¿Imatan Jesús niran infiernomanta?

Jesusmi niran: “Ñawiykitaqchus huchaman urmachisunkiman chayqa horqorqokuy, aswan allinmi kanman Diospa qhapaqsuyunman ch’ulla ñawillayoq haykuyniyki, iskay ñawiyoq kashaspa infiernoman wikch’uykusqa kanaykimantaqa. Manan chaypiqa kurupas wañunchu, ninapas manallataq hayk’aqpas wañunchu”, nispa (MARCOS 9:47, 48).

Huk kutipitaq juzganan tiempomanta rimaspa millay runakunata imayna condenananmanta niran: “Anchhuriychis qayllaymanta ñakasqakuna, riychis Saqrapaq angelninkunapaqwan preparasqa wiñay nina rawrayman. Chaymi paykunaqa wiñay castigoman rinqaku”, nispa (MATEO 25:41, 46, Biblia de Jerusalén, castellano rimaypi).

QALLARIYPI chay textokunaq nisqanta leespaqa yaqapaschá yuyaykuwaq Jesús nina rawraq infiernopi ñak’ariymanta cheqaqpaqpuni yachachisqanta. Biblian ichaqa yachachin wañupuqkuna ‘mana imatapas yachasqankumanta’, Jesusqa manan hayk’aqpas Bibliaq yachachisqan contraqa rimanmanchu (Eclesiastés 9:5).

Chhaynaqa, ¿imatan Jesús nisharan pitapas “infiernoman” wikch’uyuymanta rimaspa?Chaymantapas “ninapas manallataq hayk’aqpas wañunchu” nisqanwan, ¿cheqaq ninamantachu rimasharan icha rikch’anachillaranchu? ¿Imaraykun Jesús niran millay runakunan “wiñay castigoman rinqaku” nispa? Chay tapuykunatan huk-hukmanta kutichisunchis.

¿Imatan Jesús nisharan pitapas “infiernoman” wikch’uyuymanta rimaspa? Marcos 9:47 textopi “infierno simiqa guéenna nisqa griego rimaymantan t’ikrakun chay simiqa hebreo rimaypi gueh hinnóm nisqa simimantan hamun, chayqa “Ben-hinom wayq’o” ninanmi. Kay wayq’oqa Jerusalén llaqtaq uray ladonpin tarikuran, chaypin ñawpaq tiempopiqa Israel reykuna kamachishaqtinku wak dioskunaman sacrificiota haywaspa wawakunata ruphachiqku. Diosqa anchatan huchacharan chay millay ruwaytaqa, chaymi prometeran pantasqa religionpi chay millay ruwaqkunata wañuchinanpaq. Chay wayq’otan qhepaman sutichananku karan “Runa Wañuchina wayq’o” nispa, chaypin chay millay runakunaq ‘ayan’ wikch’usqa kanan karan (Jeremías 7:30-34). Chay profeciawanmi Jehová Diosqa willasharan Ben-hinom wayq’oqa manaña kawsashaq runakunata ninapi ñak’arichinankupaqchu kananta, aswanpas chay wayq’omanmi askha ayakunata wikch’uyunanku karan.

Jesuspa tiemponpiqa Ben-hinom wayq’oqa q’opata wikch’unapaqmi karan. Chayraykun Jerusalenpi tiyaq runakunaqa chayman q’opankuta wikch’uqku hinallataq runa wañuchiqkunaq sinchi millay ruwaq runakunaq ayantapas, chaypi mana wañuq nina ruphananpaq.

‘Kurupas manan wañunchu ninapas manallataqmi hayk’aqpas wañunchu’ nispaqa Isaías 66:24 textomantan Jesusqa rimashanman karan. Profeta Isaiasqa Dios ‘contra sayariqkunaq ayanmanta’ rimaspan niran: “Mikhuqninku kuruqa manapunin wañunqachu, ruphaqninku ninapas manapunin wañunqachu”, nispa. Isaiasqa mana p’ampanapaq hina millay runakunaq ayanwan ima sucedenanmantan rimasharan chaytaqa Jesuspas uyariqninkunapas sut’itan yacharanku.

Chayraykun Jesús Ben-hinom wayq’oman otaq Gehena nisqaman wikch’uyusqa kaymanta rimaspaqa wañupuspa mana hayk’aq  kawsarimpuymanta rimasharan. Chayta astawan sut’inchananpaqmi Jesusqa niran: “Diosqa atiyniyoqmi almata [otaq kawsayta] cuerpotawan Gehenaman wikch’uykunanpaq”, nispa (Mateo 10:28, Biblia de Jerusalén, castellano rimaypi). Chayraykun Gehenaqa wiñaypaq wañupuyman rikch’akun manan wiñaypaq ninapi ñak’ariymanchu.

“Ninapas manallataq hayk’aqpas wañunchu” nisqanwan, ¿cheqaq ninamantachu rimasharan icha rikch’anachillaranchu? Mateo 25:41 textopi nisqan hina, chay wiñay nina rawrayqa ‘saqrapaq angelninkunapaqwanmi preparasqa’ karan. Ichaqa, ¿ruphankumanchu ninapi espíritu cuerpoyoq angelkuna? ¿Manachu aswanpas Jesús ‘ninamanta’ rimaspa rikch’anachishallaran? “Ovejakunata cabrakunamanta t’aqan” nispapas rikch’anachishallaranmi, chaypiqa iskay clase runakunamantan rimasharan (Mateo 25:32, 33). Chhaynaqa,  ‘mana hayk’aqpas wañuq’ ninaqa wiñaypaq sinchi millay runakunaq wañunanta rikch’anachin otaq mana hayk’aq kawsarimunapaq wañuyman rikch’akun.

¿Imaraykun Jesús niran millay runakunan “wiñay castigoman rinqaku” nispa? Askha Bibliakunapiña t’ikranku “castigo” nispa Mateo 25:46 textopi chaypas, chay simiqa griego rimaypi kólasin nisqa simimantan hamun chaywanqa “sach’akunata wit’uy” ninantan nin. Chayraykun cabraman rikch’akuq huchapi kawsayta mana saqey munaq runakunaqa “wiñay castigoman” ripunku wiñaypaq wit’usqa otaq wañuchisqa kaspanku, ovejaman rikch’akuq llamp’u sonqo runakunan ichaqa wiñay kawsayta chaskinku.

Qanrí ¿ima ninkitaq?

Jesucristoqa manan hayk’aqpas yachachiranchu runakuna mana wañuq almayoq kasqankutaqa. Ichaqa askha kutipin rimaran wañusqakuna kawsarimpunankumanta (Lucas 14:13, 14; Juan 5:25-29; 11:25). Sichus Jesús yachanman karan runakuna mana wañuq almayoq kasqankuta chayqa, ¿imaraykutaq wañusqakunan kawsarimpunqaku niranrí?

Chaymantapas Jesusqa manan hayk’aqpas yachachiranchu Dios runakunata wiñaypaq ñak’arichinanmantaqa, aswanmi niran: “Diosqa anchatapunin runakunata munakurqan, chaymi sapan Churinta kachamurqan, pipas paypi iñiqqa ama wañunanpaq, aswanpas wiñay kawsayniyoq kananpaq”, nispa (Juan 3:16). Chay nisqanwanmi nisharan paypi mana iñiqkuna wiñay kawsayta mana chaskinankuta. Chhaynaqa sichus Jesús nishanman karan nina infiernopin wiñaypaq kawsanqaku nispa chayqa, ¿imaraykun mana chhaynatachu niran?

Rikusqanchis hina, Bibliaqa manan yachachinchu nina infiernopi ñak’ariymantaqa.  Aswanpas nina infiernopi creeyqa pantasqa yachachiymi (Qhaway, ¿Imaynapin paqarimuran infiernomanta yachachiy? nisqa recuadrota 6 paginapi). Chhaynaqa sut’in kashan, Diosqa manan pitapas nina rawrashaq infiernopiqa wiñaypaq ñak’arichinchu. Kunanqa yachankiñataq infiernomanta cheqaqkaqta chayqa, ¿imaynatan chay yachasqayki yanapasunkiman Diosman achhuykunaykipaq?

[6 paginapi recuadro]

¿IMAYNAPIN PAQARIMURAN INFIERNOMANTA YACHACHIY?

PANTASQA YACHACHIKUYKUNAMANTAN PAQARIMURAN. Ñawpa tiempo Egipto llaqta runakunaqa creerankun infiernopi. El libro del Amduat nisqa librotan qelqasqaku 1375 watapi hina, manaraq Jesús hamushaqtin. Chay libropin riman “nina rawray t’oqoman urmaqkunamanta”, paykunatan nin: “Manan chaymantaqa lloqsinkichischu”, nispa. 1900 wata hina ñawpaqtaraqmi Plutarco sutiyoq filósofo runaqa kawsaran. Chay runapas khaynatan nillarantaq: “Ukhu pachapi kaqkunaqa sinchi castigasqan kashanku, ñak’arichisqan tarikunku, paykunaqa sinchitan waqashanku”, nispa.

JUDÍO RELIGIONPI WAKIN T’AQAKUNAPAS CHASKIRANKUN CHAY YACHACHIKUYTA. Ñawpa kawsaymanta yachaq Flavio Josefo sutiyoq runaq nisqan hina, judío religionmanta t’aqakuq esenios nisqakunaqa creesqakus “runaq cuerponpiqa kanmi huk mana wañuq alma” nisqa yachachikuypi. Grecia llaqta runakunaqa niqkun: “Millay mana allin runakunaqa wiñaypaq ñak’arichina manchakuy ukhu pachamanmi haykunqaku”, nispa, chaypipas creellasqakutaqsi esenios nisqa judiokunaqa, chaytan Flavio Josefoqa nillarantaq.

¿HAYK’AQMI “CRISTIANON KAYKU” NIQ RELIGIONKUNA INFIERNOPI CREEYTA QALLARIRANKU? 1900 wata hina ñawpaqtaraqmi huchasapa runakunapaq Apocalipsis de Pedro nisqa libropi lloqsimuran huk willakuy, chaypin niran: “Mana wañuq ninan qankunapaq kashan”, nispa. Chaymantan khaynata nillarantaq: “Vengakuq Ezreel angelmi hamushan kuskan rawrashaq runakunata apariyukuspa, chay runakunatataq tutayaq chinkay ukhuman wikch’uykun, chaymi runakunapaq infierno, chaypin huk ángel phiñasqa ñak’arichishan paykunata”, nispa. Chay watakunallapitaqmi Antioquía llaqtamanta Teófilo nisqa sutiyoq runapas huk libro qelqasqanpi nisqa: “Llapa huchasapa runakunaqa nina rawraymanmi haykunqaku, chaypin wiñaypaq ruphasqa kanqaku”, nispa; chaytaqa Grecia llaqtamanta Sibila nisqa sutiyoq profetisaraqmi qelqasqaña. Teófilo runapaqqa chay simikunaqa “cheqaq simikuna, chayman hina kawsanapaq, respetanapaq hina allin simikunan karan”.

CHAY TUMPALLAN RUNAKUNATA KANARANKU. María I Tudor sutiyoq warmin reina karan Inglaterra nacionpi, 1553 watamanta 1558 watakama. Chay warmitan suticharanku “yawar hich’ariq María” nispa, ¿imarayku? yaqa kinsa pachak runakunata ninawan kanasqanrayku. “Chay runakunaqa wiñaypaqtaq ninapi rawranqaku chayqa; ¿chaychu mana ñoqapas Diospa rantinpi kay pachallapiña paykunata ruphachipuyman?”, nispas chay warmiqa chayta ruwaq.

HUKNIRAYTAN KUNAN YACHACHISHANKU INFIERNOMANTA. Kay tiempokunapi wakin religionkunaqa hukniraytañan yachachishanku infiernomanta. 1995 watapin Iglesia Anglicana nisqa religionpi yachachiqkuna niranku: “Infiernoqa manan wiñaypaq nina rawraychu, aswanmi chayqa Diosta manapuni kasukuyta munaspa, huchallapi purispa wiñaypaq wañuyman chayay”, nispa.

[7 paginapi dibujo recuadropiwan]

¿IMATAQ “AZUFREYOQ NINA QOCHA[RI]”?

Saqraqa “azufreyoq nina qochaman[si]” wikch’uykusqa kanqa, chaypis “tuta-p’unchay wiñay-wiñaypaq ñak’arichisqa” kanqa, chaytan willan Apocalipsis 20:10 textopi. Dios wiñay-wiñaypaq Saqrata ñak’arichinanpaqqa kawsashallaqtachá hap’inman. Biblian ichaqa willan Jesús ‘Saqrata atipananmanta [“wañuchinanmanta”, Reina-Valera, 1960]’ (Hebreos 2:14). Bibliaqa nillantaqmi azufreyoq nina qochaqa ‘iskaykaq wañuy’ kasqanta (Apocalipsis 21:8). ¿Imaninantaq chayri? Bibliaqa rimanmi Adanpa huchallikusqan hawa wañuy kasqanmanta, chay wañuymantaqa kawsarisunmanmi; Apocalipsis libropin ichaqa mana chay wañuymantachu rimashan (1 Corintios 15:21, 22). Bibliaqa manan maypipas willanchu “azufreyoq nina qochaman[ta]” pipas lloqsinantaqa, chaymi nisunman: “‘Iskaykaq wañuyqa’ wiñaypaq mana ima suyakuyniyoq wañuymi”, nispa.

Chhaynaqa, ¿imaynapitaq azufreyoq nina qochapi kaqkunatari wiñaypaq ñak’arichikun? Mayninpiqa ñak’arichiy simiqa “carcelman wisq’ay” ninantan nin Bibliapiqa. Chaypaq qhawarisun Jesusta supaykuna ima nisqanta, paytan niranku: “¿Manaraq tiemponpichu ñak’arichiqniyku hamunki?” nispa (Mateo 8:29). Chayllamantataq rimashaspan Lucasqa khaynata nillarantaq: “Hinan supaykuna Jesusta rogakurqanku chinkay-chinkay ukhuman ama wikch’uykunanpaq”, nispa (Lucas 8:30, 31). Chhaynallataqmi chay “nina qochaman” wikch’uyusqakunapas wiñaypaq wañuypi carcelasqa kanqaku, paykunaqa manañan hayk’aqpas kawsarinqakuñachu; chaymi chay “iskaykaq wañuyqa”.