Familiaykita kallpachay ‘sumaq simikunawan’

SAPA minuto pasasqanman hinan David aswan-aswanta phiñakusharan. Wasi hawapiñan relojninta qhawa-qhawarispa warmin Dianata suyasharan. Warmin wasimanta lloqsimuqtintaq manaña aguantakuyta atispa warminta qapariyuran.

Phiñasqan niran: “¿Imanaqtinmi kay horaskama suyachikuwanki? ¡Qanqa sapa kutinmi qhepallatapuni chayayamushanki! ¿Manachu huk kutillapas usqhayta alistakuwaq?” nispa.

Chaymi Dianaqa wasinman phawaylla kutiripuran khuyayta waqaspa. Chayñan Davidqa reparakuran sinchi pantarusqanta. Arí, phiñakuyninmi chay sasachakuyman tanqayuran. Kunanri, ¿imatan ruwanqa? Llakisqan allillamanta wasiman kutirin warminwan rimananpaq.

Chay rikch’anachiyqa cheqaq kawsaytan rikuchin, riki. ¿Qan, pesapakurankichu hayk’aqllapas ima rimasqaykimantapas? Mana allin yuyaywan rimaspaqa qhepamanmi pesapakunchis. Chayraykuchá Biblia kayta nin: “Chanin runaqa allintan yuyaykun kutichinanpaq”, nispa (Proverbios 15:28).

Mayninpin ichaqa phiñasqa kaspa, manchasqa tarikuspa otaq nanaypi kaspa sasa kanman allinta yuyaykuspa rimay. Chhayna sientesqa kashaspa familianchiswan rimaspaqa tunpasunmanpaschá otaq mana allinta paymanta rimasunman. Chaywanqa astawanmi k’irinakusunman otaq phiñachinakusunman.

¿Iman yanapawasun imatapas allinta ruwananchispaq? ¿Imatan ruwananchis sonqonchispi sientesqanchiswan mana atipachikunapaq? Salomonpa qelqasqanpin tarisun allin yuyaychaykunata.

Yuyaykusun ima ninanchispi imayna ninanchispiwan

Kawsay yanqapaq kasqanmanta Eclesiastés libropi qelqasqanman hinan Salomón rikuchiran sonqonpi imayna sientekusqanta. Kaytan niran: ‘Kawsaytaqa cheqnikurqanin’ nispa, huk kutipitaq niran: “¡Tukuy imapas yanqapunin!” nispa (Eclesiastés 2:17; 12:8). Chaywanpas Eclesiastés qelqaqa manan Salomonpa sasachakuyninmantachu willan. Payqa manan kawsaypa llakikuynillanmantachu willaran aswanmi Eclesiastés qelqaq tukuyninpi nisqan hina ‘munarqanpuni sumaq simikunata tariyta, hinaspa allin cheqaq simikunata qelqananpaq’ (Eclesiastés 12:10).

Salomonqa yachakuranchá sonqonpi sientesqanwan mana atipachikunanpaq kallpachakunanta. Sapa kutichá tapukuran: “Rimanaypaq yuyaykusqay, ¿cheqaqpunichu? Khaynata rimasaq chayri, ¿imaynatan sientekunqaku hukkuna? ¿Uyariwanqakuchu? ¿Allinpaqchu chaskikunqaku?”. “Sumaq simikunata” cheqaq simikunatawan rimananpaq maskhaspan sonqonpi sientesqanwan mana atipachikuranchu.

 Chaymi Eclesiastés qelqa ancha sumaq ñoqanchispaq, chaymantapas Jehová Diospa yuyaychayninmi chaypi tarikun kawsay imayna kasqanta yachachiwananchispaq (2 Timoteo 3:16, 17). Sichus ñoqanchispas Salomón hina sonqonchispi sientesqanchiswan mana atipachikusunchu chayqa, sumaqtan munakusqanchis runakunawan rimanakusun. Huk ejemplota qhawarisun.

Ama atipachikusunchu sonqonchispi sientesqanchiswan

Kaywan rikch’anachisun, huk waynachan khuyaylla wasinman chayashan libretanta makinpi aparikuspa. Taytanmi libretanta qhawaspa rikun huk cursopi mana atimusqanta, hinaspa sinchita phiñakuspa tareakuna mana ruwasqanta yuyariyta qallarin. Sonqonpiqa kaykunatan niyta munan: “¡Qanqa qhellan kanki! ¡Chhaynalla kanki chayqa manan hayk’aqpas imallapas kankichu!” nispa.

Phiñakuyninpi manaraq chaykunata rimarushaspan kayta tapukunan: “¿Cheqaqpunichu sonqoypi yuyaykusqay?”. Chay tapukuymi yanapanqa sut’illanta rimananpaq mana sonqonpi yuyaykusqantachu (Proverbios 17:27). ¿Cheqaqtachu wawan huk cursopi mana atisqallanmanta mana imapaq valeq kanqa? ¿Tukuy ima ruwaytachu qellakun? Icha, ¿mana entiendesqanraykuchu tareankunata mana ruwaran? Bibliaqa sapa kutinmi yuyarichiwanchis imatapas sumaq sonqowan ruwanapaq, imaynachus kasqanman hina qhawarinapaqwan (Tito 3:2; Santiago 3:17). Taytaqa ‘allin cheqaq simikunawanmi’ wawanta rimapayanan kallpachananpaq.

Allin rimaykunata akllasun

Imayna rimapayananta qhawarispan taytaqa kayta tapukunan: “¿Imaynatan wawayta rimapayasaq?”. Ichaqa sasan sumaq simikunawan rimapayayqa. Tayta mamakunaqa kaytan yuyarinanku, wayna sipaskunaqa tukuy imatapas allinllatañan ruwayta munanku, mana atispataq mana imapaq valeq hina sientekunku. Yaqapaschá imapi pantasqankutapas yuyashallankuman hinaspa hatun huchata hina rikunkuman, chaywantaq paykuna kikinkuta pisichakunkuman. Sichus taytapas sinchita phiñakunqa chayqa astawanraqmi wawanta mana valeqta hina sientechinqa. Colosenses 3:21 textopi nin: “Taytamamakuna, wawaykichista ama k’utuychischu [otaq phiñachiychischu], paqtan unphuyankuman”, nispa.

Sapa kuti, hayk’aqpas nisqa simikunan ima ruwasqatapas hatunman tukuchin. “Qanqa manan hayk’aqpas imallapaqpas valenkichu”, nispa taytan niqtin, ¿imaynatan waynacha pay kikinta qhawarikunqa? Sichus chhayna nanachiq simikunallawan wawata rimapayanqaku chayqa, mana valeq hinan sientekunqa. Wawakunata chhaynata niyqa pisi kallpayachinmi hinaspapas chhayna nisqankuqa manan cheqaqchu.

Allinkuna ruwasqanmanta rimaymi aswan allinqa kanman. Rikch’anachiypi taytan kayta ninman: “Churiy, llakisqachá kashanki huk cursopi mana atimusqaykimanta. Yachanin tareaykikunata ruwanaykipaq ancha kallpachakusqaykita. Hamuy, parlarisunchis chay cursopi sasachakuyniykita imayna allichanata qhawarinanchispaq”, nispa. Hinaspapas chay cursopi imarayku sasachakusqanta yachananpaqmi allinta tapurillanmantaq chayman hina yanapananpaq.

Phiñakuywan atipachikunamantaqa munakuywan allin yuyaywan allichaymi aswan allin kanqa. Bibliapunin nin: “Sumaq rimasqakunaqa [...] simipaqmi misk’i, cuerpopaqmi hampi”, nispa (Proverbios 16:24). Maypichus thak kawsaypas munakuypas kan chaypin wawakunapas llapa familiapas kusisqa kanku.

‘Imachus sonqopi hunt’a kashan’

Yuyarisun ñawpaqpi yachasqanchis phiñakuq qosamanta. Phiñakuspa warminta qapariyunanmantaqa, ¿manachu aswan allin kanman karan allinta yuyaykuspa sumaq simikunawan cheqaq simikunapiwan rimapayay? Chhaynapi tarikuq qosaqa kaytan tapukunan: “Arí, warmiyqa kallpachakunanmi maytapas horanpi chayananpaq, ichaqa, ¿cheqaqtapunichu sapa kutilla maytapas qhepallataña chayan?  ¿Allinchu kanman chaykunamanta kunan yuyarichiy? Sichus phiñasqa rimapayasaq otaq k’amisaq ima ruwasqanmantapas chayqa, ¿yanapasaqchu imatapas aswan allinta ruwananpaq?”. Sichus manaraq imatapas rimashaspa Chaykunata tapukusun chayqa, manan k’irisunchischu munakusqanchis runakunaq sonqonta (Proverbios 29:11).

Sichus familiawan rimaspanchis sapa kutilla phiñachinakunchis chayri, ¿imatan ruwasunman? Yaqapaschá sonqonchispi ima yuyaykusqanchista t’aqwirinanchis kanqa. Phiñasqa kashaspa otaq mat’ipayasqa kashaspa imayna rimasqanchispin yachakun sonqonchispi ima kasqanta. Chaymi Jesús kayta niran: “Imachus sonqopi hunt’a kashan chaytan simiqa riman”, nispa (Mateo 12:34). Arí, rimasqanchispin rikuchinchis sonqonchispi ima yuyaykusqanchista, imatapas imayna qhawarisqanchista, sonqonchis ukhupi ima munasqanchistapas.

¿Iman kaqtapunichu kawsayta qhawarinchis?, ¿ima sasachakuytapas allichakunanpaq hinachu qhawarinchis? Chhayna kaqtinqa imayna rimasqanchispi, imamanta rimasqanchispin reparakunqa. ¿Chuchupakuqchu kanchis?, ¿mana atikuqpaq hinachu imatapas qhawarinchis?, ¿qhawashallanchischu hukkunaq ruwasqanta? Chhayna kaqtinqa rimasqanchiswanmi hukkunata pisi kallpayachisun. Yaqapaschá mana reparakunchischu yuyaykusqanchispas rimayninchispas mana allin kasqanta. Ñoqanchispaqqa allinpaschá kashan ima yuyaykusqanchispas. Ichaqa manan q’otukunanchischu (Proverbios 14:12).

¡Diospa Simin Qelqata hap’iyqa ancha hatun saminchaymi! Biblian yanapawanchis yuyaykusqanchista t’aqwirinapaq, allin kaqta reparaspa mana allin kaqta allichananchispaq (Hebreos 4:12; Santiago 1:25). Imapiña tayta mamanchisman apakunchis chaypas, imayna uywasqaña karanchis chaypas llapallanchismi munaspaqa t’ikrasunman yuyayninchispi ruwayninchispipas (Efesios 4:23, 24).

Chaymantapas imayna rimasqanchista yachakunapaqqa huk runakunatan tapukunanchis. Tapuwaqmi qosaykita warmiykita otaq wawaykitapas. Huk allin poqosqa amigoykitapas tapukuwaqmi. Yuyaychawasqanchista chaskikunapaqqa huch’uyyaykukuqmi kananchis chayman hinataq t’ikrananchis.

Manaraq rimashaspa yuyaykusun

Sichus mana munanchischu rimayninchiswan hukkunaq sonqon k’iriyta chayqa Proverbios 16:23 textoq nisqantan ruwananchis: “Yachayniyoqqa allin chayasqatan riman, rimasqankunaqa aswantan creechin”. Sonqonchispi sientesqanchista atipayqa sasan kanman. Hukkunata huchachanamantaqa otaq pisichaymantaqa paykunatan entiendenanchis, chaymi yanapawasun sumaq simikunawan rimapayanapaq.

Yachasqanchis hina llapallanchismi huchallikunchis (Santiago 3:2). Mayninpiqa hawan ukhuntan rimarparinchis (Proverbios 12:18). Ichaqa Biblian yanapawasunman allinta yuyaykuspa rimanapaq, ñawpaqta hukkunaq sientesqanta munasqankuta qhawarinapaqwan (Filipenses 2:4). Kallpachakusun “sumaq simikunata” cheqaq simikunatawan rimanapaq, aswantaqa familianchiswan rimaspa. Chhaynapin mana k’irisunchu nitaq pisi kallpayachisunchu munakusqanchis runakunata, aswanmi rimasqanchis paykunapaq hampi hina kanqa hinallataq kallpachasqa kanqaku (Romanos 14:19).

[7 paginapi foto]

¿Imatan ruwawaq rimasqaykimanta qhepaman mana pesapakunaykipaq?