1, 2. ¿Imatan sientenku tayta-mamakunapas wawakunapas? ¿Ima sasachakuymi mayninpi kan?

ESTADOS UNIDOS nacionpin askha wayna-sipaskunata tapurqanku: “¿Imatan tayta-mamaykita niwaq paqarillan wañupunanta yacharuspa?”, nispa. Chaymi yaqa llapa wayna-sipaskuna nirqanku: “‘Pampachaykuway’, ‘anchatan munakuykichis’ nispan niyman”, nispa. Chay wayna-sipaskunaqa manan tayta-mamankuwan yuyaykusqanku mana tupasqanmantachu nitaq ima sasachakuykunamantachu rimarqanku (Tayta-mamakunallapaq nisqa libro, español simipi).

² Llapa tayta-mamakunan wawankuta munakunku, wawakunapas tayta-mamankuta munakunku; chayqa cristiana familiakunapin astawanqa rikukun. Chaywanpas maytaña tayta-mamakunapas wawakunapas sumaqta kawsayta munanku chaypas, mayninqa manan sumaq parlariy kanchu. Wakin familiakunapi parlarillanku chaypas, manan wakin temakunamanta parlayta munankuchu. ¿Imaraykun chay kan? ¿Iman familiakunata yanapanman sumaqta parlarinankupaq?

3. a) ¿Imaraykun askha familiakunapi mana sumaq parlariy kanchu? b) ¿Imaraykun ñawpa tiempopi israelita familiakuna kuskalla kaqku?

³ Askha familiakunan mana tiempota hap’inkuchu familiankuwan parlarinankupaq. Ñawpa israelitakunaq tiemponpin ichaqa hukniray karqan. Moisesmi paykunata kamachirqan wawankuman Diospa kamachikuyninta yachachinankupaq, nirqanmi: “Tukuy kay kamachisqaykunata, yachachillaychispuni wawaykichiskunaman, chaykunamanta rimapayallaychispuni wasipi kashaspa, purishaspapas, hinallataq puñuykushaspa, hatarishaspapas”, nispa (Deut. 6:6, 7). Wawakunan  mayninpi mamankuwan wasipi qhepakuqku, maynintaq taytankuwan llank’anapi kaqku. Llapallankun tiempota hap’iqku familiankuwan kanankupaq parlarinankupaqpas. Chaymi tayta-mamakunaqa allinta yachaqku wawankuq necesitasqanta, munasqanta, imayna kasqantapas. Wawakunapas allintan tayta-mamankuta reqsiqku.

4. ¿Imaraykun askha familiakunapi mana sumaq parlariy kanchu?

⁴ Kay tiempopi kawsayqa hukniraymi kapun. Wakin nacionkunapiqa iskay watachallayoq wawatan jardinmanña apashanku. Askha tayta-mamakunan iskayninku llank’anku, wawankuwan wasipi kaspataq celularta, computadorata, otaq televisionta qhawaspa tiempota usuchinku. Askha tayta-mamakunan wawankuwan mana allintachu reqsinakunku. Chay hinata kawsaq familiakunapin mana sumaq parlariy kanchu.

5, 6. ¿Imatan wakin tayta-mamakuna ruwanku wawankuwan kuska kanankupaq?

⁵ ¿Hap’iwaqchu tiempota familiaykiwan kanaykipaq? (Leey Efesios 5:15, 16.) Wakin familiakunan decidinku computadorata otaq televisionta pisillata qhawanankupaq. Familiantin Diosta yupaychana p’unchayqa ancha allinpunin familiakunapaq, chaypin paykunaqa astawan reqsinakunqaku Bibliatapas kuska t’aqwirinqaku. Chayrayku sapa semana tiempota t’aqay huk horata hina kuska estudianaykichispaq. Chaymantapas sumaq parlariy kananpaqqa sapa p’unchaymi parlashanallaykichis. Yaqapaschá wawakuna manaraq escuelaman ripushaqtin kallpachanapaq hina imatapas niwaqchis, textota leewaqchis otaq kuska Diosmanta mañakuwaqchis. Chaykunan paykunata chay p’unchay yanapanman.

⁶ Wakin tayta-mamakunan wawankuwan kanankurayku ima ruwanankutapas saqepurqanku. Iskay huch’uy wawakunayoq Laura * iñiqmasinchismi ch’isiyaq llank’ananta saqepurqan, paymi nin: “Sapa tutamantanmi llapayku phawaylla allichakuq kayku estudiaq otaq llank’anaman ripunaykupaq.  Wasiman tutataña kutipuqtiyqa puñushaqtañan wawaykunata tariq kani”, nispa. Pisi qolqellawanña kawsanku chaypas, kunanqa allintas yachan wawankuna imayna yuyaykusqankuta sasachakuyninkutapas. Ninmi: “Mañakusqankuta uyarispan yachani imakuna necesitasqankuta, chayman hinataqmi yachachini, kallpachanipas”, nispa.

7. ¿Imamantan wawakuna tayta-mamakunapas quejakunku?

⁷ Tayta-mamakunallapaq nisqa librota qelqaqkunan wayna-sipaskunata tapusqanku qhepaman kayta qelqallarqankutaq: “Yaqa llapa wayna-sipaskunan tayta-mamankumanta quejakuspa nirqanku ‘manan uyariwankuchu’ nispa”, nispa. Tayta-mamakunapas chay hinatan wawankumanta quejakunku. Chaymi tayta-mamakunapas wawakunapas kallpachakunanku allin uyariq kanankupaq (leey Santiago 1:19).

8. ¿Iman tayta-mamakunata yanapanqa allin uyariq kanankupaq?

⁸ Tayta-mamakuna, ¿imatan ruwawaqchis allin uyariq kanaykichispaq? Yaqapaschá sayk’usqa kaspa otaq wawaykikunaq rimasqanta pisipaq qhawarispa mana uyarishankichu. Ichaqa kayta yuyariy, pisipaqña willasqasuykita qhawarinki chaypas paypaqqa ancha importanten kanman. ‘Usqhaylla uyariq kanaykipaqqa’ manan uyariyllachu uyarinayki, reparanaykin kusisqachu, llakisqachu, phiñasqachu kashan, imayna kunkawan rimasqantapas. Chaypin yachanki imayna sientekusqanta ima yuyaykusqantapas. Hinaspapas sumaqllata tapuriy, Biblian nin: “Chinkay-chinkay ukhu unu hinan sonqollapi yuyaykusqakunaqa, yuyayniyoq runan ichaqa chaykunata sut’iman horqoyta yachan”, nispa (Prov. 20:5). Allin yuyayniyoq kay, imatapas allinta reparaymi yanapasunki sasa temakunamanta wawaykiwan parlarinaykipaq.

9. ¿Imaraykun wawakuna tayta-mamankuta uyarinanku?

⁹ Wawakuna, ¿imaraykun tayta-mamaykichista kasukunaykichis? Biblian nin: “Churilláy, uyariy taytaykiq yachachiyninta, kasukullaypuni mamaykiq yachachisqasuykita”, nispa (Prov. 1:8). Kayta yuyariychis, tayta-mamaykichisqa munakusunkichismi allin kanaykichistataqmi munanku. Chaymi nisqasuykichista uyarikuspa kasukunaykichis (Efes. 6:1). Sichus munakusqasuykichista yuyarinkichis sumaqtataq paykunawan parlarinkichis chayqa, manan sasachu kanqa kasukunaykichispaq. Chayrayku willakuychis sonqoykichispi kasqanta chaymi paykunapas entiendesunkichis, ichaqa qankunapas kallpachakuychis paykunata entiendenaykichispaq.

10. ¿Imatan yachanchis Roboammanta?

¹⁰ ¿Yaqachu wiñaymasiykikunaq yuyaychasqanta uyarikushanki? Cuidakunaykin chaymantaqa. Paykunaqa munasqallaykitan nisunkikuman manataqmi allinniykipaqchu kanman otaq ima sasachakuymanpas apasunkiman. Hinaspapas manan kurakkuna hina allin yachayniyoqchu nitaq experienciayoqchu kanku, chaymi mana reparakunkuchu ima decidisqankumantapas qhepaman imaynapi tarikunankuta. Yuyarisun rey Salomonpa churin Roboamta. Rey kapuspan payqa wiñaymasinkunaq mana allin yuyaychasqanta uyarirqan kurak runakunata uyarinanmantaqa. Chay qhepamanmi yaqa llapa ayllukuna paymanta t’aqakapurqanku (1 Rey. 12:1-17). Amapuni pay hinaqa kaychischu. Sonqoykichista kicharispa tayta-mamaykichisman sut’illanta imatapas willaychis. Paykunaq yuyaychasqasuykichista uyarikuychis chayman hinataq kawsaychis (Prov. 13:20).

11. ¿Imatan wawakuna ruwanqaku tayta-mamanku mana uyariqtin?

¹¹ Tayta-mamakuna, ¿munawaqchischu  wawaykichis tukuy imatapas willanasuykichista? Chhaynaqa allin uyariq kaychis. Huk sipasmi nirqan: “Huk waynaq sutinta rimariqtiy hinan tayta-mamay phiñasqa hina karapunku. Chayta rikuspan ñoqapas manaña rimayta munapuniñachu”, nispa. Huk sipasmi nillantaq: “Askha wayna-sipaskunan munanku tayta-mamankuq yuyaychananta, ichaqa mana uyariqtinkun paykunaqa wiñaymasinkuman imatapas willakunku, mana experienciayoq kasqankuta yachashaspapas”, nispa. Sichus imayna sientekusqankuta entiendespa wawaykikunata uyarinki chayqa paykunapas sonqonkuta kicharispan imatapas willakusunkichis, kasukusunkichistaqmi kanpas.

12. ¿Iman familiakunata hark’allanmantaq sumaq parlariy kananpaq?

¹² ¿Iman familiakunata hark’allanmantaq sumaq parlariy kananpaq? Tayta-mamakuna wawankuta mana allinta uyarispa usqhaylla kutichisqankun. ‘Tukukuy qaylla p’unchaykunapi’ kasqanchista yachaspan tayta-mamakunaqa wawankuta mana allinkunamanta pakaykuyta munanku (2 Tim. 3:1-5). Chaytataqmi wawakunaqa nishu hark’akuypaq hina qhawarinku.

13. ¿Imaraykun tayta-mamakuna mana usqhayllachu imamanpas kutichinanku?

¹³ Tayta-mamakunaqa manan hawan ukhuntachu wawankuman kutichinanku. Llapa tayta-maman usqhaylla kutichiyta munan wawan llakikunapaq hina imatapas willaqtin. Ichaqa allinta kutichinaykipaqqa uyarinaykiraqmi rimasqanta. Rey Salomonmi nirqan: “Manaraq allinta uyarishaspa simita kutichiqqa mana yuyayniyoqmi, mana p’enqakuqtaqmi”, nispa (Prov. 18:13). Sichus mana phiñakuspalla uyarinki chayqa, entiendenkin imarayku wawayki ‘thawtisqanta’ (Job 6:1-3). Wawaykita yanapayta munanki chayqa hunt’asqatan imatapas yachanayki. Munakuq tayta-mamaqa allin uyariq kaspan wawanta entiendenqa, allin simikunawantaq yanapaykunqa.

14. ¿Imaraykun wayna-sipaskuna ‘allin yuyaywan rimananku’?

¹⁴ Wayna-sipaskuna, qankunapas ‘allin yuyaywanmi rimanaykichis’. Kayta yuyariychis: Tayta-mamaykichistaqa Diosmi kamachin qankunata yachachinasuykichispaq, chaymi imata nisuqtiykichispas mana kutipakunaykichischu (Prov. 22:6). Yaqapaschá paykunapas wayna-sipas kashaspa qankuna hina imapipas tarikurqanku. Hinaspapas maytachá pesapakunku imapi pantasqankumantapas, manataqchá munankuchu qanpas chaykunaman urmanaykita. Chayrayku yanapaqniykichista hina, amigoykichista hina paykunata rikuychis amataq enemigoykichista hinachu (leey Proverbios 1:5). ‘Taytaykichistapas mamaykichistapas respetaychis’, ancha munakusqaykichistataq rikuchiychis. Chayta ruwankichis chayqa manan sasachakunqakuchu “Señormanta yachachispa” uywanasuykichispaq (Efes. 6:2, 4).

15. ¿Iman yanapawasun pacienciawan mana phiñakuspalla familianchista tratanapaq?

¹⁵ Mayninqa munakusqanchis runakunapaqmi usqhaylla phiñakunchis. Colosas llaqtapi cristianokunatan Pablo nirqan: “Qosakuna, esposaykichista munakuychis, amataq paykunata k’amipayaychischu. Tayta-mamakuna, wawaykichista ama k’utuychischu, paqtan unphuyankuman”, nispa (Col. 1:1, 2; 3:19, 21). Éfeso llaqtapi cristianokunatan nillarqantaq: “Tukuy haya sonqo-kay, phiñapayay, k’arak phiñakuy, qaparkachay, tumpay [...] qankunamanta chinkachun”, nispa (Efes. 4:31). Sichus llamp’u sonqo, pacienciayoq, cuerpo kamachiq kasun chayqa, sinchi sasachakuyña kaqtinpas manan phiñakusunchu (Gál. 5:22, 23).

16. ¿Imaynan Jesús tarikusharqan qatikuqninkunawan cenasqan ch’isi? Chaywanpas, ¿imaynatan qatikuqninkunata yanaparqan hap’inakushaqtinku?

 ¹⁶ Jesusmanta yachasun. Payqa may llakisqachá kasharqan apostolninkunawan cenasqan ch’isi. Jesusqa yachakurqanñan chay qhepallaman ñak’arichisqa kaspa wañuchisqa kananta. Hinaspapas yuyaykusharqanchá hunt’aq sonqo kasqanwan Taytanpa sutin ch’uyanchasqa kananta, runakuna qespichisqa kanantapas. Ichaqa chayllamanmi qatikuqninkuna sinchita churanakurqanku mayqenninkuchus aswan kurak kasqankumanta. Jesusqa sasa tiempokunapi paywan kasqankuta yuyarispan sumaqllata llapankuta yanaparqan, manataqmi alto kunkawanchu rimapayarqan nitaq phiñakurqanchu. Payqa allin iñiyniyoq kasqankupin confiarqan Satanasña qhepaman pruebakunapi urmachinanta yachashaspapas. Hinaspapas prometerqanmi qhepaman hanaq pachapi kamachikuq kanankupaq (Luc. 22:24-32).

17. ¿Iman wawakunata yanapanqa mana usqhaylla phiñakunankupaq?

¹⁷ Qankunapas wawakuna kallpachakunaykichismi mana usqhaylla phiñakunaykichispaq. Wayna-sipas kapusqaykichis tiempopin astawanqa tayta-mamaykichispa ima nisqantapas mana allinpaqchu qhawariwaqchis hinaspa mana kasukuyta munawaqchischu. Ichaqa kayta yuyariychis: Paykunaqa qankunata munakuspan qankunamanta llakikunku. Sichus pacienciawan uyarinkichis kasukunkichistaq chayqa, hunt’aq runata hinan respetowan qhawarisunkichis, manataqmi nishutachu imatapas hark’akusunkichis. Biblian nin: “Mana yuyayniyoqqa manchana k’araktan phiñakun, yachayniyoq runan ichaqa sonqollanpi hap’ispa thasnun”, nispa (Prov. 29:11).

18. ¿Imaynapin munakuy kaqtin familiapi sumaq parlariy kan?

¹⁸ Tayta-mamakuna, wawakuna, ¿yaqachu familiaykichispi mana sumaq parlariy kashan? Chhayna kaqtinqa ama sinchitaqa llakikuychischu, aswanpas kallpachakushallaychis sumaqta parlarinaykichispaq Bibliaq nisqanman hina kawsanaykichispaqpas (3 Juan 4). Mosoq pachapiqa llapa runakunan ch’uya kapusunchis hinan sumaq parlariy kanqa manataqmi phiñachinakuy kanqachu. Chaywanpas kunanqa phiñachinakusunmi mayninpi, chaymi chay kaqtinqa “pampachaykuway” ninayki, qanpas pampachanaykitaqmi. ‘Munakuypin hukllachasqa kanaykichis’ (Col. 2:2). Munakuyqa atiyniyoqmi chaymi ‘munakuqqa muchukullan, sumaq sonqolla [...] manan phiñakunpachachu, manan sientepakunchu [...]. Munakuqqa tukuy imatan muchun, tukuy imatan creen, tukuy imatan suyakun, tukuy imapin pacienciakun’ (1 Cor. 13:4-7). Kallpachakushallaychis munakuq kanaykichispaq, chaymi yanapasunkichis familiaykichiswan sumaqta parlarinaykichispaq Diosta hatunchanaykichispaqpas.