Jehová Diospa Siminqa kawsaqmi

Titoman, Filemonman, Hebreo cristianokunamanwan qelqasqa cartakunamanta akllasqa yachachikuykuna

SOQTA chunka hukniyoq watapin apóstol Pablo Roma llaqtapi preso kasqanmanta kacharichisqa karan. Chay qhepallamanmi Creta islapi kaq wayqe panakunata watukuq riran. Chay islapi wayqe panakuna iñiyninkupi yanapana kasqankuta rikuspan apóstol Pablo Titota niran: ‘Chay llaqtapi qhepakuy wayqe panakunata kallpachanaykipaq’, nispa. Chaymantataq, yaqapaschá Macedonia llaqtamantapacha, Titoman huk cartata qelqamuran; chay cartapin willaran imaynatas ruwanankunata hunt’anan karan chayta. Apóstol kayninpin Pabloqa Titota kamachisqa Cretapi kaq iñiqkunata yanapananpaq, chaytan Pablo cartanpi yuyarichiran.

Manaraq Titoman qelqashaspa amigon Filemonmanraq qelqaran valekunanpaq, chaytaqa qelqaran manaraq 61 watapi carcelmanta lloqsishaspan. Filemonqa Colosas llaqtamanta cristianon karan.

Soqta chunka hukniyoq watapi hinan apóstol Pablo Judea llaqtapi tiyaq hebreo wayqe panakunaman cartata qelqaran. Chay cartapin rikuchiran cristianokunaq Diosta servisqankuqa judiokunaqmanta aswan allin kasqanta. Titoman, Filemonman, hebreo cristianokunamanwan qelqasqa cartakunaqa allinninchispaqmi (Heb. 4:12).

IÑIYNINCHISPI KALLPACHAKUSHALLASUN

(Tito 1:1–3:15)

Apóstol Pablo Titoman niran imaynatan “sapanka llaqtapi iñiqkuna ukhupi umalli runakunata churana[npaq]”, chay qhepamantaq kayta niran: “[Mana kasukuqkunataqa] k’arakta anya[shallay], iñiyninkupi allin kanankupaq”, nispa. Chaymantapas Creta islapi kaq wayqe panakunata niran: “Diosta mana manchakuytapas [...] wikch’upuy[chis], hinaspa allin yuyaywan puri[ychis]”, nispa (Tito 1:5, 10-13; 2:12).

Apóstol Pablo Creta islapi kaq wayqe panakunata astawan yuyaycharan iñiyninkupi allin kanankupaq, hinaspa Titoman niran: “Mana yuyayniyoq yanqa tapunakuykunamantapas, [...] kamachikuy simi hawa ch’aqwaykunamantapas t’aqakuy”, nispa (Tito 3:9).

Tapuykuna kutichiykunapiwan:

1:15. Pablon niran: “Ch’uya kaqkunapaqqa tukuy imapas ch’uyallataqmi, ichaqa huchawan qhellichasqakunapaqpas mana iñiqkunapaqpas manan imapas ch’uyaqa kanchu”, nispa, ¿imatan chaywan nisharan? Chaypaq entiendenanchis imatan Pablo nisharan “tukuy imapas” nisqanwan chayta. Manan Diospa Simin Qelqapi “hucha” nisqakunamantachu rimasharan, aswanpas sapanka cristiano Bibliaq nisqanman hina akllakunan kaqkunamantan rimasharan. Chaykunaqa ch’uyan Diospa kamachikuyninkunaman hina yuyaykuqkunapaqqa; mana allin yuyaykuq qhelli concienciayoqkunapaqmi ichaqa tukuy imapas qhelli. *

3:5. ¿Imaynapin hanaq pachaman riq cristianokuna ‘mayllisqa’ kanku, ‘santo espirituwanpas mosoqmanta nacenku’? Jesuspa sacrificakusqanwanmi yawarninwanmi Diosqa paykunata ‘mayllin’. Chaymantapas ‘santo espirituwan mosoqmanta nacenku’ churinkuna kanankupaq Dios santo espiritunwan paykunata akllasqanrayku, chaymi paykunaqa “mosoq kamasqa [runakuna]” nisqa kanku (2 Cor. 5:17).

Yachananchispaq

1:10-13; 2:15. Wayqe panakuna ukhupi imapas mana allin kaqtinqa, umalli cristianokunan allichananku.

2:3-5. Kunan tiempo cristianakunaqa ñawpa tiempopi allin yuyayniyoq cristianakuna hinan  kallpachakunanku “Diospaq t’aqasqa hinapuni kawsanankupaq, ama yanqa-qasi tumpaq kanankupaq, ama machaq kanankupaq, aswanpas allinkaqta yachachiq kanankupaq”. Chhaynapin “sipas warmikuna[qa]” astawanmi paykunata uyarikunkuman imapas yuyaychasqankuta.

3:8, 14. “Allin ruwaykunata makilla ruwa[qtinchisqa]” allinninchispaqmi kanqa; yanapawasunmi Dios serviyninchispi allinta llank’ananchispaq, kay pachapi mana allin ruwaykunamantapas ayqekunanchispaq.

“MUNAKUYWANMI VALEKUYTA MUNAYKI”

(File. 1-25)

Apóstol Pablo Filemonta “allinmi” niran ‘iñisqanmanta llapa ch’uya iñiqkunata munakusqanmantawan’. ‘Anchatapunitaq kusikuran kallpachakuranpas’ Filemón wayqe panakunata kallpachasqanmanta (File. 4, 5, 7).

Pabloqa manan imatapas Filemonta kamachiranchu Onesimota imayna chaskinanpaq, aswanpas “munakuywanmi valeku[ran]”. Chaywanmi allin ejemplota churaran llapa umalliqkunapaq. Filemonta niran: “Kasukunaykita allinta yachaspaymi qelqamuyki, nisqaymantapas astawanraq ruwanaykita yachaspa”, nispa (File. 8, 9, 21).

Tapuykuna kutichiykunapiwan:

10, 11, 18. ¿Imaynapin Onésimo ñawpaqpi ‘mana imapaq serviq’ kasqanmanta ‘allin servicioyoqman’ tukupuran? Onesimoqa manan kamachi kayta munaranchu, chaymi Filemonpa wasinmanta chinkakapuspa Roma llaqtaman ripuran. Yaqapaschá Filemonpa qolqenta suwakusparaq pasakapuran. Colosas llaqtamanta Roma llaqtaman chayanapaqqa sinchi karun karan, yaqa 1.400 kilómetro hina. Chhaynatataq chinkakapuran chayqa, Onesimoqa Filemonpaq ‘mana imapaq serviq’ hina karan. Ichaqa apóstol Pablo Roma llaqtapi Onesimota yanaparan cristiano kananpaq. Chhaynapin ‘mana imapaq serviq’ kasqanmanta ‘allin serviq’ kapuran.

15, 16. ¿Imaraykun Pablo Filemonta mana kamachiranchu Onesimota kamachi kasqanmanta kacharinanpaq? Pabloqa tukuy sonqowanmi “Diospa qhapaqsuyunmanta [Reinonmanta] willarqan, Señor Jesucristomantapas yachachirqan”; chaymanmi tukuy yuyayninta kallpantapas churayta munaran. Payqa mana munaranchu hukkunaq kawsayninman chapukuyta, chaymi patronkunatapas mana kamachiranchu kamachinkuwan ima ruwanankuta (Hech. 28:31).

Yachananchispaq:

2. Filemonqa wasinta mañaran wayqe panakuna chaypi huñunakunankupaq. Anchatan kusikunanchis wasinchispi predicanapaq huñunakuqtinku (Rom. 16:5; Col. 4:15).

4-7. Kallpachakusun allin iñiyniyoq munakuyniyoq wayqe panakunata “allinmi” ninanchispaq.

15, 16. Ima mana allinpas sucedewaqtinchisqa manan sinchitaqa llakikunanchischu. Yaqapaschá allinpi chay tukunman, imaynan Onesimoq ruwasqanpas allinpi tukuran hina.

21. Pabloqa munaranmi Filemón Onesimota pampachananta. Ñoqanchispas pampachananchismi phiñachiwaqninchis wayqe panakunata (Mat. 6:14).

“KALLPACHAKUSUN ALLIN WIÑASQA-KAYMAN CHAYANANCHISPAQ”

(Heb. 1:1–13:25)

Pablon rikuchiran Jesuspa wañusqanpi iñiyqa Kamachikuy Simi nisqanman hina ruwaymantaqa aswan chaniyoq kasqanta. Chaypaqmi willaran cristianokunaq Umalliqnin Jesusqa Moisesmanta aswan hatunchasqa kasqanta, willallarantaqmi Jesuspa sacerdote kaynin, sacrificio haywasqan, mosoq rimanakuypas aswan chaniyoq kasqanmanta (Heb. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26). Chay yachaymi hebreo cristianokunataqa yanapanman karan judiokunaq qatiykachasqanta aguantanankupaq. Hinaspapas, apóstol Pabloqa hebreo cristianokunatan kallpacharan ‘allin wiñasqa-kayman chayanankupaq’ (Heb. 6:1).

¿Imaraykun cristianokuna iñiyniyoq kananku? Apóstol Pablon niran: “Pipas mana iñiyniyoq kaspaqa manan Diospa sonqonman chayaqtapuni ruwayta atinchu”, nispa. Chaymantataq hebreo wayqe panakunata niran: “Phawananchispaq kaq phawanata tukuy sonqo [iñiywan] phawasun”, nispa (Heb. 11:6; 12:1).

 Tapuykuna kutichiykunapiwan:

2:14, 15. “Wañuchiq atiyniyoq saqra[qa]” ¿atinmanchu pi munasqantapas wañuchiyta? Manan. Ichaqa Edén huertapi Dios contra hatarisqanmantapachan runakunata wañuyman aparan llullakusqanwan. Adanmi Saqraq causanpi Dios contra hatarillarantaq, chhaynapin llapa runakunaman huchata wañuytapas saqeran (Rom. 5:12). Chaymantapas, kay pachapi Satanaspa munayninta ruwaqkuna Diospa kamachinkunata qatiykacharanku, wakintataq wañuchiranku Jesusta hina. Ichaqa, Satanaspaqa manan atiynin kanchu lliw munasqan runakunata wañuchinanpaq. Pi munasqantapas wañuchiyta atinman chayqa, unayñachá Diospa kamachinkunata wañuchispa tukunman karan. Jehová Diosmi llaqtanta pakaykushan Saqra mana tukuchinanpaq. Hinaña Satanás wakinninchista wañuchiwasunman chaypas, Jehová Diosqa tiempollanpin ima mana allintapas allichanqa.

4:9-11. ¿Imaynatan ‘Diospa samakuyninman haykunchis’? Soqtakaq p’unchay qhepamanmi Diosqa samaran lliw ruwasqanmanta, chaytan ruwaran kay pachapaq runakunapaqpas yuyaykusqan hunt’akunanta munaspa (Gén. 1:28; 2:2, 3). “Chay samakuyman haykunanchispaq[qa]” manan munasqanchisman hinachu Diosta servinanchis, aswanpas Jesuspa wañusqanpin iñinanchis. Samarikuyta kusisqa kawsaytapas sapa p’unchay tarinanchispaqqa Jehová Diospin iñinanchis, Churin Jesucristotapas kasukunanchis kikillanchispaq kawsananchismantaqa (Mat. 11:28-30).

11:10, 13-16. ¿Ima “llaqtatan” Abraham suyakuran? Payqa manan tiyanapaq llaqtatachu suyakuran, aswanpas ‘hanaq pacha Jerusalén’ llaqtatan suyakuran. Chaypin 144.000 runakuna Jesuswan kuska kamachikamunqaku hanaq pachamanta. Paykunatan “mosoq ch’uya Jerusalén [llaqta]” nispa sutichakun (Heb. 12:22; Apo. 14:1; 21:2). Abrahamqa suyakuran Diospa Reinon kamachikamusqan ukhupi kawsayta.

12:2. ¿Imakunamanta ‘q’ochukunantan’ Jesús yacharan, chaytaq kurkupi “wañunata[pas] pisicharparispa muchurqan”? Payqa yacharan Diosta servisqanrayku Jehová Diospa sutin qhepaman lliwpa ch’uyapaq hap’isqan kananta; lliwmi yachananku karan Dioslla tukuyta kamachinanpaq hina kasqanta. Hinaspapas Jesusqa yacharan wañuyninwan runakuna qespichisqa kanankuta. Jesusqa yachallarantaqmi Rey hina kamachinanta, Uma Sacerdote hina allinninchispaq servinantapas.

13:20. ¿Imaraykun nisunman mosoq rimanakuyqa ‘wiñaypaqmi’ nispa? Kaykunarayku: 1) manan hayk’aqpas chaypa rantinta hukniray rimanakuy kanqachu; 2) chay rimanakuy allinpi tukusqanqa wiñaypaqmi kanqa, 3) chay rimanakuyqa ‘wak ovejakunaq’ allinninpaqmi kashallanqa Armagedón qhepamanpas (Juan 10:16).

Yachananchispaq

5:14. Diospa Simin Qelqata tukuy sonqowan estudiananchis, chayman hinataq ruwananchis; chayta ruwallaqtinchismi ‘yuyayninchispi allinkaqta mana allinkaqta reparayta yachasun’ (1 Cor. 2:10).

6:17-19. Sichus suyakuyninchis Diospa promesanpi jurasqanpipas kanqa chayqa, manan cheqaq yachachikuymanta karunchakusunchu.

12:3, 4. Mana sinchi sasachakuypi tarikuspapas otaq contranchispi mana nishuta hatariqtinkupas, manan ‘sayk’unanchischu manallataq pisi kallpayananchispaschu’. Aswanpas kallpachakunanchis cristiano kayninchispi allin wiñasqa kayman chayananchispaq, pruebakunatapas aswan allinta aguantananchispaq. Allin yuyaykusqataq kashananchis wañunanchiskama aguantananchispaq (Heb. 10:36-39).

12:13-15. Manan uyarinanchischu ‘haya qoraman’ rikch’akuq wayqe panakunata, paykunaqa mana allintan rimanku Diospa llaqtanpi imapas imayna ruwakusqanmanta. Paykunata uyarisunman chayqa, manan ‘purinanchispaq cheqan ñanta ruwayta’ atisunmanchu.

12:26-28. Kay pachapi mana allin kawsaypas mana allin ‘hanaq pachapas’ (otaq Saqraq kamachisqan llapa gobiernokuna) manan Diospa ‘kamasqanchu’, chaykunan kuyuchisqa ch’usaqyachisqa ima kanqa. Chay sucedeqtinqa ‘mana kuyuqkunallan’ qhepanqa, chaykunan Diospa Reinon yanapaqninkunapiwan. Chayrayku tukuy sonqowan chay Reinomanta willananchis, kamachikuyninkunaman hinataq kawsananchispas.

13:7, 17. Kay textoq nisqan hina, umalliqninchiskunata uyarikusun kasukusun ima chayqa, yachasunmi tukuy imapipas yanapakuyta.

[Uranpi willakuy]