Limpio kawsayqa ancha allinpunin

Kay pachapiqa imaymana clase mast’arikuq onqoykunan unayña runakunata ñak’arichishan. Ñawpaq tiempopi wakin runakunaqa: “Diosmi huchasapa kasqanchisrayku castigawashanchis”, nispan niqku. Ichaqa tiempoq pasasqanman hinan allin yachaq runakuna allinta chayta qhawariranku chhaynapunichus chay icha manachus chayta yachanankupaq. Unay watakunan chaytaqa qhawariranku, chaypin repararanku chay onqoykuna apamuqkunaqa mayninpi ladollanchispi kawsaqkuna kasqanta.

¿Imakunan chaykuna karan? Chay yachayniyoq runakunaq nisqanman hina ratakuna, huk’uchakuna, ch’uspikuna, ch’illikukuna imas chay onqoykunataqa apamunku. Chaymantapas mana allinta limpiakusqankuraykus runakunaqa facilta ima onqoytapas tarinku. Mayninpiqa limpio kayqa salvawasunmanmi wakin wañuchiq onqoykunamanta.

Arí, manan llapan llaqtakunapichu igualta qhawarinku limpio kawsaytaqa; manataqmi llapan llaqtachu limpio kawsanapaq hina. Yaqapaschá llaqtaykipi mana kanchu ch’uya unu nitaq desagüe nisqapas. Chhaynaña kaqtinpas atisunmanmi limpio kawsaytaqa. Chaymi pasaran Israel llaqta runakunawanpas. Paykunaqa ch’inneq ch’aki pampantan karuta puriranku chhaynapi llaqtankuman chayanankupaq. Chaypiqa may sasachá karan limpiolla kayqa, ichaqa hunt’arankun limpio kanankupaq Diospa kamachisqankunata.

¿Imaraykun allinpuni kanman limpio kay? ¿Imaninmi Dios limpio kaymanta? ¿Imatan llapa familia ruwanman onqoykuna mana mast’arikunanpaq?

MARIO sutiyoq erqechamanta rimasun. * Payqa Camerún nacionpin tiyan. Paymi escuelanmanta lloqsiruspa hina wasichanman ripun, sinchi yarqasqan kashan ch’akichikushantaq kanpas. Wasinman chayaruqtinmi alqonqa wayllukuspa suyan, chaymi payqa marq’ayukun alqonta. Chaymantataq wasinman haykuspa mikhunanku mesa pataman mochilantaqa churarparin, paytaq tiyaykun mikhunata suyakuspa.

Mamanqa wawan chayasqanta reparaspan sumaq mikhuna wayk’usqanta platuyuspa Marioman apan. Mesa patapi mochilata rikuruspataq Mariotaqa nin: “¡Mariocha! ¿Imatan chay mochila ruwashan mesa patapi?”, nispa. Marioqa yachanñan maman chhaynata niqtin ima ruwananta. Chaymi payqa mochilanta huk ladoman churaspa phawaylla rin makinta maqchikunanpaq. Makinta maqchikuspañataq mamitanta nin: “Mamitáy, ama phiñakuychu, qonqarusqanin”, nispa.

 Chaypi rikusqanchis hina mamakunaqa atinkumanmi wasinkuta limpiollata hap’iyta, chhaynapi familiapi kaqkunapas qhalilla kanankupaq. Chaypaqmi ichaqa llapa familia payta yanapananku. Tukuy imatapas limpiota hap’inapaqqa anchatan kallpachakuna. Mariomanta yachasqanchis hina, wawakunapas manan huk ratullachu yacharunqaku imatapas limpio ruwaytaqa, chaymi sapa rato yuyarichishanalla.

Chaymantapas Marioq mamanqa yachanmi mikhunaqa imaymanakunawan qhellichakuq kasqanta. Chaymi payqa imatapas wayk’unanpaqqa allinta maqllikun makinta; mikhunata wayk’uruspataqmi chaytaqa imawanpas allinta tapan, chhaynapi ch’uspikuna mana qhellichananpaq. Wasitapas limpiotan hap’in. Chaykunata ruwasqanraykun manaña nishutachu ratakuna, huk’uchakuna ni ch’illikukunapas wasinmanqa hamunku.

Marioq mamitanqa Diosta serviqmi, chaymi astawanqa kallpachakun wasinta limpiollata hap’inanpaq. Pay kikinmi nin: “Bibliaq nisqan hina Dios ch’uya kasqanraykus serviqninkunapas ch’uyallataq kananchis”, nispa (1 Pedro 1:16). Chaymantan nillarantaq: “Limpio kayqa manan hukniraychu ch’uya kaymantaqa, chaymi ñoqaqa wasiy limpiolla kananta munani. Familiaypi kaqkunapas limpio p’achawan purinankutan munani. Chaypaqmi ichaqa llapanku yanapawananku”, nispa.

Familiapi kaqkunaqa yanapakunankun limpio kawsanapaq

Marioq mamitan nisqan hina, llapa familiamantan kanqa wasipi limpio kawsayqa. Wakin familiakunaqa mayninpiqa huñukullankun wasinkupi imachus allichana, pichana kashan chaykunata qhawarinankupaq. Chhaynata kuska imatapas ruwaspankun chay familiakunaqa astawan hukllachanakunku. Chaymantapas yuyarichinakunkun imatapas limpiota hap’isqankuqa hukkunaq allinninpaq kasqanta. Mamitaqa yaqapaschá kuraq wawankunata ninman: “Manaraq mikhushaspa, bañomanta lloqsispa, qolqeta hap’ispaykichispas makiykichistan maqllikunaykichis”, nispa. Kuraq wawakunañataq ichaqa sullk’ankunaman yachachinkuman chhaynallatataq ruwanankupaq.

Familiapiqa kamachinakunkumanmi pikunachus wasipi imatapas limpianankupaq. Yaqapaschá ninakunkuman: “Qanmi sapa semana kayta limpianki, qantaq kayta, ñoqataq kayta”, nispa. Chaymantapas allintan rimanakunanku watapi huk kutita otaq iskay kutita wasinkuta k’uchun-k’uchunta allinta limpianankupaq. Stewart Udall sutiyoq ecologista runan Estados Unidos nacionmanta rimaspa niran: “Ñawpaqpiqa kaqmi llaqtakuna ukhupi hatun parquekuna, munay sach’akuna, q’omer pastokuna ima; kunantaqmi ichaqa pisi-pisimanta chaykuna chinkapushan qhellichakushan ima, chhaynapin millayman  tukupushan. Manañan kashanñachu samarikunapaq chhayna parquekunaqa”, nispa.

Yaqapaschá llaqtaykipas chhayna kashan. África nisqa ladopi wakin llaqtakunapiqa huk runan pasan callen-callenta campanata tocaspa. Chayta uyarispan chay llaqtapi tiyaqkunaqa imachus nisqanta uyariq wasinkumanta lloqsimunku, chaypin chay runaqa llapa runakunata yuyarichin: “Wasiykichistan pichanaykichis, callekunatapas allintan pichanaykichis, yarqhakunapi canalkunapipas manan ima q’opapas kananchu, sach’akunaq ch’akisqa raphinkunatapas pallanaykichismi, qorakunatapas qoriyanaykichismi, q’opakunatapas wikch’unaykichismi, manan wasipiqa hap’inaykichischu”, nispa.

May llaqtapipas q’opaqa ratullan askha montorparikun chaymi wakin gobiernaqkunaqa manaña imanakuytapas atinkuchu q’opata mana mayman wikch’uyta atispanku. Wakin llaqtapi alcaldekunawan llank’aq q’opa hoqariqkunapas askha q’opa kasqanraykun mana atinkuchu llapan q’opata hoqariyta, chaymi callekunapi montorayasqa q’opaqa kashan. Chayraykun wakin llaqtakunapi alcaldekunaqa chay llaqtapi tiyaqkunata kamachinku yanapakunankupaq. Cheqaq cristianokunaqa mana rimapakuspallan phawaylla chay kamachikusqankuta kasukunku (Romanos 13:3, 5-7). Paykunaqa manan kamachiqkunaq ima nisqallantachu ruwanku nitaq huk runa hamuspa yuyarichinantaraqchu suyanku, aswanmi limpio kawsayta munasqankurayku imaynamantapas yanapakunku, chhaynapi tiyasqanku llaqta limpiolla kananpaq. Chaymantapas cheqaq cristianokunaqa yachankun ñawpaqtaqa paykunaraq familianku ima limpio kananta. Chaywanmi paykunaqa rikuchinku allin educasqa kasqankuta runamasinku respetasqankutawan. Paykunaqa q’alatan limpianku wasinkuta wasi punkunkutapas, chhaynapin yanapakunku tiyasqanku llaqta limpiolla kananpaq munaycha rikukunanpaq ima.

Limpio kaspaqa Diostan hatunchasun

Dios serviq kasqanchisraykun cuerponchis p’achanchispas limpio kanan chhaynapin runakunapas chayta qhawarispa reparanqaku Diospa munaynin ruwaqkuna kasqanchista. Chaypaq yachasunchis Francia nacionpi kaq Toulouse nisqa llaqtapi ima pasasqanmanta. Chunka phisqayoq wayna sipaskunan Jehová Diospa testigonkunaq hatun huñunakuynin tukuruqtin risqaku huk pensionman. Chaypin tiyashasqaku warmi qharintin kuraq runakuna, chayllamanmi haykusqaku chay wayna sipaskunaqa. Chay casarasqa runakunaq ladollankupitaqmi tiyaykusqakupas, chaymi chay runakunaqa mancharikusqakuraq, “imatachá kaykunaqa ruwanqaku” nispas nisqaku. Chay wayna sipaskunan ichaqa respetollawan tratanakuqku manataqmi aphantaraqchu rimarankupas, chaykunata rikuspa limpio p’achawan p’achasqa kasqankuta rikuspa iman chay kuraq runakunaqa admirakusqakuraq. Mikhuyta tukuruspa pasapushaqtinkutaq chay kuraq warmi qhariqa chay wayna sipaskunata niranku: “Allinmi respetoyoq kasqaykichisqa”, nispa; hukninkaqtataq nisqaku: “Kanmanñachus chhayna wayna sipaskuna nispamá ñoqaykuqa nisharayku”, nispa.

Jehová Diospa wakin testigonkunaqa sucursal nisqa wasikunapin llank’anku, chayllapitaqmi tiyankupas. Chay sucursal nisqapin kashan librokunata ruwanapaq máquina nisqakuna, imaymanata ruwanapaq askha cuartokuna, puñunapaq cuartokuna ima. Llapa chaykunaqa limpiollan kashan. Chayta qhawarispan chayman visitaqkunaqa admirakunkuraq. Chaypi llank’aqkunapas limpio p’achawan p’achasqan purinku. Manan imaymanawan q’apachikuspallachu purinku, aswanmi sapa p’unchay allinta bañakunku. Chaymantapas ch’isinta sabadonta otaq domingonta predicaq rispankupas Diosta serviqkuna hinan limpio p’achawan p’achasqa rinku, chhaynapi servisqanku Diosta allinta qhawarichinankupaq.

Diosman “rikch’akuq kaychis”

Llapa cristianokunatan Biblia kallpachan ‘Diosman rikch’akuq kanankupaq’ (Efesios 5:1). Isaiasmi mosqoyta hina angelkunata rikusqa, paykunas nishasqaku: “[Jehová] Diosqa Ch’uyay-ch’uya, ch’uyapunin”, nispa (Isaías 6:3). Arí, chay angelkunaq nisqan hina Diosqa tukuy imapipas ch’uyapunin. Chhaynaqa payta serviqkunapas ch’uya otaq limpion kananku. Pay kikinmi nin: “Ch’uya kaychis, ñoqa ch’uya kasqayrayku”, nispa (1 Pedro 1:16).

Chaymantapas Diosqa munan cristianokuna ‘iman p’achakunankuta hinalla p’achakunankuta’ (1 Timoteo 2:9). Bibliapin riman “ch’uya k’ancharishaq sumaq lino” p’achamanta, chay “sumaq linoqa Diospaq ch’uya kawsaqkunaq chanin ruwasqankunan” (Apocalipsis 19:8). Millay qhellikunataqmi ichaqa tupan huchawan (Proverbios 15:26; Isaías 1:16; Santiago 1:27).

Kay tiempopiqa waranqanpi runakunan sapa p’unchay kallpachakushanku cuerponku, imapas ruwasqanku, hinallataq Diosta serviyninkupas ch’uyalla kananpaq. Paykunaqa kusikunkun Diospa promesankuna hunt’akunan p’unchay ña chayamushasqantaña yachaspanku. Paymi niran: “Qhawariy, ñoqan lliw imaymanata mosoqta ruwa[saq]”, nispa (Apocalipsis 21:5). Chay p’unchay chayamuqtinqa chinkapunqan tukuy imaymana qhelli ruwaykuna.

[Uranpi willakuy]

 [8 paginapi recuadro]

Limpio kawsaytaqa Diosmi kamachiran

Ch’inneq ch’aki pampanta Israel llaqta runakuna llaqtankuman rishaqtinkun Jehová Diosqa limpio kawsanapaq imaymanakunata kamachiran. Hatun hisp’ayninkutapas pampamanmi p’ampananku karan (Deuteronomio 23:12-14). Chay kamachikuyta kasukuyqa sasachá chhaytukuy runakunapaqqa karan, chhaynaña kaqtinpas kasukurankun, chhaynapitaq fiebre tifoidea nisqa onqoymanta, cólera onqoymanta huk onqoykunamantawan waqaychasqa karanku.

Manan pipas wañusqa animaltaqa llaminanchu karan. Ima cosaskunaña chay wañusqata tupayuran chaypas, allin mayllisqa otaq chinkachisqan kanan karan. Israel llaqta runakuna manaña yacharankuchu imarayku chaykuna ruwanankuta chaypas, chayta kasukuyqa paykunaq allinninpaqmi karan chhaynapi mana onqoshanankupaq (Levítico 11:32-38).

Israel llaqtapi sacerdotekunaqa manaraq Diospa wasinta haykushaspan “maqchikunapaq bronce puruña[pi]” chakinkuta makinkuta ima maqchikunanku karan. Chay broncemanta puruña ruwasqankuqa hatunkaraymi karan, chayman unu hunt’achiyqa sasachá karan. Chhaynaña karan chaypas hunt’achispan chaypi maqchikunanku karan, manapunin mana maqchikuspaqa haykunankuchu karan (Éxodo 30:17-21).

[9 paginapi recuadro]

Limpio kaymanta huk doctorpa rimasqan

Unullawanmi kawsanchis, ichaqa sichus qhellichasqa kashan chayqa, imaymana onqoykunatan tarichiwasunman, wakin onqoykunaqa wañuytapas apamuwasunmanpaschá. Chaymanta cuidakunapaqmi Camerún nacionpi kaq Duala llaqtapi llank’aq Jephté Mbangue Lobe sutiyoq doctor imakuna ruwanamanta allinta rimaran.

Chay doctormi niran: “Sichus mana yachankichu tomanaykipaq unu qhellichus icha limpiochus kashan chayta chayqa, t’impuchispa tomay” nispa. Chaymanta nillantaq: “Unu limpioman tukunanpaqqa yaqapaschá sut’uyachiwaq cloro lejía nisqakunawan, ichaqa yachanaykin chaykuna ruwayta, mana chayqa yaqapaschá onqochisunkiman. Jabonqa manan nishu qolqepaqchu kashan riki, chhaynaqa sapa manaraq mikhushaspa, sapa bañomanta lloqsispayki ima makiykita maqchikuy jabonwan. P’achaykitapas t’aqsashallaypuni, sichus k’iriyoq kashanki otaq aychaykipi ima onqoypas kashan chayqa, rupha unuwan p’achaykita t’aqsay”, nispa.

Nillarantaqmi: “Wasi limpiolla kanapaqqa llapa familian limpianan, ukhunta hawantawan. Bañotapas allintan limpiana, chaypin ch’uspikuna ch’illikukunapas kashan”, nispa. Wawakunatapas khaynatan nillarantaq: “Manan mayuchakunata p’onqoruspa chaykunapi bañakunachu, chaykunapin kashan onqoy rikhurichiq mana rikuna huch’uy kuruchakuna”, nispa. Tukunanpaqtaq niran: “Puñunaman ch’uspikuna mana haykunanpaq mosquitero nisqatapas allinta churay, puñuq rispapas allintan limpiakunayki, kiruykitapas allintan maqchikunayki”, nispa. Chhaynaqa, sichus mana munanchischu onqoyta chayqa, limpio kanapaqmi kallpachakuna.

[8 paginapi foto]

P’achataqa t’aqsashanallan, mana chayqa imaymana onqoykunatan tarisunman

[8 paginapi foto]

Cheqaq cristianokunaqa limpiotan hap’inku wasinkuta wasinku muyuriqtapas

[8 paginapi foto]

Wasiq limpio kananqa mamakunamantan astawanqa kanman