1, 2. a) ¿Imatan Dios ruwarqan ñawpa tiempopi? b) ¿Imatan tapukunku wakin onqosqakuna?

LLAPANCHISMI munanchis qhalilla kayta. Sichus sasa hampina onqoywan hayk’aqllapas karqanki chayqa, piensarqankichá: “Qhaliyasaqchu icha manachu”, nispa. Kaqllatataqchá piensanki familiayki otaq amigoyki onqosqa tarikushan chayqa. Biblian willan Ocozías reymanta, taytanmi karqan Ahab mamantaq Jezabel. Chay reymi altos wasinmanta urmaykusqa chaymi yachayta munarqan qhaliyanqachus k’irinkunamanta icha manachus chayta. Siria nacionmanta Ben-Hadad reypas onqosqan kasharqan, chaymi yachayta munarqan qhaliyananmanta (2 Rey. 1:2; 8:7, 8).

² Ñawpa tiempokunapiqa Jehová Diosmi wakin runakunata qhaliyachirqan. Wakin profetakunamantaq atiyta qorqan wañusqakunata kawsarichinankupaq (1 Rey. 17:17-24; 2 Rey. 4:17-20, 32-35). Chaymi kay tiempopi wakin onqosqa runakunaqa tapukunku: “¿Kay tiempopipas qhaliyachinchu Dios milagrota ruwaspa?”, nispa.

3-5. a) ¿Imatan Jehová Diospas Jesuspas ruwayta atinku? b) ¿Imakunatan kay estudiopi yachasun?

 ³ Jehová Diosqa ñawpa tiempopin wakin runakunata onqoywan castigarqan. Wakinmi Egipto nacionmanta rey, Moisespa pananpas (Gén. 12:17; Núm. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15). Hinaspapas Israel runakunatan nirqan mana kasukuq kaqtinkuqa onqoykunawan castigananta (Deut. 28:58-61). Chaymantapas kasukuqkunataqa onqoyninkumantan qhaliyachiq otaq mana onqonankupaq pakaykuq (Éx. 23:25; Deut. 7:15). Chaytan ruwarqan Jobwan, payqa sinchi onqosqa kaspan wañuyllataña munasharqan, ichaqa Jehová Diosmi qhaliyachipurqan (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Jesuspas Jehová Dios hinan runakuna hampiyta atin. Kay pachapi kashaspan hampirqan lepra onqoyniyoq runakunata, ñawsakunata, mana puriy atiqkunata huk onqoyniyoq runakunatapas (leey Mateo 4:23, 24; Juan 9:1-7). Chay milagrokunan rikuchiwanchis paraisopi imaymana milagrokunata Jesuspa ruwananta. Chaypiqa manañan nisunchu: “Onqosqan kani”, nispaqa (Is. 33:24).

⁵ Ichaqa, ¿kay tiempopi hampiwasunmanchu onqoyninchiskunamanta Jehová Diospas Jesuspas? ¿Imatan hampichikuspa qhawarinanchis? Chaykunatan kay estudiopi yachasun.

6. ¿Ima ninmi Biblia ñawpa tiempopi cristianokunaq milagro ruwasqankumanta?

⁶ Ñawpa tiempopi wakin cristianokunamanqa Jehová Diosmi atiyta qorqan milagrokunata ruwanankupaq (Hech. 3:2-7; 9:36-42). Chayraykun wakinqa onqosqakunata hampirqanku, mana rimay yachasqanku simikunatapas rimarqanku (1 Cor. 12:4-11). Biblian ichaqa willarqanña chay milagrokunaq chinkapunanta, chaymi kunanqa manaña kanchu (1 Cor. 13:8). Chayraykun kunanqa mana suyanchischu milagrota ruwaspa Diospa qhaliyachiwananchista.

7. ¿Imaynatan Salmos 41:3 texto kallpachawanchis onqosqa kashaqtinchis?

⁷ Ichaqa Jehová Diosmi consolawasun kallpachawasunpas sinchi onqosqa kaqtinchis. Chaytan ñawpa tiempopi serviqninkunawanpas ruwarqan. Rey Davidmi nirqan: “Kusisamiyoqmi pisi kallpayoq wakchata yuyarikuqqa, mana allin p’unchaypin Señor Diosqa payta qespichinqa. Señor Diosmi paytaqa waqaychanqapas kawsachinqapas”, nispa (Sal. 41:1, 2). ¿Nisharqanchu David wakcha runata yanapaqqa manan wañunqachu nispa? Manan. Aswanpas nisharqanmi onqosqa kashaqtin ‘Dios payta kallpachananta’ cuidanantapas (Sal. 41:3). Jehová Diosqa rikumushanmi ñak’arisqanchista, manataqmi qonqawasunchu. ¡Maytan kusikunchis  chayta yachaspa! Paymi kallpata, yachayta qowanchis ima onqoytapas atipananchispaq. Hinaspapas paymi cuerponchista ruwarqan wakin onqoykunamanta qhaliyapunanpaq hina.

8. ¿Imatan David mañakurqan onqosqa kashaspa?

⁸ Onqosqa kashaspan Davidqa qelqarqan Salmo 41 takita. Yaqachus hina sinchi llakisqa kasharqan rey kasqanta churin Absalonpa qechuy munasqanmanta. Davidqa sinchi onqosqa kaspan mana ima ruwaytapas atirqanchu. Payqa allintan yacharqan Betsabé warmiwan wasanchay huchata ruwasqanmanta llapa familian problemapi tarikushasqanta (2 Sam. 12:7-14). Chaymi Jehová Diosmanta mañakurqan, nirqanmi: “Diosníy, qan contran huchallikurqani, khuyapayaykuway qhaliyaykachiway”, nispa (Sal. 41:4). Davidqa yacharqanmi Jehová Diospa perdonasqanta, chaymi onqosqa kashaspa yanapayninta mañakurqan. Ichaqa, ¿milagrota ruwaspa Diospa qhaliyachinantachu munarqan?

9. a) ¿Imaynatan Jehová Dios Ezequías reyta yanaparqan? b) ¿Diospa imayna yanapanantan David munarqan?

⁹ Ñawpa tiempopiqa wakin runakunatan Jehová Dios qhaliyachirqan. Hukninmi karqan rey Ezequías, payqa wañunanpaqñan kasharqan ichaqa Jehová Diosmi qhaliyachispa 15 watatawanraq kawsachirqan (2 Rey. 20:1-6). ¿Chhayna qhaliyachinantachu Davidpas munasharqan? Manan. ¿Imaynapin chayta yachanchis? Davidqa yacharqanmi hukkunata khuyapayaq runata Diospa yanapasqanta. Chhaynata Diospa yanapanantan Davidqa munasharqan. Dioswan amigontin kasqanraykutaqmi mañakurqan consolananta, onqoyninpi cuidanantapas. Hinaspapas onqoyninmanta allinyananpaqmi yanapayta mañakurqan. Ñoqanchispas chhaynatan mañakusunman (Sal. 103:3).

10. ¿Imapin tarikurqanku Trofimopas Epafroditopas, imatan chaymanta yachanchis?

¹⁰ Apóstol Pablopas huk cristianokunapas onqosqakunatan qhaliyachirqanku (leey Hechos 14:8-10). Huk kutinmi wiksa q’ewiywan kaq runata Pabloqa hampirqan. Biblian nin: “Diosmanta mañakuspaña makinta churaykuspa qhaliyachirqan”, nispa (Hech. 28:8). Ichaqa manan llapa reqsisqan runatachu onqoqtin qhaliyachirqan. Yachasun Trofimomanta, payqa Pabloq viajaqmasinmi karqan (Hech. 20:3-5, 22; 21:29). Viajasqankupin Trofimoqa onqopurqan. ¿Milagrota ruwaspachu Pablo qhaliyachirqan? Manan. Chhayna onqosqa kasqanraykun Trofimoqa manaña Pablota compañayta atipurqanchu (2 Tim. 4:20). Kallarqantaqmi Pabloq amigon Epafroditopas. Biblian willan onqospa yaqa wañusqanta, ichaqa manan willanchu Pablo qhaliyachirqanchus icha manachus chayta (Filip. 2:25-27, 30). Rikusqanchis hina, Pablopas huk cristianokunapas manan llapa onqosqa cristianokunatachu qhaliyachirqanku.

11, 12. a) ¿Imaynatan Lucas Pablota yanapanman karqan? b) ¿Imaynapin yachanchis Lucas médico kasqanta?

¹¹ Kallarqantaqmi Pabloq huk viajaqmasinpas, paymi karqan médico Lucas (Hech. 16:10-12; 20:5, 6; Col. 4:14).  Yaqapaschá chay viajekunapi Pablotapas wakin cristianokunatapas onqoqtinku yanapaq (Gál. 4:13). Jesuspa nisqan hina, onqosqakunaqa doctorpa hampinantan necesitanku (Luc. 5:31).

¹² Lucasqa médico kananpaqmi estudiasqa, chaymi allin consejokunata qoyta atirqan. Chayraykuchá Bibliapi qelqaspaqa medicokunaq rimasqan palabrakunata qelqarqan, Jesuspa hampisqan onqoykunamanta qelqaspapas chay hinatan ruwarqan. Ichaqa, ¿maypin Lucas estudiarqan médico kananpaq? Bibliaqa manan willanchu. Yaqachus hina kanman karqan Laodicea llaqtapi, Colosas llaqta qayllapi. Chaypaschá Pabloqa Colosas iñiqmasikunaman cartata apachispa Lucaspa napaykuynintawan qelqarqan.

13. ¿Imanaqtinmi cuidakunanchis qhalilla kanapaq consejokunamanta?

¹³ Kay tiempopiqa manan mayqen iñiqmasipas milagrokunata ruwanchu. Ichaqa qhalilla kananchista munaspan imaymana consejokunata qowasunman manaña tapukurqanchischu chaypas. Wakin consejokunaqa allinmi kanman, imaynan Timoteoman Pabloq qosqan consejo allin karqan hina. Timoteotaqa wiksanmi nanaq yaqapaschá mana allin unuta ukyasqanrayku, chaymi Pabloqa chikan vinota tomananpaq consejarqan (leey 1 Timoteo 5:23). * Ichaqa cuidakunanchismi qhalilla kanapaq consejokunamanta, manan llapa nisqankuchu allinninchispaq kanman. Yaqapaschá huk iñiqmasi consejawasunman huk hampita otaq ima qorachatapas tomananchispaq. Otaq niwasunman imatachus mikhunanchista mana mikhunanchistapas. Yaqapaschá niwasunman onqoyninchiswan hina kaq familianta qhaliyachisqanta. Chhaynaña kaqtinpas manapaschá ñoqanchistaqa chay hampi yanapawasunmanchu. Wakin hampikunaqa wakin runatan qhaliyachin wakin runatataq astawan onqochin (leey Proverbios 27:12).

14, 15. a) ¿Imaraykun allin yuyaywan hampita rantinanchis? b) ¿Imatan yachachiwanchis Proverbios 14:15 texto?

¹⁴ Llapanchismi munanchis qhalilla kaspa kusisqa kawsayta Jehová Diostapas serviyta. Ichaqa huchayoq runa kasqanchisraykun onqosunpuni. Kay tiempopiqa kanmi imaymana hampikuna, ichaqa sapankanchismi decidinanchis mayqenwan hampikuyta. Hinaspapas allin yuyaywanmi chay hampikunata rantinanchis, yaqapaschá wakin runakuna otaq empresakuna qolqeraykulla niwasunman huk hampi qhaliyachiwananchista. Niwasunmanpaschá askha runakunaña chay hampiwan  qhaliyasqankuta. Chaywanpas manan qhalilla kananchisraykuchu otaq astawan kawsayta munasqanchisraykuchu comunta imatapas ukyananchis. Proverbios 14:15 texton willan allin yuyayniyoqqa mana llapa nisqankutachu creesqanta, aswanpas manaraq decidishaspa allintaraq piensasqanta.

¹⁵ Chayraykun qhalilla kanapaq consejokunata kasukunapaqqa allintaraq piensananchis, astawanqa mana doctorchu chayta niwaqtinchis. Kaykunapin piensasunman: “¿Qhaliyachirqanchu huk runakunata chay hampi, chay qora? ¿Yanaparqanchu hukkunata chay vitamina, chay mikhuna? Ñoqatari, ¿allinyachiwanmanchu? ¿Allintachu chay hampimanta yachani icha medicotaraqchu tapukamuyman?”, nispa (Deut. 17:6).

16. ¿Imakunapin piensananchis manaraq hampichikushaspa?

¹⁶ Hinaspapas allintan piensananchis imaynatachus, imawanchus hampichikunanchista (Tito 2:12). Allintataqmi reparananchis chay hampi imaynachus kasqanta, chaypaqmi piensananchis: “Chay hampita munachiwaqniy, ¿allintachu entiendechiwan imaynatachus chay hampi yanapawananta? ¿Allin reqsisqa medicokunachu chayta ninku?”, nispa (Prov.  22:29). Yaqapaschá niwasunman karu llaqtamanta chay hampi apamusqankuta, medicokunapas manaraq yachasqankutapas. Ichaqa, ¿imakunan rikuchiwanchis chhayna kasqanta? Yaqapaschá chay hampiqa layqakunaq ruwasqan hampi, chhayna kaqtinqa manapunin aceptananchischu. Jehová Diosqa manapunin munanchu layqa ruwaykunataqa (Deut. 18:10-12; Lev. 19:26).

17. ¿Imatan llapanchispas munanchis?

¹⁷ Ñawpa tiempopi Diospa llaqtanta pusariq cristianokunan, huk cartata iñiqmasinkunaman apachirqanku imakunatachus mana ruwanankupaq. Chay cartan kay hinata tukurqan: “Allillanpuni kashaychis”, nispa (Hech. 15:29). Chhaynatan chay tiempopiqa despidikuqku. Wakin simikunapiqa “qhalilla kashaychis” otaq “kallpasapalla kashaychis” nispan t’ikrakun. Chaymi rikuchiwanchis llapanchispas qhalilla kay munasqanchista.

18, 19. ¿Imatan Jehová Dios paraisopi qowasun?

¹⁸ Huchayoq runakuna kasqanchisraykun onqosunchispuni. Manataqmi kay tiempopiqa milagrota ruwaspachu Jehová Diosqa qhaliyachiwasun. Hamuq tiempopin ichaqa Jehová Diosninchis tukuy onqoyninchista chinkachipunqa, tukuy tiempotaq qhalilla kasun. Apóstol Juanmi willarqan ‘kawsay unumanta’ ‘kawsay sach’amantapas’. Chaykuna llapa runakunata qhaliyachisqanta (Apo. 22:1, 2). ¿Imamantan Juan rimasharqan? ¿Cheqaq unumanta, cheqaq sach’amantachu? Manan. Aswanpas chayqa wiñay kawsananchispaq Jehová Diospas Jesuspas tukuy ruwanankun (Is. 35:5, 6).

¹⁹ Ancha sumaq kawsaymi paraisopiqa kanqa, chaymi ima hinaraq suyakushanchis. Chaykaman ichaqa Jehová Dios yanapawasun onqoyninchiskunata aguantanapaq, chaymi consolawanchis. David hinan Jehová Diospi confiananchis, hunt’aq sonqolla kaqtinchisqa manan hayk’aqpas saqerpariwasunchu, tukuy tiempon cuidawasun (Sal. 41:12).