1. ¿Imatan Nehemías rikurqan Jerusalenman kutispa? (Kay paginapi dibujota qhaway.)

JERUSALÉN llaqtapi runakunan rimasharqanku llaqtapi imaymana sucedesqanmanta. Diospa contranpi kaq wak llaqtayoq runamanmi Dios yupaychana wasipi hatun cuartota qorqanku. Leví runakunan llank’anankuta saqespa ripusharqanku. Jerusalenpi umallikunan Diosta yupaychanankumantaqa, sábado p’unchaypi qhatusharqanku. Askha israelitakunataq wak llaqtayoq warmikunawan casarakusharqanku. 443 watapi manaraq Jesús hamushaqtinmi (m.J.h.), Nehemías tukuy chaykunata rikurqan Jerusalén llaqtaman kutispa (Neh. 13:6).

2. ¿Imaynapin Israel ch’uyanchasqa llaqta kapurqan?

² Israelqa Diospa ch’uyanchasqa llaqtanmi karqan. 1513 watapin (m.J.h.) Israel runakuna tukuy sonqowan Diosman prometekurqanku paypa munayninta ruwanankupaq, nirqankun: “¡Señor Diospa llapa kamachikusqantan hunt’asaqku!”, nispa (Éx. 24:3). Chayraykun Diosqa paykunata ch’uyancharqan otaq sapaqcharqan llaqtan kanankupaq. ¡Hatun saminchaymi chayqa karqan! Tawa chunka wata qhepamanmi Moisés paykunata yuyarichirqan: “Qankunaqa Señor Diospaq t’aqasqa llaqtan kankichis, paymi akllarqasunkichis kay pachapi llapan llaqtakuna ukhumanta munakusqan llaqta kanaykichispaq”, nispa (Deut. 7:6).

3. Iskaykaq kutipi Nehemías Jerusalenman kutinanpaq, ¿imaynan judiokuna kasharqanku?

³ Israel llaqtaqa manan hunt’arqanchu Diosman prometekusqanta, ¡may llakikunapaqmi chayqa karqan! Chay tiemponpiqa pisillan Diospa munayninta tukuy sonqowan ruwarqanku, wakintaqmi ichaqa Diosta kasukunankumantaqa chaninpaq qhawarisqa kayllata maskharqanku. Iskaykaq kutipi Nehemías Jerusalenta visitananpaqqa, ñan 100 wataña pasarqan judiokuna Jerusalenpa perqankunata wakmanta sayarichinankupaq  kutisqankumanta. Chay kutipaqqa manañan judiokuna hunt’aq sonqowanchu Diosta yupaychasharqanku.

4. ¿Ima tawa yanapaykunatan qhawarisun ch’uyalla kanapaq?

⁴ Israel llaqta hinan Jehová Diospa testigonkunapas Diospa ch’uyanchasqan kanku. Diosmi akllasqa cristianokunata ‘ancha askha runakunatawan’ sapaqcharqan payta yupaychanankupaq (Apo. 7:9, 14, 15; 1 Cor. 6:11). Qhepamanmi israelitakuna Diosmanta karunchakapurqanku, chaymi Diosqa manaña ch’uya llaqtapaqchu qhawarirqan. Ñoqanchisqa manan munasunmanchu paykunaq urmasqanpi urmayta. Chhaynaqa, ¿imatan ruwasunman ch’uya kanapaq Diosta servishanallapaqpas? Nehemías 13 capitulopin willawanchis tawa ruwaykunamanta: 1) mana allin runakunawan mana huñunakuymanta, 2) kaqninchiskunawan yanapakuymanta, 3) Diospa munayninta ñawpaqta ruwaymanta, 4) Diospa llaqtanpi kasqanchista mana qonqaymantawan. Kunanmi sapankamanta yachasun.

5, 6. ¿Pin karqan Eliasibpas Tobías runapas? ¿Imaynapin paykuna allinta reqsinakunkuman karqan?

⁵ Leey Nehemías 13:4-9. * Sasan millay runakuna ukhupi ch’uya kawsayqa. Chaypaq yachasun uma sacerdote Eliasibmanta, Tobías runamantawan. Tobiasqa Amón llaqtayoqmi karqan Persia reypaqtaqmi llank’anman karqan. Paymi huk amigonkunawan kuska Nehemiasta hark’arqan Jerusalenpa perqankunata perqashaqtin (Neh. 2:10). Hinaspapas Amón runakunaqa manapunin Dios yupaychana wasiq patiollanmanpas haykunankuchu karqan (Deut. 23:3). Chhaynaqa, ¿imaraykutaq uma sacerdote Eliasibri Tobiasman yupaychana wasipi cuartota qorqan?

⁶ Tobiasqa allintan Eliasibwan reqsinakurqanku. Hinaspapas, Tobiasqa churin Johanán hinan Israel llaqtayoq warmiwan casarakurqan, yaqa llapa Israel runakunataqmi Tobiasmanta allinta rimaqku (Neh. 6:17-19). Chaymantapas Eliasibpa huk nietonmi Samariapi kamachikuq Sanbalatpa ususinwan casarakurqan, Sanbalat-taq Tobiaswan amigontin karqanku (Neh. 13:28). Chaykunan Eliasibta tanqarinman karqan Tobiasta, Diospa enemigon kashaqtin sumaqta qhawarinanpaq. Nehemiasmi ichaqa Diospaq hunt’aq kasqanta rikuchirqan Tobiaspa tukuy kaqninkunata hawaman wikch’uspa.

7. ¿Imatan umallikunapas llapa cristianokunapas ruwananku Diospa ñawpaqenpi ch’uya kanankupaq?

⁷ Ñoqanchisqa Diospa akllakusqan llaqtan kanchis, chaymi ñawpaqtaqa payta kasukunanchis. Mayninpin ichaqa Diospa kamachikusqanta qhepanchaspa familianchispa munasqantaraq ruwayta munasunman. Chayta ruwasunman chayqa manan ch’uyapaqchu Jehová Dios qhawariwasunman. Umallikunapas Diospa yuyaykusqanman hinan imatapas ruwananku, manan yuyaykusqankuman hinachu nitaq pimanpas sayapakuspachu (1 Tim. 5:21). Allintan cuidakunanku Diosmanta karunchaq ruwaykunamanta (1 Tim. 2:8).

8. ¿Imatan llapa cristianokuna mana qonqananchischu?

⁸ ‘Mana allin runakunawan huñukuspaqa samaykachikusunmanmi’, chaytan mana qonqananchischu (1 Cor. 15:33). Wakin familianchiskunapas samaykuwasunmanmi, arí mana allin ruwaykunamanmi apawasunman. Eliasibpas ñawpaqtaqa Nehemiastan yanaparqan Jerusalenpa perqankuna ruwayta, chaypin allin ejemplo karqan llaqtamasinkunapaq (Neh. 3:1). Ichaqa Tobiaswan huk runakunawan ima huñunakusqanmanta qhepamanmi mana allinkunata ruwapurqan.  Allin amigokunaqa allinkuna ruwanapaqmi kallpachawanchis; kallpachawanchismi Bibliata leenapaq, huñunakuykunaman rinapaq, predicanapaq ima. Chaymi chaykunata ruwanapaq kallpachawaqninchis familianchiskunataqa anchata agradecekunchis.

9. ¿Imatan Nehemías rikurqan yupaychana wasipi? ¿Imatan ruwarqan chayta allichananpaq?

⁹Leey Nehemías 13:10-13. Jerusalén llaqtaman Nehemías kutiqtinqa levitakunan yupaychana wasipi llank’anankuta saqepusharqanku. ¿Imarayku? Runakunan pisi-pisimanta qonqapusharqanku diezmokuna qoyta, chaymi levitakunaqa chakrankuta llank’aq ripusharqanku familiankuta uywanankupaq. Hinaspapas, yaqapaschá qolqeta huñuq kamachikuqkuna yupaychana wasipaq diezmota mana huñusharqankuchu otaq huñusqanku qolqeta mana apachisharqankuchu (Neh. 12:44). Chaymi Nehemiasqa confianapaq kaq runakunata churarqan diezmota huñuspa levitakunaman qonankupaq.

10, 11. ¿Imakunapin Diospa llaqtanpi yanapakusunman?

¹⁰ ¿Imatan chaymanta yachanchis? Chaymi rikuchiwanchis tukuy kaqninchiskunawan Diospa llaqtanpi yanapakuyqa ancha allinpuni kasqanta (Prov. 3:9). Ima kaqninchiswanpas yanapakuspaqa paymanta chaskisqanchis kaqkunallatataqmi qoshanchis (1 Crón. 29:14-16). Nisunmanpaschá: “Khaynapi tarikusqaywanmi pisillata Diosman qoshani”, nispa. Ichaqa chay pisillatapas tukuy sonqowan qosun chayqa, Diosqa kusisqan chaskiwasun (2 Cor. 8:12).

¹¹ Huk tayta-maman pusaq wawakunayoq kanku, paykunan unayña precursor especial kuraq iñiqmasikunaman sapa semana mikhunata haywaqku. Esposan niq: “10 runapaq wayk’usqayqa aypallanqan 12 runapaqpas”, nispa. Semanapi huk kutillataña mikhunata haywariqku chaypas, anchatan precursorkunaqa agradecekuqku, sapa kutillataqmi wawakunata sumaqta kallpachaqku experienciakunatapas willaqku. Chaymi wawakunata kallpacharqan qhepaman llapallanku tukuy tiemponkuwan Diosta servinankupaq.

12. ¿Imapin allin ejemplo kanku umallikuna yanapakuq qharikunapas?

¹² Nehemías hinan kunanpas umallikuna yanapakuq qharikunapas kallpachakushanku Diospa llaqtanpi ñawpaqta yanapakunankupaq, chhaynapin llapa iñiqmasikunapaq allin ejemplo kanku. Apóstol Pablopas allin ejemplon karqan llapa iñiqmasikunapaq, hinaspapas yuyaycharqanmi contribucionta imaynata ruwanankupaq (1 Cor. 16:1-3; 2 Cor. 9:5-7).

13. ¿Imatan wakin judiokuna sábado p’unchaypi ruwasharqanku?

¹³Leey Nehemías 13:15-21. Imaymanayoq kayllapi yuyaykusunman chayqa, chaykunata tariy yuyaywan llank’aspan iñiyninchispi chiriyapusunman. Éxodo 31:13 texton willashan sábado p’unchayta Israel llaqta waqaychananmanta. Chay p’unchaymi israelitakuna yuyariqku Diospa ch’uyanchasqan llaqta kasqankuta. Chaymi chay p’unchayta t’aqananku karqan familiantin Diosta yupaychanankupaq, mañakunankupaq, kamachikuy Simipi yuyaymananankupaq ima. Ichaqa chay ruwaykunata qhepanchaspan, wakin judiokuna chay p’unchayta qhatuna p’unchayman tukuchipurqanku. Chaymi Nehemiasqa huk llaqtakunamanta qhatuqkunata wikch’urqan, sábado p’unchay qallariytataq llaqta punkukunata wisqachirqan.

14, 15. a) ¿Imamanmi urmasunman qolqe maskhayllapi afanakuqtinchis? b) ¿Imaynatan Diospa samakuy qosqanman haykusunman?

¹⁴ ¿Imatan chaymanta yachanchis? Ñoqanchispas manan sinchitaqa qolqe maskhaypi afanakunanchischu, chayta ruwasunman chayqa chayllamanñan sonqollikusunman. Amapuni qonqasunchu iskay patrón serviymanta Jesuspa willasqanta (leey Mateo 6:24). Nehemiasqa qolqeyoqmi karqan, chaywanpas Tiro llaqtayoq comerciantekunawan hukkunawanpas negociota ruwaspaqa, aswan askha qolqeyoqmi kanman karqan. Ichaqa, ¿imatan tiemponwan ruwarqan? (Neh. 5:14-18.) Payqa llaqtamasinkunatan yanaparqan, Diospa sutinta hatunchaq ruwaykunatataqmi ruwarqan. Kay tiempopi umallikunapas yanapakuq qharikunapas, tukuy kallpankuwan tiemponkuwan iman iñiq t’aqakunata yanapanku, chay ruwasqankumantan iñiqkunaqa munakunku. Chaymi llapankupas huk hinalla sumaqta kawsanku mana imamanta manchakuspa (Ezeq. 34:25, 28).

¹⁵ Cristianokunaqa manan sábado p’unchayta waqaychanchischu. Ichaqa apóstol Pablon nirqan: “Diospa llaqtanpaqqa kanraqmi samakuna tiempo”, nispa. Chay qhepamanmi nirqan: “Diospa samakuy qosqanman haykuqqa llank’asqankunamantan samakunña, imaynan Diospas ruwasqankunamanta samakurqan hinata”, nispa (Heb. 4:9, 10). ¿Imaynatan cristianokuna Diospa samakuy qosqanman haykusunman? Payta kasukuspa munayninta ruwaspa ima. Chhaynaqa, ¿ñawpaqmanchu churashankichis familiantin estudianaykichista, huñunakuykunaman rinaykichista, predicayniykichistapas? Mayninqa patronninchismi otaq llank’aqmasinchiskunan pisipaq qhawarinkuman chaykunata. Chay kaqtinqa sut’itan rikuchinanchis ñoqanchispaqqa chaykuna ruway aswan importante kasqanta. Chayqa kanman Nehemías “Tiro llaqtayoqkunata wikch’uspa llaqtaq punkuta wisq’achisqan” hinan. Diospa ch’uyanchasqan llaqtan kanchis, chaymi tapukunanchis: “¿Diospaq t’aqasqa hinachu kawsashani?”, nispa (Mat. 6:33).

16. ¿Imata ruwasqankupin judiokuna Diospa t’aqasqan llaqta kasqankuta qonqapusharqanku?

¹⁶Leey Nehemías 13:23-27. Nehemiaspa tiemponpiqa llaqtamasinkunan wak llaqtayoq warmikunawan casarakusharqanku. Ñawpaq kutita Jerusalén llaqtaman risqanpin, Nehemías llapa umallikunawan rimanakuspa huk documentota firmarqanku paykunapas wakin judiokunapas wak llaqtayoq warmikunawan mana casarakunankupaq (Neh. 9:38; 10:30). Ichaqa wakmanta kutispan rikurqan chay rimanakuy p’akisqankuta, hinaspapas Diospaq t’aqasqa llaqta kasqankutan qonqapusharqanku. ¿Imaynapi? Wak llaqtayoq warmikunapi churiyasqanku wawakunaqa manan hebreo simita yacharqankuchu. Chay wawakuna wiñaspa, ¿“Israel llaqtayoqmi kani” ninkumanchu, icha “Asdod llaqtayoq”, “Moab llaqtayoq”, “Amón llaqtayoqmi kani” nispachu? ¿Imaynapin Diospa Siminta entiendenkuman hebreo simita  mana yachashaspa? ¿Imaynapin Jehová Diosta reqsinkumanpas servinkumanpas mamanku huk dioskunata yupaychashaqtinku? Chaymi Nehemiasqa usqhaylla chayta allicharqan (Neh. 13:28).

17. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta yanapankuman Diosman asuykunankupaq?

¹⁷ Kay tiempopiqa allintan wawanchiskunata yanapananchis Diospa t’aqasqan llaqtamanta kasqankuta mana qonqanankupaq. Tayta-mamakuna, kayta tapukuychis: “¿Allintachu wawaykuna yachanku Diospa Siminpi kaq ‘ch’uya rimayta’? (Sof. 3:9, NM.) ¿Allin cristiano hinachu rimaynin icha kay pachapi runakuna hinachu?”, nispa. Sichus ima mana allintapas paykunapi reparankichis chayqa, ama llakikuychischu. Umanchispi imaymana yuyaykuykuna kaqtinqa sasan ñoqanchispaqpas kanman huk simita yachay. Wawakunapaqpas imaymana tentacionkunan paqarimun Diosta mana kasukunankupaq. Chayrayku familiantin Bibliata estudiaspa otaq huk kutikunapi pacienciawan yanapaychis Diosman astawan asuykunankupaq (Deut. 6:6-9). Reparachiychis Saqraq kamachisqan runakunamanta hukniray kay may allinpuni kasqanta (Juan 17:15-17). Hinaspapas kallpachakuychis sonqonkuman chayaqta yachachinaykichispaq.

18. ¿Imaraykun tayta-mamakuna astawanqa wawankuta yanapankuman?

¹⁸ Sapanka wawan qhepaman decidinqa Dios serviyta otaq mana serviytapas. Ichaqa anchatan tayta-mamakuna yanapankuman allin ejemplo kaspa, allin kamachikuykunata churaspa, imatachus decidisqankumanta imaynapi tarikunankuta sut’ita willaspa ima. Tayta-mamakuna, qankunallan wawaykichista yanapayta atiwaqchis Diosta servinankupaq. Qankuna yanapankichis chayqa, manan qonqanqakuchu Diospa t’aqasqan llaqtamanta kasqankuta. Ichaqa llapallanchismi hawa ‘p’achanchista’ waqaychananchis, chay p’achaqa Diospa kamachikusqanman hina kawsaymi (Apo. 3:4, 5; 16:15).

19, 20. ¿Imatan ruwananchis Dios mana qonqawananchispaq?

¹⁹ Profeta Malaquiasmi willarqan Jehová Diosta manchakuqkunapaq, sutinpi yuyaykuqkunapaq ima, yuyarina libro qelqasqa kasqanta (Mal. 3:16, 17, NM). Arí, Jehová Diosqa manan hayk’aqpas qonqanqachu pay manchakuqkunata, sutinta munakuqkunatapas (Heb. 6:10).

²⁰ Nehemiasmi Diosta valekurqan: “Diosnilláy, allinniypaq yuyarikuway”, nispa (Neh. 13:31). Sichus mana allin runakunamanta karunchakusun, kaqninchiskunawan yanapakusun, Diospa munayninta ñawpaqta ruwasun, Diospa llaqtan kasqanchistapas mana qonqasunchu chayqa, yuyarina libropin sutinchis qelqasqa kanqa, Nehemiaspa sutinwan kuska. Apóstol Pablon nirqan: “Qankuna kikiykichista t’aqwikuychis allinpunichus iñiypi kashasqaykichista”, nispa (2 Cor. 13:5). Arí, sichus kallpachakushallasun Diospa ch’uya llaqtanpi kananchispaq chayqa, Diosqa manan qonqawasunchu.