Paykuna hina kay

“Chaykunata yuyaymanaspa sonqonpi allintapuni hap’irqan”

HUK kutinmi huk onqoq warmi asnopi viajasharan Belén llaqtaman, askha horatañan viajasharan, qosantaqmi ñawpanta risharan asnonta aysarikuspa. Chay warmiq sutinmi karan María, qosanpataq José.

Bibliaq nisqanman hinaqa, Mariaqa ñan onqokapunanpaqña kasharan (Lucas 2:5, 6). Chhaynataq kasharan chayqa chakra-chakranta pasaqtinkuqa chaypi llank’aqkunaqa admirasqachá Mariataqa qhawariranku. ¿Imaraykutaq Mariari Nazaret llaqtamantapacha chhaynaniraq karuta risharan?

Chaypaq yuyarisunchis Nazaret llaqtapi kashaqtin ima pasasqanmanta. Huk kutinmi Mariaqa mana piqpa uyarisqan willakuyta uyariran, paysi Cristoq maman kanan kasqa, chaytan huk ángel payman willasqa (Lucas 1:35). Onqokapunan kashaqtinñan Mariaqa tiyasqan llaqtamanta Belén llaqtaman riran. Chay llaqtaman chayaqtinkun imaymanakuna pasaran, chaymi kunan yachasunchis imas payta yanaparan mana pisipananpaq chayta.

Belén llaqtata viajasqanku

Roma rey César Auguston kamachikuran runakuna maypichus nacesqanku llaqtapi qelqachikunankupaq, chayraykun runakunaqa viajasharanku nacesqanku llaqtaman. Chayta kasukuspan Josepas Mariawan kuska “Galilea provinciapi Nazaret llaqtamanta Judea hap’iyman wicharqan, Davidpa llaqtan Belenman, Davidpa mirayninmanta kasqanrayku” (Lucas 2:1-4).

Roma reypa chay kamachisqanqa manan paypa munaynillanchu karan. Qanchis pachak wata ñawpaqtaraqmi huk profeta willasqaña Mesías otaq Cristo Belén llaqtapi nacenanta. Nazaret llaqtaq qayllallanpin kallasqataq huk llaqta Belén sutillayoqtaq, chay llaqtaqa manan nishu karupichu kasharan (chunka hukniyoq waranqa metro hinalla). Profeta Miqueasmi ichaqa willasqa “Belén Efrata” nisqa llaqtapi nacenanta, chay llaqtaqa aswan karupiraqmi kasharan (Miqueas 5:2). Kunan tiempopin yachakun Nazaret llaqtamanta Belén llaqtakama pachak phisqa chunkayoq waranqa metros hina kasqanta (150 kilómetros). Chay llaqtamanmi Joseqa Mariawan kuska rinanku karan, ¿imarayku? Rey Davidpa mirayninmanta kasqankurayku, payqa chay llaqtayoqmi karan.

Mariapaqqa sasachá karan chhayna onqoq kashaspa karuta viajayqa, chay killakunapiqa ñan qallariqña iphu parakuna. Chaymantapas Belenman rinapaqqa manan pampallachu karan, aswanmi wichaymanraq seqana karan, chayraykuchá Bibliaqa nin: “[Joseqa] Nazaret llaqtamanta Judeaman wicharqan”, nispa. Kikin Belenman chayanapaqmi aswan qhataqa karan, chaypiqa maytachá sayk’uranku. Mariaqa onqoqtaq karan chayqa sama-samayuspachá riranku, chhayna karan chayqa sasachá karan Belenman ratulla chayayqa. Chhayna onqoq kashaspaqa pi warmipas wasillapi qhepakuytachá munanman karan, chhaynapi onqokapuqtin familiankunapas yanaparinanpaq. Marian ichaqa qosan Josewan riran, chaywanmi rikuchiran kasukuq allin warmi kasqanta.

Chaychá Lucaspas niran: “Paywan casarakunanpaq rimaykusqaña María warminpiwan qelqasqa kananpaq [riran]”, nispa (Lucas 2:4, 5  Mosoq Rimanakuy). Chaypi nisqan hina Mariaqa ñan casarasqaña kasharan, chaymi Mariaqa manaña soltera hinachu payllamantaña imatapas ruwaq. Payqa warmikunapaq Diospa kamachisqanta kasukuspachá qosanta imapipas allinta yanaparan. Chaymantapas umalliqninta hina qhawarispachá qosanpa ima nisqantapas kasukuran. * Kasukuq kasqanraykun Mariaqa qosanpa nisqanman hina imatapas ruwaran.

¿Imaraykupiwanmi María qosanwan kuska Belenta rinman karan? ¿Yachanmanchu karan Cristo (Mesías) Belén llaqtapi nacenanta? Bibliaqa manan imaninpaschu chaymantaqa. Ichaqa manan chayraykuchu nisunman: “Manan yacharanchu”, nispaqa. ¿Imanaqtin? Paypa tiemponpi religionta umalliqkuna hinallataq común runakunapas allintan yacharanku maypichus Cristo nacenantaqa (Mateo 2:1-7; Juan 7:40-42). Mariapas yaqapaschá chaytaqa yachanman karan; payqa Diospa simin qelqakunamanta allin yachaq warmin karan (Lucas 1:46-55). Qosanta kasukusqanraykuña, Cesarpa kamachikusqanraykuña, Diospa munayninta hunt’ay munasqanraykuña, llapan chaykunaraykuña riran chaypas, Mariaqa mana qellakuspan Belén llaqtata riran. Jehová Diosqa chhayna kasukuq runakunatan munakun. Kay tiempopi runakunaqa manan ancha allinpaqchu qhawarinku kasukuq kaytaqa, chaymi Mariaqa allin ejemplo llapa Diosta serviqkunapaq.

Cristoq nacesqan

Belén llaqtata karullamanta rikuruspaqa thak nisqachá Mariaqa karan. Chaymantapas Belén llaqtaq qayllanpi chakra-chakranta purispa olivos sach’akunata rikuspaqa yuyarirankuchá chay llaqta ñawpa tiempokunapi imayna kasqanta. Miqueaspa nisqan hina chay llaqtaqa huch’uychallan karan, chaymi mana llaqtata hinapaschu chay tiempopiqa qhawariqku. Huch’uychallaña karan chaypas chay llaqtamantan karanku Boaz, Noemí hinallataq rey Davidpas.

Cesarpa kamachikusqanraykun runakunaqa hunt’a kasharanku chay llaqtapi. Chaymi paykunaq chayanankupaqqa manaña campo kasqañachu. * Chayraykun paykunaqa animalkunaq kanchallanmanña haykusqaku. Joseqa manachá imanakuytapas atiranchu señoran onqokuy nanaywan hap’ichikuqtinqa.

Tawa waranqa wata ñawpaqtañan Jehová Diosqa niran warmikuna sinchi nanaywan onqokunankuta (Génesis 3:16). Mariapas may nanaywanchá wawantaqa onqokuran, wawayoq warmikunan chaytaqa allinta entiendenkuman. Lucasqa manan willanchu maytukuytachus María onqokushaspa ñak’arisqanta, aswanpas khaynallatan nin: “Hinan phiwi qhari wawanta wachakurqan”, nispa (Lucas 2:7). Arí, Jesusqa phiwi wawanmi karan, ichaqa manan payllachu wawanqa karan, chaymantapas karanraqmi wawankunaqa, yaqapaschá soqtamanta masraq kankuman karan (Marcos 6:3). Phiwi wawan Jesusmi ichaqa mana común wawachu karan. Diospa phiwi churinmi payqa karan, payta imamantapas ñawpaqta kamasqanrayku (Hebreos 1:6).

Jesús naceruqtin María ima ruwasqanmantan Lucas khaynata niran: “Walthanawan walthaykuspataq  [k’uyuykuspataq] uywa qaranapi siriykachirqan [otaq puñuyachiran]”, nispa (Lucas 2:7). Navidadpin ichaqa uywakunaq kanchanpi nacesqanta munaychapas kanman karan hinataraq rikuchinku, dibujaqkunapas chhaynatan dibujanku. Chaytaqa pachantinpin ruwanku, wakin llaqtakunapiqa actuankuraqmi. ¿Chhaynachu nacesqan kanman karan? Manan. Lucaspa nisqan hina paykunaqa uywakunaq kanchanpin kasharanku, wawa naceruqtinpas uywa qaranamanmi paytaqa churaykuranku. Chay uywa qaranaqa cajón hinan karan. Yachasqanchis hina chhayna uywa kanchakunaqa manan limpiochu, mayninpiqa asnanraqmi. ¿Personayki munawaqchu wawayki chhaynapi nacenanta? Manan riki. Aswanmi llapa tayta mamakuna munanchis wawanchis allin wasipi nacenankuta. ¡Josewan Mariawanqa maytapunichá munaranku Jesús allin limpio wasipi nacenanta!

Manaña allin wasitachu tariranku chaypas, paykunaqa manan phiñasqachu karanku, aswanpas imachus kapuqnillankuman hinallan tukuy atisqankuta ruwaranku. Chaymi Mariaqa wawachanta walthanawan k’uyuykuran chhaynapi mana chirinanpaq, chaymantataq uywa qaranaman puñuyachiran. Arí, tukuy atisqantan ruwapuran wawachanpaq. Pisillaña imankupas karan chaypas, Josewan Mariawanqa allintan yacharanku Diospa munasqanman hina chay wawata uyway ancha allin kasqanta (Deuteronomio 6:6-8). Kay tiempopi allin tayta mamakunaqa paykuna hinan kallpachakunku wawankuman Diosmanta yachachinankupaq, chay ruwaymi imamantapas aswan allinqa.

Oveja michiqkunaq hamusqan

Uywa kanchapi llapanku samashaqtinkun qonqaylla oveja michiqkunaqa tanqa-tanqaraq chayman haykusqaku. Paykunaqa uywankuta saqerparisparaqmi naceq wawachata rikuyta munaspanku risqaku. * Chay wawachata rikuruspankuqa maytachá kusikuranku chay michiqkunaqa. Paykunaqa chayaruspanku hinan Joseman Mariamanwan willakuranku chay ch’isin ovejankuta michishaqtinku imachus pasasqanta. Paykunamansi huk ángel rikhurisqa hinaspa willasqa Cristo Belén llaqtapi nacesqanmanta hinallataq uywa kanchapi walthanawan k’uyusqa kashasqantawan. Chayllamansi huk angelkunapas Jehová Diosman takiyta qallarisqaku, arí, Diostas hatunchasqaku.

Chaychá paykunaqa phawaspalla Belén llaqtata riranku. Chay oveja michiqkunaqa anchatachá kusikuranku naceq wawata angelpa nisqan kanchapipuni tarisqankumantaqa. Manan pipas ch’inllaqa qhepakuranchu, aswanmi chayta rikuspa “wawamanta angelpa paykunaman nisqanmanta willakurqanku. Chaymi llapan uyariqkuna muspharqanku [otaq admirakuranku] michiqkunaq willakusqanmanta” (Lucas 2:17, 18). Chay tiempopi religionpi umalliqkunaqa yaqapaschá mana qhawariqkupaschu michiqkunataqa. Jehová Diosmi ichaqa sumaqta qhawariran chay llamp’u sonqo runakunata, paykunaqa allin iñiqkunan karanku. ¿Imaynatan María chaskinman karan chay michiqkunata?

Onqokapurantaq chayqa, sayk’usqachá Mariaqa kakusharan. Chhaynaña kaqtinpas allintan uyariran chay michiqkunaq willakusqanta, chaymantapas “chaykunata yuyaymanaspa[n] sonqonpi allintapuni hap’irqan” (Lucas 2:19). Chaymantapas payqa ratullan repararan michiqkunaman angelpa willasqan ancha allinpuni kasqanta. Jehová Diosmi munaran chay nacesqan wawa pichus kasqanta, imaraykuchus nacesqantawan yachananta. Chaymi Mariaqa mana uyarillaranchu chay michiqkunaq willasqanta, aswanmi sonqonpi allinta hap’iran, chayllapi killan-killan watan-watan piensananpaq. Chayta ruwasqanraykuchá Mariaqa mana hayk’aqpas pisiparanchu iñiyninpi.

¿Personaykiri munawaqchu María hina kayta? Munanki chayqa sapa p’unchaymi Bibliata leenayki, chaypin Jehová Diosqa imaymanakunata qelqachiran allinninchispaq. Chaymantapas Bibliaqa manan común librollachu, aswanpas Diospa siminmi chaypi kashan (2 Timoteo 3:16). Leesqanchis qhepamantaq María hina sonqonchisman waqaychananchis chay yachachikuykunata, chayman hinataq imatapas  ruwananchis. Arí, sichus leesqanchispi allinta yuyaymanasun chayman hinataq kawsasunpas chayqa, allin iñiqmi kasunchis.

María astawan yuyaymanananpaq willasqanku

Chay wawa pusaq p’unchayninpi kashaqtinmi Moisespa nisqanman hina kuchuranku qhari kaynin qarachata, angelpa nisqanman hinataq “Jesús” nispa suticharanku (Lucas 1:31). Tawa chunka p’unchayta hunt’aruqtintaq Jerusalenpi temploman aparanku chaypi ofrendata haywanankupaq. Chay ruwanankutaqa kamachikuy simipin niranña chhaynapi onqokuq warmi ch’uyanchakunanpaq. Paykunaqa wakchataq karanku chayqa yaqapaschá iskay kullkuta otaq iskay malqo urpita haywaranku Moisespa chaskisqan kamachikuyman hina. Chaytaqa wakchakunallan haywaqku, wakin runakunan ichaqa huk borregota huk kullkutawan haywaqku. Huk runakuna hina borregota mana haywayta atispankuqa p’enqasqachá paykunaqa tarikuranku. Chhaynaña karan chaypas manan chaywanqa pisiparankuchu. Aswanmi Diospa wasinta risqankurayku allin kallpachasqa wasinkuman kutipuranku (Lucas 2:21-24).

Diospa wasinpi kashaqtinkun huk kuraq runa paykunaman achhuykuspa Jesusmanta rimapayaran, chay runaqa Simeonmi karan. Paytaqa Diosmi nisqa: “Manaraq wañushaspan Cristota rikunki”, nispa. Makillanpiraq Jesusta hap’ishaqtintaqmi Diospa santo espiritun reparachiran chay wawa Qespichiq otaq Salvaq kasqanta. Chaymatan Simeonqa Mariaman willaran qhepa tiempopi llakikuy espada hinaraq t’urpuspa sonqonta nanachinanta (Lucas 2:25-35). Chaymantapas huk kuraq warmin paykunaman achhuykullarantaq, payqa profetiza Anan karan, paypas ratullan reparakuran Jesús Cristo kasqanta. Hinaspataq Jesusmanta rimarirqan llapallan Jerusalén llaqtaq kacharichisqa kayninta suyakushaqkunaman. Llakikuymanta Simeonpa nisqanmanta kinsa chunka wata hina pasaruqtinmi Mariaqa sinchi llakikuypi tarikuran, chaykunapi tarikushaspa Simeonpa nisqanta yuyariyqa kallpacharanchá Mariataqa (Lucas 2:36-38).

May allinpunin karan Jesusta Diospa wasinman apasqankuqa, riqkupunin Diospa wasinmanqa, chhaynapin Jesusqa wiñaruspapas mana hayk’aqpas qonqaranchu Diospa wasinman riytaqa. Chay p’unchayqa tukuy atisqallankutan Diosmanqa qoranku, paykunan ichaqa allin kallpachasqa lloqsiranku Diospa wasinmanta, manan chayllachu, imaymanakunatawanmi yacharanku. Mariaqa astawanraqchá kallpachakuran iñiyninpi, sonqonpipas allintachá waqaycharan Simeonpa rimapayasqankunata Anaq rimapayasqanta ima, chhaynapi chaykunapi yuyaymanaspa hukkunamanpas willananpaq.

Kay tiempopipas askha tayta mamakunan José, María hina kanku. Arí, Jehová Diospa testigonkunaqa sapa huñunakuymanmi wawankuta apanku. Paykunaqa hukkuna-hukkunawanmi sumaqta kallpachanakunku, chhaynapin tukuy atisqankuta qonku. Chaymantataq allin kallpachasqa kusisqa ima wasinkuman kutipunku. Chaymantapas imaymanakunatan yachanku chayta hukkunaman willamunankupaq. ¿Munawaqchu paykunawan kuska huñukuyta? Chhayna kaqtinqa paykunata maskhay hinaspa paykunawan kuska huñukuy, chhaynapin María hina allin kallpachasqa kanki.

[Uranpi willakuykuna]

[30 paginapi dibujo]

Simeonqa rikuranmi runakunaq suyasqan Cristota