuna aguantasqantapas. Chaytan payqa sonqonpi hap’ikurqan. Listra llaqtaman Pablo kutiqtinmi ‘Listra llaqtapi Iconio llaqtapi kaq wawqe-panakuna Timoteomanta allinta rimarqanku’ (Hech. 16:1, 2). Chay qhepakunamanmi Timoteoqa huk hatun llank’anakunata chaskirqan (Filip. 2:19, 20; 1 Tim. 1:3).

19. ¿Imaynatan hukkunata yanapasunman?

¹⁹ Sichus ñoqanchispas imaymanata aguantaspa Diospa munayninta ruwashallasun chayqa hukkunatan yanapasun, astawanqa wayna-sipaskunata. Dios servisqanchista qhawarispan paykunapas Diosta allinta servinkuman. Paykunaqa rikushankun imayna rimasqanchista, imayna predicasqanchista, sasachakuykunapi kaspa ima ruwasqanchistapas. Chayrayku Pablo hina ‘tukuyta muchusun’ chhaynapin hukkunata kallpachasun ‘qespichisqa kaspa [...] wiñayta kawsanankupaq’ (2 Tim. 2:10).

20. ¿Imaraykun Diospa hatunchayninta chaskinapaq kallpachakushanallanchis?

²⁰ Chhaynaqa, ¿manachu kallpachakushanallanchis ‘Diospa hatunchayninta’ chaskinapaq? (Juan 5:44; 7:18; leey Romanos 2:6, 7.) Jehová Diosmi “wiñay kawsayta qonqa” “allinkaqllatapuni ruwaspa, hatunchayta” maskhaqkunaman. Hinaspapas hukkunan ejemplonchista qhawarispa hunt’aq sonqo kanqaku wiñay kawsaytapas chaskinqaku. Chayrayku ama imawanpas hark’achikusunchu Diospa hatunchayninta chaskinanchispaq.