Familiapaq allin yachachikuykuna

Wawaykichista yachachiychis allinta kawsananpaq

México nacionmanta Loida * sutiyoq warmin nin: “Escuelapin rakinku condón nisqata, chaymi wayna-sipaskuna yuyaykunku chaywan cuidakuqtinku warmi-qhari puñuy allinlla kananpaq”, nispa.

Japón nacionmanta Nobuko sutiyoq warmin nin: “Wawaytan tapurqani, ¿imatan ruwawaq parlaqmasiykiwan iskayllaykichis tarikuspa? nispa, hinan payqa manan yachanichu niwarqan”, nispa.

CHAYLLARAQ wawaykichis puriyta yachashaqtinqa imaymanatachá ruwarqankichis mana k’irikunanpaq. Yaqapaschá tomacorrientekunata segurarqankichis, kuchuq herramientakunata pakarqankichis escalerakunatapas mallawan muyuchirqankichis.

Kunanqa ñataq wawaykichis waynaña otaq sipasña kashan chayqa, astawanraqmi kallpachakunaykichis peligrokunamanta cuidanaykichispaq. Yaqapaschá yuyaykunkichis wawaykichis millay qhelli ruwaykunata otaq pornografiata qhawashananpaq, ususiykichistaq q’alalla otaq qharikunaq qhawananpaq hina fotokunata horqochikuspa celularpi apachishananpaq. Astawanqa manapaschá puñuytapas atinkichischu wawayki warmi-qhari puñushananpaq yuyaykuspa.

¿Wawaykiq qhepallanpichu kanaykichis?

Wakin tayta-mamakunan yuyaykunku tukuy tiempo wawankuq qhepallanpi kaspa millay ruwaykunamanta cuidashanankupaq. Ichaqa tiempoq pasasqanman hinan reparanku chay cuidasqankuqa yanqapaq kasqanta, maytaña cuidaqtinkupas pakallapin mana allinkunata ruwanku.

Yachasqanchis hina wawakunata sinchita controlayqa manan allinchu. Jehová Diospas manan chhaynatachu ruwan serviqninkunawan kasuchikunanpaq (Deuteronomio 30:19). Chhaynaqa, ¿imatan ruwawaq wawaykichis allin yuyaywan imatapas decidispa kawsayninpi limpio kananpaq? (Proverbios 27:11.)

Chaypaqqa rimallaychispuni wawaykichiswan chay temamanta. Huch’uy kashaqtinmi parlawaqchis, waynachaña otaq sipaschaña kashaqtinpas parlashanallaykichismi (Proverbios 22:6). * Yuyariychis, qankunan astawanqa chaymanta willanaykichis. Gran Bretaña nacionmanta  Alicia sipasmi nin: “Wakin runakunan ninku: ‘Wayna-sipaskunaqa amigonkuwanmi warmi-qhari puñuymanta rimayta munanku’, nispa. Ñoqaykun ichaqa chaymanta tayta-mamayku willawanankuta munayku, chaymi aswan allinqa”, nispa.

Seguron kananku yachasqankumanta

Sichus wawaykichis waynayashanña otaq sipasyashanña chayqa, yachanñachá imaynapi wawakuna paqarisqanta. Ichaqa manan chayllatachu yachananku, yachanallankutaqmi “yuyayninkupi allinkaqta mana allinkaqta reparayta” (Hebreos 5:14). Wayna-sipaskunaqa allintan yachananku pikunallapaq warmi-qhari puñuy kasqanta, chayman hina kawsanankupaq. Chhaynaqa, ¿imaynatan wawaykichista yanapawaqchis Bibliaq nisqanman hina kawsananpaq?

Wawaykichista yachachinaykichispaqqa ñawpaqta qhawarikuychis imakuna yachasqaykichista. Yachankichá mana casarakuspa warmi-qhari puñuy hucha kasqanta (1 Tesalonicenses 4:3). Wawaykichispas qankunata uyarispa allintachá yachan chhayna kasqanta. Yaqapaschá Bibliapi chay ruwayta huchachaq textokunatapas umallanmanta willanman, ninmantaq mana casarakuspa puñuyqa mana allin kasqanta.

Ichaqa manan chayllachu kanan. Chaykunamanta willaq libron nin: “Askha wayna-sipaskunan imachus tayta-mamanku nisqanta rimallankutaq, ¿imarayku? Yachasqankumanta manaraq seguro kasqankurayku”, nispa. Nillantaqmi: “Huk sipaswan huk waynawan iskayllanku tarikuspa ima ruwanankuta decidinanku ratuqa, manan imanakuytapas atinkuchu”, nispa. Chaymi wawaykichisqa seguro kanan yachasqanmanta, chhaynapi tarikuspa ima ruwananmantapas. ¿Imaynatan yanapawaqchis?

Creesqaykichista willaychis. Yachasqaykichisman hina, ¿casarakunaraqchu warmi-qhari puñunapaq? Chhayna kaqtinqa, sapa kuti wawaykichisman chaymanta willaychis. Huk libron nin: “Sichus tayta-mamakuna sapa kutilla wawankuta ninku waynayashaspa otaq sipasyashaspa warmi-qhari puñuy sasachakuyta apamunanta chayqa, wayna-sipaskunaqa casarakuytaraqmi suyanqaku”, nispa (Beyond the Big Talk).

Qhawarisqanchis hina, askha wayna-sipaskunan yachanku tayta-mamanku ima yuyaykusqanta, ichaqa manan chayman hinapunichu kawsankuman. Chaywanpas nisqankuqa yanapanmanmi qhepaman allinta kawsanankupaq. Encuestakuna ruwasqankupin kayta yachakun: askha wayna-sipaskunan tiempowanqa tayta-mamankuq nisqanman hina kawsanku, ñawpaqpi manaña chayman hinachu kawsayta munarqanku chaypas.

KAYTAN RUWAWAQCHIS. Ima noticiatapas uyarispa wawaykiman willaychis chhaynapi yuyaykusqanta ninasuykichispaq. Noticiapi pipas abusasqa kasqanmanta willaqtinkun niwaqchis: “May llakikunapaqmi askha qharikuna puñunankupaq hinalla warmikunata qhawarisqankuqa. ¿Imaraykun chay runakuna chhaynata qhawarinku?” nispa.

Sut’itapuni rimaychis. Wawakunamanqa willanan warmi-qhari puñuy sinchi sasachakuykuna apamusqanta (1 Corintios 6:18; Santiago 1:14, 15). Ichaqa yuyariychis Bibliaqa willanmi warmi-qhari puñuy Diospa regalon kasqanta, manataq Satanaspa trampanchu kasqanta (Proverbios 5:18, 19; Cantares 1:2). Sichus chay temamanta rimaspa mana allin kaqllata rimankichis chayqa, yaqapaschá wawaykichiskunaqa mana allinpaq qhawarinkuman warmi-qhari puñuyta. Francia nacionmanta Corrina sipasmi nin: “Tayta-mamaymi qhelli hucha ruway mana allin kasqanmanta sinchita rimapayawaqku, chaymi warmi-qhari puñuyta mana allinpaq qhawarirqani”, nispa.

Wawaykichiskunaman sut’ita willaychis warmi-qhari puñuymanta. México nacionmanta Nadia sutiyoq warmin nin: “Warmi-qhari puñuyqa casadokunapaq Diospa qosqan regalon, wawaykuna chhaynata yuyaykunankutan munarqani. Chaymantapas entiendenankutan munarqani warmi-qhari puñuyqa kusikuyta otaq llakikuyta apamunanta; paykunamantañan kanqa imatachus chay regalowan ruwanankuqa”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQCHIS. Wawaykichiswan hukmanta chay temamanta rimaspaqa,  warmi-qhari puñuymanta allinta rimaspa tukuychis. Ama manchakuspa wawaykichista niychis warmi-qhari puñuyqa Diospa qosqan kasqanta, ichaqa casarakuspaña chaymanta kusikunanta. Yachallachuntaq casarakunankamaqa ch’uyata Bibliaq nisqanman hina kawsananta.

Sasachakuykuna kananta entiendechiychis. Allinta decidinapaqqa manan imachus allin imataqchus mana allin chayllatachu yachana. Aswanpas allintan qhawarinanchis imakunapis allinninchispaq imakunapitaq mana allinninchispaqchu kasqanta. Australia nacionmanta Emma sutiyoq warmin nin: “Sipasllaraq kashaspan yacharqani Diospa kamachikuyninta, ichaqa iskayrayasharqanin. Pantaspayñan entienderqani imarayku chay kamachikuykunata kasukunanchis kasqanta, mana kasukuqtinchistaq imachus kanantawan”, nispa.

Chaypaqmi Biblia yanapawasunman, chaypin kashan Diospa kamachikuyninkuna, willantaq mana kasukuqtinchis imakuna kananta. Yachanapaq, Proverbios 5:8, 9 (Edición 1988) textopin wayna-sipaskunata kallpachashan qhelli huchamanta ayqenankupaq, chay qhepamantaq willashan mana ayqekuqtinkuqa “hukkunaq qayllanpi mana allinpaq qhawarisqa” kanankuta. Arí, pipas mana casarakuspa warmi-qhari puñunman chayqa, mana allinpaq qhawarisqan kanqa pay kikinpas mana valeqpami qhawarikunqa. Jehová Dioswanpas manañan allinpichu kanqa nitaq pipas paypi interesakuqqa allintañachu qhawarinqa. Chhaynaqa, sichus wawayki entiendenqa warmi-qhari puñuspa manaña ch’uya kananta, llakisqa tarikunanta, Dioswanpas manaña allinpichu kananta chayqa, kallpachakunqan Bibliapi kamachikuykunata kasukunanpaq. *

KAYTAN RUWAWAQCHIS. Wawaykichis Bibliaq kamachikuyninta kasukunanpaqqa rikch’anachiykunawan yachachiychis. Yaqapaschá niwaqchis: “Huk cheqasllapi nina rawrayqa manan kaqllachu orqo ruphachiywan, ¿riki? Chhaynallataqmi kanman warmi-qhari puñuymanta Diospa kamachikuyninta mana kasukuqtinchisqa”, nispa. Chay qhepamantaq Proverbios 5:3-14 textota leeychis, qhelli huchaman urmaqtin imakuna kananpi yuyaymanananpaq.

Maytaña kallpachakunchis allinkaqta ruwananchispaq chaypas manan facilchu. Japón nacionmanta Takao wayna nin: “Yachanin allin kaqta ruwanayta ichaqa sasan cuerpoyta controlay”, nispa. Sichus wawayki chhaynata sientekun chayqa, qhawarichiy mana payllachu chhaynapi tarikusqanta, apóstol Pablopas nirqanmi: ‘Allinkaqta ruwayta munashaqtiymi mana allinkaq ñoqapi kashan’, nispa (Romanos 7:21).

Chhayna kallpachakuyqa allinmi wayna-sipaspaq. Chaymi yanapanqa allin decidikuq runa kananpaq, manataq cuerponpa kamachisqanta ruwaqchu nitaq hukkunaq ruwasqanta hina ruwaqchu. Tukuy ima ruwasqanpi limpio kawsayniyoq kananpi yuyaykuymi yanapanqa allinta decidinanpaq.

[Uranpi willakuykuna]

YUYAYMANANAPAQ TAPUYKUNA

▪ Wawayqa yachanmi imachus allin mana allin kasqanta, ichaqa, ¿chayman hinachu ruwashan?

▪ Wawaykunawan warmi-qhari puñuymanta rimaspa, ¿Diospa qosqan regalota hinachu qhawarichini icha Satanaspa trampanta hinachu?

[12 paginapi recuadro]

Allin yanapaykuna

“Bibliapi warmi-qhari puñuymanta kamachikuykunaqa yanapawashallasunmi tukuy tiempo. Kay tiempopiqa askha wayna-sipaskunan warmi-qhari puñusqankurayku llakikuypi tarikunku, wakin sipaskunaqa sapallankun wawankuta uywanku, wakintaq SIDA onqoywan kashanku huk onqoykunawanpas. Bibliapin niwanchis warmi-qhari puñunapaqqa casarakunanchista, chayllan kay tiempopiqa allinta kawsasun kusisqataq kasun.” (Parenting Teens With Love and Logic.)