Ñawpaqpi willasqankun kay tiemponchispi hunt’akushan

DIOSPA Reinonwansi kay pachapi wiñaypaq sumaq kawsay kanqa, chaytan Biblia willan (Daniel 2:44). Jesusmi qatikuqninkunata yachachiran: “Qhapaqsuyuyki [Reinoyki] hamuchun, munayniyki kay pachapi ruwakuchun, imaynan hanaq pachapipas ruwakun hinata” nispa Diosmanta mañakunankupaq (Mateo 6:10). Chaymantapas Olivos orqopi runakunaman yachachishaspan willaranña manaraq chay Reino kay pachata gobiernashaqtin imakuna kananmanta. Chaykunaqa kaq tiempollapin sucedenan karan, chhaynapi llapa allin sonqoyoq runakuna reparanankupaq. Kunanmi yachasunchis Jesuspa chay willasqankuna imayna hunt’akushasqanta, qanpas rikushankichá chaykunataqa.

Pachantinpi gerrakunamanta. Jesusmi niran: “Llaqtakunan huk llaqtakuna contra maqanakunqa, suyukunapas suyukuna contran sayarinqa”, nispa (Mateo 24:7). Manaraq 1914 wata chayamushaqtinqa karanmi guerrakuna, ichaqa iskay kinsa hawallapin karan. 1914 watapi Primera guerra mundial nisqa qallariqtinmi yaqa llapa nacionkuna guerraman haykuranku, chaymanta pachan runaq mana hayk’aq rikusqan imaymana manchakuy armakuna rikhurimuran. Aviontapas chayllaraqmi rikhurichisqaku, chay guerrapin ichaqa avionta ruwasqaku wichaymanta runakunaman bombakunata kacharimunakupaq hinaña. Chaymantapas askhanpin armakunata ruwayta qallariranku, chaywanmi yaqa 33 waranqaq waranqan soldadokuna wañuranku, wakintaq k’irisqa tarikuranku. Chaymantapachan sinchitapuni yapakuran guerrapi wañuchinakuy. Chayqa segunda guerra mundial nisqapin astawanraq rikukuran. Llaqtakunapi imakuna pasasqanmanta allin yachaq runan niran: “Manan hayk’aqpas yachakunmanchu chay guerrapi hayk’a runakunachus  wañusqanta” nispa. Kunanpas askha runakunaraqmi guerrakunapi wañushanku.

Pachantinpi yarqay kananmanta. Jesusmi nillarantaq: “Kallanqataqmi askha cheqaskunapi [llaqtakunapi] yarqaypas”, nispa (Mateo 24:7). 2005 watapin huk revista niran: “854 waranqaq waranqan runakunan mana allin mikhusqankumanta tulluyapunku, wakinqa unayñan chhayna kashanku wakintaq pisi tiempollaraq”, nispa. 2007 watapitaq Naciones Unidas nisqamantapacha niranku: “Kinsa chunka kinsayoq naciokunapin mana llapan runakunapaqchu mikhuna aypan”, nispa. Ichaqa kashanmi mikhuykuna pachantinpi llapa runakunata mikhuchinapaq. Chhaynaqa, ¿imaynapitaq mikhunari mana runakunapaq aypanchu? Askha llaqtakunapi llank’asqanku mikhuykunatan runakunaman mikhuchinankumantaqa carrokunapaq etanol nisqata chaywan ruwanku (etanol nisqaqa gasolina hinan). Chay etanol nisqamanta rimaspan sudafrica nisqa nacionmanta huk periódico niran: “Watantin huk runaq mikhusqanta hina mikhuywanmi ruwanku huk kutillata carroq tankinman hich’ayunankupaq etanol nisqata”, nispa.

Manchay terremotokunamanta. “Sinchi pacha chhaphchiykunan kanqa” nispan Jesús nillarantaq (Lucas 21:11). Yaqapaschá ninki: “Manamá khaynaniraqchu ñawpa tiempopi terremotokunaqa karan”, nispa. Chay nisqaykiqa cheqaqmi. Terremotokunamanta allin yachaq Rajender Chadha sutiyoq runan kayta niran 2007 watapi: “Qonqayllan terremotokuna pachantinpi yaparakamun, manataq pipas yachanchu imarayku chay yapakamusqanta”, nispa. Chaymantapas askha runakunan tiyanku terremotokunaq kasqanpi, chaywanmi askha wañuy kashan. Estados Unidos nacionmanta terremotokunata estudiaqkunan ninku: “2004 watapi océano Índico nisqa qocha ukhupi terremoto kasqanmi chay qochata phoqchirichimuran, chaywanmi askha runakuna wañuranku. 2004 watapi hinaqa pisqa pachak watañan mana chhaytukuy runakunaqa wañurankuchu terremotoq causanpi”, nispa.

Mana hanpiy atina onqoykunamanta. Chaymantapas Jesusqa nillarantaqmi: ‘Kayneqpi chayneqpin onqoykuna kanqa’, nispa (Lucas 21:11). Pachantinmanmi astawan imaymana onqoykuna mast’arikushan, chay onqoykunamanta wakinqa chayraqmi rikhurimushan wakintaq unayña kashan, manan hampipas chaykunapaq tarikunchu. Chukchu onqoymanta rimasunchis. Chay onqoyta chinkachinankupaqmi pachantinpi gobiernokuna askha kutitaña rimanakuranku: “Watamanmi, kay watapin, haqay watapin chay onqoyta chinkachisunchis”, nispa; ichaqa chay onqoy aswan fuerteman tukusqanraykun mana chay nisqankuta hunt’ayta atishankuchu. Tuberculosis nisqa onqoypas unayñan kashan, ichaqa manan kunankama chay onqoyta chinkachiyta atinkuchu, aswanmi sida onqoy hinallataq chayraq rikhurimuq huk onqoykuna hina waranqa-waranqanpi runakunata wañuchishan. Organización Mundial de la Salud nisqan nin: “Kinsa runamantaqa huk runapin kashan tuberculosis nisqa onqoypa runtuchankuna”, nispa. Nillantaqmi: “Askha nacionkunapin sida onqoypa kawsanpi tuberculosis onqoyta askha runakuna tarinku”, nispa. Kinsa waranqa soqta pachak runakunan sapa hora chay onqoyta tarinku, chayqa llakikunapaqmi kashan. Huk revistan niran: “2007 watapin Europa nisqa ladopi tuberculosis nisqamanta onqoq runata imaymana hampikunawan hampiranku ichaqa manan qhaliyachiyta atirankuchu”, nispa.

Mana allin kawsay pachantinpi askhayananmanta. Ñawpaqmantañan Jesusqa kayta ñillarantaq: “Mana allin ruwaqkuna sinchita askhayaqtinmi manaña askha runa munanakapunqakuchu”, nispa (Mateo 24:12). Apóstol Pablopas willallarantaqmi kay tiempopi kawsay mana allinman tukupunanmanta. Arí, payqa willaranmi manaraq Diospa Reinon mana allin kawsayta tukuchishaqtin “tukukuy qaylla p’unchaykuna” imayna kananmanta, kaytan niran:  “Runakunan kanqa paykuna kikinkuta munakuqkuna, qolqe sonqokuna, alabakuqkuna, hatunchakuqkuna, runamasinkuta k’amiqkuna, tayta-mamankuta mana kasuqkuna, mana reqsikuqkuna, Diosta mana manchakuqkuna, mana munakuyniyoqkuna, mana khuyapayakuqkuna, yanqa qasi tumpakuqkuna, aychankuq munaynillanta ruwaqkuna, millay yana alma runakuna, tukuy allinkaqta cheqnikuqkuna, amigonkunata hap’iykachiqkuna, waq’a hina ruwaqkuna, pay-payman tukuqkuna ima. Chay runakunaqa Dios munakunankutaqa aycha kusichiyllapin puriyta munanqaku, Dios sonqo runamanmi rikch’akunqakupas, kawsayninkuwantaqmi ichaqa Dios sonqo-kaytapas “manan valenchu” ninqaku”, nispa (2 Timoteo 3:1-5). Kay tiempopin chhayna runakunaqa astawanraq yapakushan, riki.

Jesuspas Pablopas manan llapantachu willaranku imarayku kay pachapi chaykuna kasqanta. Kay tiempopaq tukuy ima willasqankun ichaqa llapachan hunt’akushan. Qhepa tiempomanri, ¿imakunataq kanqa? Chaykunataqa Cristoq rikhurimunanmanta willaq profeta Isaiasllataqmi willan, chay willasqanpin yachasun Dios kay pachata kamachikamuqtin runakunapaq imakuna ruwananmanta. Chaykunamanta wakintan qatiqninpi yachasunchis.

[6 paginapi foto]

“Llaqtakunan huk llaqtakuna contra maqanakunqa”

[7 paginapi foto]

‘Kayneqpi chayneqpin onqoykuna kanqa’

[Fotota horqorqan]

© WHO/​P. Virot