Jehová Diospa ñanninkunapi purisun

“Kusisamiyoqmi pipas Señor Diosta manchakuqqa, Señor Diospa ñanninkunapipas puriqqa.” (SALMO 128:1.)

1, 2. ¿Imarayku nisunman atisunmanmi kusisqa kawsayta nispa?

¿PITAQ mana munanmanchu kusisqa kawsayta? Lliwmi kusisqa kawsayta munanku ichaqa manan kusisqachu kawsanku.

² Chaywanpas atisunmanmi kusisqa kawsayta, Salmo 128:1 textopi niwanchis: “Kusisamiyoqmi pipas Señor Diosta manchakuqqa, Señor Diospa ñanninkunapipas puriqqa”, nispa. Kusisqa kawsanapaqqa Diosta yupaychananchis ñanninkunapipas purinanchis. Chaytaqa rikuchisun imayna kawsasqanchispi ruwasqanchispipas. ¿Imaynata?

Hunt’aq kasqanchista rikuchisun

3 ¿Imaynata Diosman rikuchisunman hunt’aq kasqanchista?

³ Jehová Diosta manchakuqkunaqa pay hina hunt’aqmi kanku. Jehová Diosqa llapallanta hunt’aran Israel runakunaman prometesqanta (1 Reyes 8:56). Ima promesakuna ruwasqanchismantapas Diosman qokusqanchismi aswan chaniyoqqa, chayta hunt’anapaqtaq sapa kutilla Diosmanta mañakunanchis. Salmista David hinan kananchis, paymi mañakuran: “Diosníy, qanmi prometekusqaykunata uyarirqanki [...]. Ahinatan sutiykita wiñaypaq yupaychasaq, prometekusqaykunatapas sapa p’unchaymi hunt’asaq”, nispa (Salmo 61:5, 8; Eclesiastés 5:4-6). Diospa amigon kanapaqqa hunt’aqmi kananchis (Salmo 15:1, 4).

4. ¿Imaynatan Jeftewan ususinwan qhawariranku Jehová Diosman prometekusqanta?

⁴ Israel suyupi juezkunaq kamachisqan tiempopin Jefté khaynata Diosman prometekuran: ñoqamanchus Amón runakunata hap’ichiwanki chayqa, paykunata atiparqospa kutipushaqtiy, mayqenchus wasiymanta ñawpaqta taripamuwanqa, chaytan qanman “ruphachina sacrificiota haywamusqayki”, nispa. Ichaqa sapallan ususinmi chaskiq lloqsimurqan. Chhaynaña kaqtinpas iskayninku Jehová Diospi iñisqankuta rikuchiranku: Jefteqa  hunt’aranmi prometekusqanta ususintaq yanaparan. Israel suyupiqa ancha chaniyoqmi karan casarakuypas wawayoq kaypas, chhaynaña kaqtinpas Jeftepa ususinqa tukuy sonqomantan soltera qhepakuran, chayraykun yupaychana karpapi Jehová Diospa munayninta ruwaran (Jueces 11:28-40).

5. ¿Imaynatan Ana rikuchiran hunt’aq kasqanta?

⁵ Dios sonqo Ana sutiyoq warmipas hunt’aq kasqanta rikuchiran. Payqa Leví ayllumanta Elqaná sutiyoq qosanwan, qosanpa huknin esposan Peninapiwan Efraín aylluq orqo-orqonpi tiyaran. Peninaqa askha wawayoqmi karan, chaymi Anata millayta asipayaq mana wawayoq kasqanmanta, astawanqa familiantin yupaychana karpata riqtinku. Hinan Anaqa Jehová Diosman kayta prometeran: sichus huk qhari wawata qowanki chayqa qanllamantaqmi qopusqayki munayniykita ruwananpaq, nispa. Payqa pisi tiempollamantan wiksallikuran killa hunt’akuqtintaq qhari wawata wachakuran, chay wawatataq suticharan Samuelta. Wawata ñuñumanta hanuk’asqan qhepamantaq Siló llaqtaman aparan Jehová Diosman qopunanpaq, chaypi ‘pasaqpaq’ Diospa munayninta ruwananpaq (1 Samuel 1:11). Chhaynapin Anaqa prometekusqanta hunt’aran, chaytaqa ruwaran qhepaman wawayoq kananta mana yachaspa (1 Samuel 2:20, 21).

6. ¿Imaynatan Tíquico rikuchiran hunt’aq cristiano kasqanta?

⁶ Qallariy siglopi kawsaq Tiquicopas ‘hunt’aq kamachi’ cristianon karan (Colosenses 4:7). Apóstol Pablowanmi viajaran Grecia suyumanta Asia Menorkama Macedonianta, yaqapaschá Jerusalén llaqtamanpas chayaranku (Hechos 20:2-4). Paypaschá Titota yanaparan Judá llaqtapi pisichikuq cristianokunapaq yanapaykunata rakiypi (2 Corintios 8:18, 19; 12:18). Apóstol Pablota Roma llaqtapi carcelpi wisq’aqtinkun Tiquicowan cartata apachiran Éfeso, Colosas congregacionkunaman (Efesios 6:21, 22; Colosenses 4:8, 9). Hukmanta apóstol Pablota carcelpi wisq’aqtinkutaq Éfeso llaqtaman kacharan (2 Timoteo 4:12). Ñoqanchispas pay hina hunt’aq kasun chayqa, askha sumaq ruwanakunatan chaskisun Jehová Diosta servispa.

7, 8. ¿Imaraykun nisunman Davidwan Jonatanwan amigontinpuni karanku nispa?

⁷ Diosmi munan amigonchiskunawan hunt’aq kananchista (Proverbios 17:17). Saulpa churin Jonatanmi Davidwan sumaq amigontin karanku. Goliatta wañuchisqanmanta yachaspan “Jonatanqa pay kikinta hina sinchita munakapurqan” (1 Samuel 18:1, 3). Jonatanmi Davidman willaran Saúl wañuchiy munasqanmanta, David ayqekuqtintaq hukmanta tuparanku rimanakunankupaq. Saulqa yaqallan Jonatanta wañuchiran Davidman sayapakusqanrayku. Chaywanpas, Jonatanqa Davidta maskharan amigontin hina astawan hukllachakunankupaq (1 Samuel 20:24-41). Chaymantapas hukmanta maskharan ‘Diospi suyakuyninta aswanta kallpachananpaq’ (1 Samuel 23:16-18).

⁸ Jonatanqa Filistea runakunawan maqanakusqanpin wañupuran (1 Samuel 31:6). Chaymi Davidqa sinchita llakikuspa khaynata takiran: “Wawqéy Jonatán, anchatan qanmanta llakikushani, ñoqapaqqa ancha sumaqpunin karqanki, munakuyniykipas warmikunaq munakuyninmantaqa aswan sumaqpunin karqan” (2 Samuel 1:26). Davidqa anchatapunin Jonatanta munakuran. Arí, Davidwan Jonatanwanqa amigontinpunin karanku.

“Llamp’u sonqo” kasun

9. ¿Imaynatan Jueces qelqa 9 capitulopi rikuchin ancha chaninpaq llanp’u sonqo kayta?

⁹ Diospa amigon kananchispaqqa “llamp’u sonqo”  kananchis (1 Pedro 3:8; Salmo 138:6). Jueces qelqa 9 capitulopi ancha chaninpaq qhawarichin llanp’u sonqo kayta. Chay qelqapin Gedeonpa churin Jotán huk rikch’anachiyta willaran. Chay rikch’anachiymi khaynata qallarin: “Llapan mallkikunas [otaq sach’akunas] puririsqaku reyninkuta akllakunankupaq”. Olivo sach’ata, higos sach’ata, uvas sach’atapas allin qhawarisqa runakunawanmi rikch’anachikuran, paykunaqa manan hayk’aqpas hatunchakurankuchu israelita wayqe panankunata kamachinankupaq. Llant’allapaq valeq t’ankar sach’atan ichaqa rikch’anachikuran hatunchakuq, runa wañuchiq, mana allin kamachikuq Abimelecwan. Kay runaqa ‘kinsa watata Israel runakunata kamachirqan’, ichaqa millaytan wañuran (Jueces 9:8-15, 22, 50-54). Chaymi ancha allinpuni “llamp’u sonqo” kayqa.

10. ¿Imatan yachanchis Herodes ‘Diosta mana hatunchasqanmanta’?

¹⁰ Qallariy siglopin Judá llaqtapi kamachiq hatunchakuq Herodes Agripa Tiro llaqtapi Sidón llaqtapi tiyaq runakunawan k’aminakuranku. Chay llaqtakunapi tiyaq runakunan thakpi Herodeswan kawsayta munaranku, Herodestaq paykunaman kutichiran askha runakunaq ñawpaqenpi rimaspa. Runakunataq qapariranku: “¡Kayqa manan runallachu rimashan, aswanpas diosmi!” nispa. Kamachikuqqa mana upallachiranchu runakunata chhayna hatunchasqankumanta nitaq ‘Diostapas [...] hatuncharanchu’, chaymi Jehová Diospa angelnin onqorachiran kuruq tukusqantaq wañuran (Hechos 12:20-23). Sichus allin discurso qoq kanchis Bibliamantapas allinta yachachinchis chayqa, Diosta hatunchananchis chaykuna ruwasqanchismanta (1 Corintios 4:6, 7; Santiago 4:6).

Kallpachakuq mana manchakuqtaq kasun

11, 12. ¿Imaynatan Enocpa ruwasqanpi yachanchis Jehová Dios kamachinkuna kallpachaq kasqanta?

¹¹ Llanp’u sonqo kaywan Diospa ñanninpi purisun chayqa, yanapawasunmi ‘kallpachakuq, allin qhari [otaq mana manchakuq]’ kananchispaq (Deuteronomio 31:6-8, 23). Enocqa Adanpa qanchiskaq mirayninmantan karan, payqa mana manchakuspa Dioswan puriran, chanin runataqmi karan millay runakuna ukhupiña tiyaran chaypas (Génesis 5:21-24). Enoctaqa Jehová Diosmi kallpacharan millay runakunata mana allin ruwasqankumanta k’araq simikuna rimasqankumantawan huchachananpaq (leey Judas 14, 15). ¿Enoc hinachu ñoqanchispas mana manchakuspa Diospa juicionmanta willashanchis?

¹² Enocpa huchachasqan millay runakunaqa Millp’uq Para Unupin wañuranku. Millay runakunamanta Enocpa profetizasqanqa kallpachawanchismi, chaywanmi yachanchis kay tiempopi kawsaq millay runakunapas pisi tiempollamanta Diospa angelninkunawan wañuchisqa kanankuta (Apocalipsis 16:14-16; 19:11-16). Mañakusqanchista uyarispan Jehová Diosqa ñoqanchistapas kallpachawasun runakunata mana allin ruwasqankumanta huchachanapaq otaq Reinomanta allin willakuykunata willanapaqpas.

13. ¿Imaynatan yachanchis sasachakuykunapi tarikuqtinchis Jehová Dios kallpachawananchista?

¹³ Sasachakuykuna llakichiwaqtinchisqa anchatan necesitanchis Diospa kallpachayninta. Yuyarisun Isaacmanta Rebecamantawan. Churinku Esaumi casarakuran iskay hitita warmikunawan, paykunapaqqa ‘uma nanaymi karan’ chay warmikuna. Rebecan khaynata ñakapakuran: ‘Umaytan wasapawan Het warmikuna. Jacob [churinchischus] casarakunqa kay suyu mayqen Het warmikunawanpas chayqa, ¿imapaqñataq kawsasaq?’ nispa (Génesis 26:34, 35; 27:46). Isaacqa Rebecaq nisqanta kasukuspan karuta Jacobta kacharan Dios serviq warmita maskhakamunanpaq. Isaacwan Rebecawan manaña Esaupa ruwasqanta t’ikrayta atirankuchu chaypas, Jehová Diosmi paykunataqa kallpacharan yachaytapas qoran hunt’aq kanankupaq. Kaqllatataqmi ñoqanchistapas yanapawasun mañakusun chayqa (Salmo 118:5).

14. ¿Imaynatan mana manchakusqanta rikuchiran Israel suyumanta sipascha?

¹⁴ Qhepa tiempomantaq Israel suyumanta huk sipaschata suwakuna aparanku, chay sipaschaqa Siria suyuq ejercitonpa umallin Naamanpa wasinpi kamachi karan, Naamanqa lepra onqoyniyoqmi karan. Sipaschaqa yacharanmi Jehová Diospa yanapayninwan profeta Eliseo milagrokuna ruwasqanta, chaymi mana manchakuspa Naamanpa warminta niran: sichus patronniy Israel suyuta rinman chayqa, Jehová Diospa profetanmi hanpinman lepra onqoyninmanta, nispa. Naamanqa Israel suyuta rispa lepra onqoyninmanta qhaliyapuran  (2 Reyes 5:1-3). Kay tiempopi wayna sipaskunapas chay sipascha hinan Jehová Diosmanta kallpata mañakunkuman mana manchakuspa profesorninkunaman, yachaqmasinkunaman, huk runakunamanpas predicanankupaq.

15. ¿Ima chanin ruwaytan ruwaran kamachikuq Ahanpa mayordomon Abdías?

¹⁵ Jehová Diosmi kallpachawanchis qatiykachaykunata atipanapaq. Abdiasmanta yachasun, payqa kamachikuq Ahabpa wasinpi mayordomo karan profeta Eliaspa tiempopitaq kawsaran. Jezabel millay warmin kamachiran Jehová Diospa profetankunata wañuchinankupaq, hinan Abdiasqa pachak profetakunata ‘iskayman t’aqaspa, iskay qaqa t’oqoman phisqa chunkatakama pakarqan’ (1 Reyes 18:13; 19:18). ¿Ñoqanchisri pakaykusunmanchu iñiqmasinchiskunata qatiykachasqa tiempopi tarikuqtinchis?

16, 17. ¿Imaynatan Aristarcowan Gayowan qatiykachayta atiparanku?

¹⁶ Jehová Diosqa manan hayk’aqpas saqerpariwasunchu qatiykachaypi tarikuqtinchisqa (Romanos 8:35-39). Yuyarisun apóstol Pabloq yanapaqnin Aristarco, Gayo sutiyoq cristianokunamanta, paykunan Éfeso llaqtaq teatronpi waranqa-waranqa runakunaq ñawpaqenpi tarikuranku. Éfeso llaqtapi tiyaq runakunaqa askhañan apóstol Pabloq predicasqanwan ídolo yupaychayta saqepusharanku. Chay llaqtapi qolqe takaq runakunaqa, Artemisa diosa yupaychana wasiq rikch’aynin wasichakunata qolqemanta ruwaqku, ichaqa qollupusharanmi negocionku. Chaymi Demetrioq kallpachasqan chay oficiopi llank’aq runakunaqa huñunakuranku ch’aqwayta hatarichinankupaq. Runakunaqa Gayota Aristarcotawan hap’iruspa huñukunanku cheqasman huk nisqalla aysaranku, chaypin qaparkacharanku: “¡Hatunmi Éfeso llaqta runakunaq diosan Artemisaqa!” nispa. Chay cristianokunaqa wañupunankupaqchá yuyaykuranku, ichaqa llaqta umalliqmi runakunata upallachiran (Hechos 19:23-41).

¹⁷ Ñoqanchisri, chhayna sasachakuyta atipaspa ¿allinninchistaraqchu maskhasunman? Aristarcowan Gayowanqa manan manchakurankuchu. Aristarcoqa yacharanmi allin willakuykuna willasqanmanta qatiykachasqa kananta, Tesalónica llaqtanpiqa ch’aqwaymi hatariran apóstol Pabloq predicasqanwan (Hechos 17:5; 20:4). Ichaqa Aristarcopas Gayopas Jehová Diostan kasukuranku, chaymi Diosqa paykunata kallpacharan mana manchakuspa qatiykachayta aguantanankupaq.

Hukkunaq allinninta maskhasun

18. ¿Imaynapin Priscawan Aquilawan ‘hukkunaq allinninta maskharanku’?

¹⁸ Wayqe panakunaq allinninta maskhanachis thakpi kaspapas qatiykachaypi tarikushaspapas. Priscawan Aquilawanqa ‘hukkunaq allinninta maskharanku’, paykunaqa makilla kasharanku hukkunapi interesakunankupaq (leey Filipenses 2:4). Kay warmi qhari cristianokunaqa yaqapaschá apóstol Pablota qorpacharanku Éfeso llaqtapi kashaqtin. Ñawpaqpi yachasqanchis hina chay llaqtapin Demetrioq kallpachasqan ch’aqway hatariran, chaywanpas, paykunaqa kawsayninkuta peligropi churaspa apóstol Pablota qorpacharanku (Romanos 16:3, 4; 2 Corintios 1:8). Qatiykachasqa kaspaqa ‘mach’aqwaykuna hina yuyaysapa kananchis’ llank’ayninchista hunt’aspa, wayqe pananchiskunapi interesakusqanchisrayku (Mateo 10:16-18). Nitaq qatiykachawaqninchiskunamanqa wayqe pananchiskunaq sutinta, maypi tiyasqankutapas willananchischu.

19. ¿Ima ‘ancha allinkunatan ruwaran’ Dorcas?

¹⁹ ¿Imakunatawanraqmi ruwana hukkunaq allinninta maskhanapaq? Sichus mayqen wayqe pananchispas pisichikuypi kashan chayqa yanapaykusunmanmi (Efesios 4:28; Santiago 2:14-17). Qallariy siglopin Jope nisqa congregacionpi karan  qoykukuq Dorcas sutiyoq cristiana (leey Hechos 9:36-42). Chay cristianaqa ‘ancha allinkunata ruwaq, wakchakunatapas yanapaqmi’. Yaqapaschá wakcha viudakunapaq p’achata ruwaran. Ichaqa 36 watapi wañupuqtinmi llakikuy karan yanapasqan viudakunapaq. Chaymi Diosqa apóstol Pedrowan kawsarichiran, kay cristianaqa wañunankamachá kallpachakuran predicananpaq, ancha allin ruwaykunata ruwananpaqpas. Ñoqanchiswanpas askhan qoykukuq cristianakuna kashan, chaymi ¡anchata kusichiwanchis!

20, 21. a) ¿Imaynatan maskhashallasunman hukkunaq allinninta? b) ¿Imatan ruwawaq hukkunata sumaq rimaywan kallpachanaykipaq?

²⁰ Hukkunaq allinninta maskhaspaqa sumaq rimaykunawanmi kallpachasun (Romanos 1:11, 12). Apóstol Pabloq puriqmasin Silasqa sumaq rimaykunawanmi paywan kaqkunata kallpachaq. 49 watapin umalliq t’aqa Jerusalén llaqtapi sut’incharan cristianokuna qhari kayninku qarachata señalakunankuchus icha manachus karan chayta, chaymanta llapa congregacionkunaman cartata apachinankupaqmi allin cristianokunata akllaranku. Silaspas Judaspas Antioquía llaqtaman uraykuranku Pablowan Bernabewan ima, chaypin “allin-allinta rimaykuspa iñiqkunata sonqochaspa kallpacharqanku” (Hechos 15:32).

²¹ Chay qhepamantaq Pablotawan Silastawan Filipos llaqtapi carcelpi wisq’aranku, ichaqa pacha chhaphchiywanmi carcelmanta lloqsiranku. ¡Maytachá kusikuranku carcelerota predicasqankumanta, carceleropas familianpas cristianoman tukupusqankumantapas! Pablowan Silaswanqa manaraq chay llaqtamanta ripushaspa wayqe panankunata kallpacharanku (Hechos 16:12, 40). Ñoqanchispas kaqllatataqmi wayqe pananchiskunata kallpachasunman huñunakuykunapi tapuykunata kutichispa, discursota qospa, kusikuywan predicaspapas. Chhaynaqa, ‘ima simillapas kallpachaykunaykipaq kaqtinqa’ kallpachaykuy (Hechos 13:15).

Purishallasun Diospa ñanninkunapi

22, 23. ¿Imata ruwananchis Bibliapi willakuykuna yanapawananchispaq?

²² Anchatan agradecekunanchis Diospa Simin Qelqapi chhayna sumaq willakuykuna kasqanmanta, Jehová Diosqa ‘tukuy imapi sonqochakuq Diospunin’ (2 Corintios 1:3). Sichus chay sumaq willakuykunamanta yachasqanchista ruwayman churasun, Diospa santo espiritunwantaq yanapachikusun chayqa, allinninchispaqmi kanqa (Gálatas 5:22-25).

²³ Chay willakuykunapi yuyaymanasun chayqa, Diospa munasqanman hinan sumaq kaykunata kawsayninchispi ruruchisun. Chaymantapas Jehová Dioswan hukllachakusun, paymi “yachaytapas, reqsiytapas, q’ochukuytapas” qowanchis (Eclesiastés 2:26). Chhaynapin Jehová Diospa sonqonta kusirichisun (Proverbios 27:11). Chhaynaqa tukuy sonqowan Jehová Diospa ñanninkunapi purishallasun.

¿Imaynata kutichiwaq?

• ¿Imaynatan rikuchisunman hunt’aq kasqanchista?

• ¿Imarayku “llamp’u sonqo” kananchis?

• ¿Imaynatan Bibliapi willakuykuna yanapawanchis kallpachakuq kananchispaq mana manchakuq kananchispaqpas?

• ¿Imaynapin hukkunaq allinninta maskhasunman?

[Tapuykuna]

[13 paginapi dibujo]

Sasaña kaqtinpas Jefteqa hunt’aranmi prometekusqanta ususinpas yanapaykuranmi, chhaynapi rikuchiran hunt’aq kasqanta

[15 paginapi foto]

Wayna sipaskuna, ¿imatan yachankichis Israel llaqtayoq sipasmanta?

[16 paginapi dibujo]

¿Imaynatan Dorcas yanaparan pisichikuq ñañankunata?