1, 2. a) ¿Imaraykun Diosta serviqkuna t’aqanachiq ruwaykunapi mana chhaqrukunchischu? (Kay paginapi dibujota qhaway.) b) ¿Imaynatan askha runakuna qhawarinku nacionninkuta, llaqtankuta, allin pukllaq equiponkutapas? c) ¿Imaynatan runakuna kawsanku hukkunamanta aswan allinpaq qhawarikuspa?

ASKHA runakunan t’aqanasqa kawsanku hatunchakuq kasqankurayku. Paykunaqa hatunchakunkun nacionninkumanta, familiankumanta otaq colorninkumanta. Diosta serviqkunan ichaqa huk nisqalla kawsanchis, manataqmi imamantapas hatunchakunchischu. ¿Imarayku? Jehová Diosllata kasukusqanchisrayku, payta munakusqanchisraykupiwan (1 Juan 5:3). Maymantaña kasunman otaq maypiña tiyasunman chaypas Jehová Diospa gobiernollantan kasukunchis (Mat. 6:33). Chaymi ñoqanchismanta Biblia nin: “Manan kay pachamantachu kanku”, nispa (leey Juan 17:11, 15, 16; Is. 2:4).

² Askha runakunan nacionninkuta, llaqtankuta, allin pukllaq equiponkutapas aswan allinpaq qhawarinku. Chayraykun  imapipas aswan allinpuni kayta munanku otaq llallinakunku, cheqninakunku, wañuchinakunku imaraq. Manaña chaykunapi chhaqrukunchischu chaypas, afectawasunmanmi ñoqanchistapas familianchistapas. Yaqapaschá mayqen gobiernopas mana chanin kaqkunata ruwawasunman, hinaspa phiñakusunman Jehová Dios hina chanin kaqta qhawarisqanchisrayku (Gén. 1:27; Deut. 32:4). ¿Imatan ruwanchis chhaynapi tarikuspa? Yaqapaschá chay gobierno contra rimapakuyta qallarisunman, ¿allinchu kanman chay ruway?

3, 4. a) ¿Imaraykun cristianokuna politicapi mana chhaqrukunchischu nitaq guerramanpas rinchischu? b) ¿Imatan kay estudiopi yachasun?

³ Askha gobiernokunan nacionninkumanta runakunata kallpachanku paykunata apoyanankupaq. Cheqaq cristianokunan ichaqa manapuni politicapi chhaqrukunchischu nitaq guerramanpas rinchischu. ¿Imarayku? Jesuspa ruwasqanta hina ruwasqanchisrayku (Mat. 26:52). Manan piensananchischu “Saqraq kamachisqan pachapi wakin ruwaykunapi yanapakuyqa allillanmi” nispaqa (2 Cor. 2:11). Chaymi manapuni runakunata t’aqanachiq ruwaykunapi chhaqrukunanchischu (leey Juan 15:18, 19).

⁴ Pantaq runa kasqanchisraykun wakinninchisqa huk clase runakunata mana allinpaqraq qhawarishasunman (Jer. 17:9; Efes. 4:22-24). ¿Imaynatan chayta atipasunman? ¿Imaynatan Jehová Dios hina Jesús hina hukkunata qhawarisunman? Chaykunatan kay estudiopi yachasun, chaymi yanapawasun Diospa gobiernollanta kasukunanchispaq.

5, 6. a) ¿Imaynatan Jesús qhawarin llapa runakunata? b) ¿Imaraykun Jesuspaq llapa runakuna igual-lla kanku?

⁵ T’aqanachiq ruwaykunapi mana chhaqrukunapaqqa Jesuspa ruwasqanta hinan ruwananchis. Kay pachapi Jesús kashaqtinqa Judea, Galilea, Samaria llaqtakunapi kaq runakunaqa t’aqanasqan kawsaqku. Chay tiempopin judío runakuna samaritano runakunawan mana allinta tratanakuqku (Juan 4:9). Fariseo runakunapas saduceo runakunawanmi imamantapas churanakuqku (Hech. 23:6-9). Moisespa kamachikuy simi chaskisqanta escuelakunapi estudiaqkunaqa pisichaqkun chay escuelapi mana estudiaqkunata (Juan 7:49). Askha judiokunataq impuesto cobraqkunata Roma llaqtamanta runakunatapas cheqnikuqku (Mat. 9:11). Jesusmi ichaqa chaykunapi mana chhaqrukuqchu, aswanpas llapa runakunamanmi cheqaq kayta yachachiq. Judío runakunataña Dios akllarqan llaqtan kanankupaq chaypas, Jesusqa manan hayk’aqpas yachachirqanchu hukkunamanta aswan allinpaq qhawarikunankuta (Juan 4:22). Aswanpas yachachirqanmi llapa runakunata munakunankuta (Luc. 10:27).

 ⁶ Jesuspaqqa llapa runakunan igual-lla kanku. ¿Imarayku? Taytan hina runakunata qhawarisqanrayku. Jehová Diosmi munarqan kay pachapi imaymana clase runakuna kananta (Gén. 1:27, 28). Jehová Diospas Jesuspas manan aswan allinpaqchu qhawarinku huk nacionta, huk colorta otaq huk rimayta (Hech. 10:34, 35; Apo. 7:9, 13, 14). Ñoqanchispas paykuna hinan piensananchis (Mat. 5:43-48).

7, 8. a) ¿Piqpa gobiernollantan kasukunchis, imarayku? b) ¿Piqpa gobiernollanmi kay pachapi sasachakuykunata tukuchinqa?

⁷ Cheqaq cristianokunaqa Diospa gobiernollantan kasukunchis, ¿kanmanchu aswan allin gobierno? Manan kanchu. Qallariymantapachan Saqraqa Diosta tumparqan “mana allin gobernanten” nispa, chaytataqmi runakunaman creechiyta munan. Saqraqa creen paylla runakunata aswan allinta kamachinanpaqmi. Jehová Diosqa dejallanmi sapanka runa gobernantenta akllakunanta. Chaymi tapukunanchis: “¿Pitan kasukuyta munani? ¿Munaymanchu Jehová Dios gobiernawananta? ¿Creenichu Diospa gobiernollan llapa sasachakuykunata tukuchinanpi, icha creenichu runakunalla chaykunata allichanankupi?”, nispa (Gén. 3:4, 5).

⁸ ¿Ima niwaqmi pipas politicamanta otaq llaqtaykipi huk sasachakuymanta tapusuqtiyki? Wakin político runakunaqa sonqomantan runakunata yanapayta munanku. Ichaqa Diospa gobiernollanmi kay pachapi llapa sasachakuykunata, mana chanin ruwaykunatapas tukuchinqa. Chaymi Diospa gobiernollanta kasukunanchis. Chhaynapin iñiqmasinchiskunawan huk nisqalla Diosta servisunchis.

9. a) ¿Ima ch’aqwaymi Corinto iñiq t’aqapi hatarirqan? b) ¿Ima nirqanmi Pablo chay cristianokunata?

⁹ Ñawpa tiempopin Corinto iñiq t’aqapi huk ch’aqway hatarirqan. Wakin cristianokunan nisharqanku: “‘Ñoqaqa Pabloq t’aqanmi kani’, nispa. Wakintaq: ‘Ñoqaqa Apolospa t’aqanmi kani’, nispa. Wakintaq: ‘Ñoqaqa Pedroq t’aqanmi kani’, nispa. Wakintaq: ‘Ñoqaqa Cristoq t’aqanmi kani’”, nispa. Chay ruwasqankuqa iñiqmasikunatan t’aqanachisharqan, chayta yachaspan Pabloqa anchata llakikurqan. Chaymi nirqan: “Ama qankunapura t’aqanakuychischu, aswanpas huk-nisqalla, huk yuyaynillayoq, huk sonqollayoq kawsaychis”, nispa. Kunanpas Pabloq nisqantan kasukunanchis, manan imapas iñiq t’aqanchispiqa t’aqanachiwananchischu (1 Cor. 1:10-13; leey Romanos 16:17, 18).

10. ¿Ima nirqanmi Pablo akllasqa cristianokunamanta?

¹⁰ Pablon akllasqa cristianokunata nirqan “hanaq pachapi llaqtayoq” kasqankuta, chayrayku ‘kay pacha kaqkunapi’ ama piensanankuta (Filip. 3:17-20). * Nillarqantaqmi akllasqa cristianokunaqa Diospa rantinpi  Jesuspa rantinpiwan kay pachapi kasqankuta. Pipas gobiernoq rantinpi wak nacionta rinman chayqa, manan chhaqrukunmanchu chay nacionpa problemankunapi politicanpipas. Chay hinan akllasqa cristianokunapas kanku, paykunaqa manan kay pachaq sasachakuyninkunapi politicanpipas chhaqrukunkuchu (2 Cor. 5:20). Kay pachapi kawsanankupaq suyakuyniyoq cristianokunapas manan kay pachaq ima ruwayninpipas chhaqrukunkuchu. Paykunaqa Diospa gobiernollantan kasukunku.

11, 12. a) ¿Imatan mana ruwananchischu? b) ¿Imaynatan Miriam cristiana qhawariq Serbia runakunata? c) ¿Iman payta yanaparqan chayta atipananpaq?

¹¹ Askha runakunan llaqtamasinku runakunawan kusisqa sientekunku. Hinaspapas hatunchakunkun llaqtankumanta, costumbrenkunamanta, rimasqanku simimantapas. Ñoqanchismi ichaqa mana chhaynachu kananchis, sichus hukkunamanta aswan allinpaq qhawarikushanchis chayqa cambiananchismi. Chaymi yanapawasun kay pachaq ruwayninkunapi mana chhaqrukunanchispaq. ¿Imaynatan cambiasunman?

¹² Miriam * cristianamanta yachasun. Payqa Yugoslavia nacionmantan karqan, wawa kasqanmantapachan yachachirqanku Serbia runakunata cheqnikunanpaq. Tiempowanmi ichaqa yacharqan Jehová Diospaq llapa runakuna igual-lla kasqankuta, runakuna cheqninakunankupaq Saqra kallpachasqantapas. Chaymi kallpachakurqan cambiananpaq. Nacionninpi guerra qallariqtinmi ichaqa yapamanta Serbia runakunata cheqnikuyta qallarirqan, hinaspan paykunaman mana predicaytapas munaqchu. Chhayna sientesqanta atipananpaqqa Diospa yanapaynintan necesitarqan, chaymi orakurqan. Orakullarqantaqmi precursora kananpaq, paymi nin: “Predicacionpi tukuy tiempo kaymi yanapawarqan. Runakunata predicaspaqa Jehová Dios hina munakuyniyoq kanaypaqmi kallpachakuni. Chaymi yanapawarqan sonqoypi cheqnikuyta wikch’unaypaq”, nispa.

13. a) ¿Iman pasarqan Loidawan? b) ¿Imatan pay ruwarqan? c) ¿Imatan Loidaq pasasqan yachachiwanchis?

¹³ Loida cristianamantapas yachasun. Payqa México nacionmantan karqan, ichaqa Europa ladomanmi astakurqan. Iñiq t’aqanpin América ladomanta askha iñiqmasikuna karqanku. Paykunamanta wakin iñiqmasikunan chay cristianaq nacionninmanta, costumbrenkunamanta takinmantapas burlakuqku. Chaywanmi payqa anchata phiñakuq. Ichaqa Diospa yanapaynintan mañakuq chayta atipananpaq. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Nacionninchismanta mana allinta rimaqtinkuqa mayninpin phiñakusunman, ichaqa controlakunanchismi. Chaymantapas manan hukkunamanta pisichaq hinaqa imatapas rimananchischu nitaq ruwananchischu. Manan iñiqmasinchiskunata huk runakunatapas t’aqanachinanchischu (Rom. 14:19; 2 Cor. 6:3).

14. ¿Iman yanapawasunman Jehová Dios hina hukkunata qhawarinanchispaq?

¹⁴ Pachantinpi Diosta serviqkunaqa huk  nisqallan kawsanchis. Chaymi mana piensananchischu huk llaqta otaq huk nación aswan allin kananpaq. Yaqapaschá familianchis huk runakunapas yachachiwarqanchis nacionninchista munakuyta, huk nacionniyoq, huk costumbreyoq, huk colorniyoq, huk rimayniyoq runakunata pisichananchistapas. Chhaynaqa, ¿iman yanapawasunman cambianapaq? Jehová Dios hina piensaymi. Tapukusunmanmi: “¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin nacionninmanta hatunchakuq runakunata otaq hukkunamanta aswan allinpaq qhawarikuqkunata?”, nispa. Chayta yachanapaqmi qelqanchiskunata estudiananchis familiantin Diosta yupaychasqanchispi otaq sapallanchispi. Hinaspapas orakunanchismi Jehová Dios hina hukkunata qhawarinanchispaq (leey Romanos 12:2).

15, 16. a) ¿Imatan wakinkuna ruwanku hukniray kasqanchista rikuspa? b) ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta yanapankuman Diosllata kasukunankupaq?

¹⁵ Jehová Diosllata kasukusqanchisraykun hukniray kanchis, chaytan reparankuman familianchiskuna, vecinonchiskuna, compañeronchiskunapas (1 Ped. 2:19). Hinan Jesuspa nisqan hina wakinqa cheqnikuwasunman. Paykunaqa manan imatapas yachankuchu Diospa gobiernonmanta, nitaq entiendenkuchu imaraykun chay gobiernollata kasukusqanchista.

¹⁶ Cristianokunaqa Diospa gobiernollantan kasukunanchis imaynapiña tarikuspapas (Dan. 3:16-18). Ichaqa chay ruwayqa  sasan kanman wakin wayna-sipaskunapaq. Yaqapaschá banderata napaykunankupaq otaq huk fiestapi participanankupaq obligaqtinku manchakunkuman. Chayrayku tayta-mamakuna wawaykichista yanapaychis escuelapi mana manchakuq kanankupaq. ¿Imaynatan chayta ruwawaqchis? Familiantin estudiasqaykichispin qhawariwaqchis bandera napaykuymanta Diospa nisqanta hukkunatapas; yanapallawaqchistaqmi creesqanchismanta respetowan willanankupaq (Rom. 1:16). Hinaspapas profesorninkuwanmi parlariwaqchis imapi creesqanchismanta yachanankupaq.

17. ¿Imatan mana piensananchischu, imarayku?

¹⁷ Wiñasqanchis llaqtapi mikhunawan, rimasqanku simiwan otaq imatapas ruwasqankuwan kusikuyqa manan huchachu. Ichaqa manan piensananchischu llaqtanchispi kaqkuna huk llaqtakunamanta aswan allin kasqanta. ¿Imarayku? Jehová Dios kusikunanchispaq imaymana clase plantakunata, animalkunata, hukkunatapas kamasqanrayku (Sal. 104:24; Apo. 4:11). Chhaynaqa, ¿allinchu kanman ima ruwasqanchiswanpas hukkunamanta aswan allinpaq qhawarikuy?

18. ¿Imaynan kasun Jehová Dios hina hukkunata qhawarispa?

¹⁸ Jehová Diosqa munanmi llapa runakuna payta reqsinankuta, payta adoranankuta, wiñaypaq kawsanankutapas (Juan 3:16; 1 Tim. 2:3, 4). Chaymi iñiqmasinchiskuna imachus piensasqankuta niwaqtinchis uyarinanchis, Bibliaq nisqanta mana p’akiqtinqa nisqankuman hinan ruwasunman. Chay ruwayqa astawanmi kusichiwasun, huk nisqalla kawsananchispaqtaq yanapawasun. Diospa gobiernollanta kasukusqanchisraykun mana chhaqrukunchischu kay pachaq ruwayninkunapi, nitaq imamantapas hatunchakunchischu. Maytan Jehová Diosta agradecekunchis humilde kayta thakpi kawsaytapas yachachiwasqanchismanta. Bibliaq nisqanman hinataq nisunchis: “¡Mayna allinmi, ancha sumaqmi wawqe-panakunaq huk-nisqalla kawsayninkuqa!”, nispa (Sal. 133:1).