RUTPAS Noemipas Moab pampatan chakillapi purishanku. Paykunallan sinchi wayra pampanta hamushanku manas paykunapas rikukunñachu. Rutqa ch’isiyaykusqanta reparaspan suegranta qhawarispa yuyaykun maypi puñunankupaq. Payqa anchatan suegranta munakun chaymi tukuy atisqanta ruwanqa payta cuidananpaq.

Sapankanku llakisqa tarikunku. Noemiqa unay watakunañan viuda tarikun kunantaq Mahlón, Quelión wawankuna wañupusqankumanta llakisqa kashan. Rutpas llakisqa kashan qosan Mahlón wañukapusqanmanta. Iskayninkun Israelpi kaq Belén llaqtaman ripushanku. Noemiqa nacesqan llaqtamanmi kutipushan, Rut-taq mana reqsisqan llaqtaman rishan familianta, llaqtanta, costumbrenkunata, yupaychasqan dioskunatapas saqespa (Rut 1:3-6).

¿Imaraykun Rut nacionninpi tukuy imaymanata saqespa huk llaqtaman astakusharqan? ¿Maymantan kallpata hap’irqan hukmanta kawsayninpi qallarinanpaq, Noemitapas cuidananpaq? Moab nacionniyoq Rutqa iñiyninpi allin ejemplon, kay revistapin yachasun allin ruwasqanmanta chayta qhawarispa ruwananchispaq. Manaraq chaymanta yachashaspa qhawarisunchis imaraykus chay iskay warmikuna karuta purinanku karqan Belén llaqtaman chayanankupaq.

Noemipa familian llakikuypi tarikun

Rutqa Moab huch’uy nacionpin wiñarqan, chay nacionqa tarikurqan ch’aki Qochaq Inti lloqsimuy ladopin. Chayqa karqan mana sinchi alto orqokunayoqchu, wayq’o-wayq’oyoq, ichaqa barrancokunayoqmi pisillataq sach’akunapas kaq. Israel llaqtaqa yarqaypi tarikurqan ‘Moab suyupin’ ichaqa chakrankuqa allinta wiñaq. Chaymi Mahlón familianpiwan Rut-ta reqsirqanku (Rut 1:1).

Israel llaqtapi yarqay kasqanraykun Elimelecqa esposanwan iskaynin wawankunawan Moab nacionman astakurqan. Chayta ruwaspaqa familianpa iñiynintachá sasachakuypi churarqan, israelitakunaqa sapa watanmi rinanku karqan Jehová Diospa kamachisqan fiestakunaman payta yupaychanankupaq (Deuteronomio 16:16, 17). Noemí allin iñiyniyoqña karqan chaypas qosan wañupusqanwanmi sinchi llakiq ñit’isqan tarikurqan (Rut 1:2, 3).

Yaqapaschá Noemiqa hukmanta llakikuypi tarikurqan wawankuna Moab nacionpi tiyaq warmikunawan casarakusqankumanta (Rut 1:4). Payqa yacharqanmi Abrahampa ruwasqanta; paymi tukuy atisqanta ruwarqan churin Isaacpaq familianmanta Dios yupaychaq warmita maskhapunanpaq (Génesis 24:3, 4). Chaymantapas Moisespa chaskisqan Kamachikuy Simipin willarqan wawanku huk nación runakunawan casarakuqtinku ídolo yupaychayman urmanankumanta (Deuteronomio 7:3, 4). *

 Chhaynaña karqan chaypas Mahlonpas Quelionpas Moab warmikunawanmi casarakurqanku. Noemí llakikurqanña wawankuna chay ruwasqanmanta chaypas Rut-tapas Orfatapas sumaqtan munakuywan tratarqan. Yaqapaschá yuyaykurqan tiempowanqa Jehová Diospi iñipunankuta. Imaynaña kaqtinpas paykunaqa munakurqankun suegrankuta. Chhayna sumaqta kawsasqankun yanaparqan familiankupi wakmanta sasachakuykunata atipanankupaq. Rutpas Orfapas mana wawayoq kashaqtinkun qosanku wañukapurqan (Rut 1:5).

¿Rut-ta yanaparqanchu religionnin llakikuypi tarikuqtin? Manan. Moab nacionpiqa askha dioskunatan yupaychaqku paykunamanta hukninmi karqan Quemós (Números 21:29). Moab runakunaqa yaqachus hina wawankuta sacrificiopaq haywaqku, chay ruwaykunaqa ancha millaymi karqan chaytan religionninpiqa ruwaqku. Khuyapayakuq munakuq Diosmanta Mahlón otaq Noemí Rutman willasqankuqa sonqonmanraqchá chayarqan. ¡May allinmi chayqa! Jehová Diosqa munakuqmi serviqninkunapaqqa manan manchakunapaq hinachu (Deuteronomio 6:5). Rutqa yaqapaschá Noemiman astawan asuykurqan sinchi llakikuypi tarikusqanrayku. Payqa sumaqtachá uyarikurqan imaynatas yuyaq suegran willarqan Tukuy atiyniyoq Diosmanta, kamasqanmanta, llaqtanta munakuywan, khuyapayaywan cuidasqantapas.

Noemiqa makillan kasharqan imaynapi llaqtan tarikusqanmanta. Huk p’unchaymi qhatuq runamanta uyarirqan Israel llaqtapi manaña yarqay kasqanta Jehová Dios sumaqta qhawarisqanrayku. Belén llaqtaqa hukmantan sutinpa nisqanman hina kapurqan sutinqa “T’anta Wasi” ninanmi. Chayraykun Noemiqa llaqtanman kutipusharqan (Rut 1:6).

¿Imatan Rutwan Orfawan ruwarqanku? (Rut 1:7.) Sinchi llakikuypi tarikusqankumanta suegranman astawan hukllachakurqanku. Yaqachus hina Rutqa munakurqan Noemí sumaq sonqo kasqanmanta Jehová Diospi iñisqanmantawan. Chay qhepamantaq kinsantinku Judá llaqtaman puririrqanku.

Kay willakuypi yachachiwanchis llapallanchis sasachakuypi tarikusqanchista (Eclesiastés 9:2, 11). Chaymantapas yachachillawanchistaq ima llakikuypiña tarikuqtinchis hukpa yanapayninta maskhananchista, astawanqa Jehová Diosta serviqkunamanta (Proverbios 17:17).

Rutpa munakuyninqa hunt’aqmi

Kinsantinku purisqankuman hinan, Noemimanqa huk llakikuyñataq hamun. Iskaynin qhachuninkunapin yuyaykushan, paykunaqa anchatan munakurqanku Noemitapas wawankunatapas. Chaymi mana munanchu qhachuninkuna ñak’arinankuta. Yachallantaqmi tukuy imaymanankuta saqespa Belén llaqtaman ripuqtinkuqa mana imatapas qoyta atisqanpi.

 Noemiqa sinchi llakisqa kaspan qhachuninkunata nirqan: “Ripuychis, kutikapuychis sapankaykichis mamaykichispa wasinman, Señor Diosmantan mañakuni imaynan wañukapuqkunapaqpas ñoqapaqpas ruwasqaykichisman hina khuyapayanasuykichispaq”, nispa. Noemiqa qhachuninkuna bendecisqa kanankutan munarqan wakmanta casarakuspa sumaqta kawsanankuta. Hinan ‘Noemiqa paykunata much’aykurqan. Paykunataq khuyayta waqaykurqanku’. Chaypi nisqan hina Rutpas Orfapas anchatan suegrankuta munakurqanku. Chaymi iskayninku nirqanku: “¡Manan kutiykumanchu! Ñoqaykuqa qanwanmi llaqtaykita ripusaqkupuni”, nispa (Rut 1:8-10).

Chaywanpas Noemiqa kutipunankuta munan Israel llaqtapiqa manan imanpas kanchu paykunata uywananpaq, manan qosanpas kanchu payta cuidananpaq nitaq wawanpas kanchu paykunawan casarakunankupaq. Chaymi mana imakuna allinyanantachu suyan. Astawanqa llakikun qhachuninkunata mana yanapay atisqanpin (Rut 1:11-13).

Chayta Orfa reparaspa Moab nacionpi qhepakunanpaq decidikun chaypi familianpas, wasinpas kasqanrayku. Chay decidisqanqa allintapas ruwashanman hina karqan. Chaymi  llakisqa uyantin suegranta much’aykuspa kutiripun (Rut 1:14).

¿Rut-ri kasukurqanchu Noemipa nisqanta? Biblia nin: “Rutmi ichaqa suegranwan qhepakurqan”, nispa. Yaqapaschá Noemiqa karutaña purisharqan. Qhepanta qhawarikuqtinmi ichaqa Rut hamushasqa, chaymi nirqan: “Qhawariy, qhachunmasiykin kutikapun llaqtanman diosninmanwan, qanpas kutikapullaytaq”, nispa (Rut 1:15). Chaypi nisqan hina, sut’itan reparanchis Orfaqa manan llaqtallanmanchu kutipusharqan aswanpas ‘diosninkunamanwan’. Paytaqa manan ukhu sonqonqa huchacharqanchu Quemós diosta huk dioskunatapas yupaychashanallanpaq. ¿Rutpas kaqllatachu ruwanman karqan?

Rutqa anchatan Noemitapas Jehová Diostapas munakun. Chaymi mana iskayanchu imachus ruway munasqanpi. Noemita qhawaykuspan nirqan: “Amaña “saqepuway, t’aqakuway” niwayñachu, maytachus qan rinki, chaytan ñoqaqa risaq, maypichus tiyanki, chaypin ñoqaqa tiyasaq. Llaqtaykin llaqtay kanqa, Diosniykin Diosniy kanqa. Maypichus qan wañupunki, chaypin ñoqapas wañupusaq, chaypitaqmi, p’ampasqapas kasaq. Señor Dios anchata muchuchiwachun, manachus wañuyllaña t’aqawasun chayqa”, nispa (Rut 1:16, 17).

Chay simikunaqa mana hayk’aq qonqanapaqmi. Kinsa waranqa wataña pasarqon Rutpa nisqanmanta chaypas, kunankamapas yuyarikushallanraqmi. Chay simikunaqa cheqaq munakuyta rikuchin. Rutpa munakuyninqa ancha hatunmi karqan Noemipaq, chaymi tukuy kaqninkunata saqespa ripurqan. Paykunataqa wañuyllañan t’aqanan karqan. Rutqa listoñan kashan Moab nacionpi tukuy kaqninkunata diosninkunatapas saqespa Noemipa llaqtamasin kananpaq. Payqa munanmi tukuy sonqomanta Jehová Diosta serviyta. *

Chhaynaqa iskayninkun Belén llaqtaman hukmanta puriyta qallarirqanku. Chayqa yaqapaschá huk semana puriy hina kanman karqan. Ichaqa kuska purisqankuqa yanaparqanchá ama nishuta llakikunankupaq.

Bibliaq nisqan hina ‘sasa tiempokunanpin’ kawsashanchis, chaymi tukuy imaymana llakikuypi tarikunchis (2 Timoteo 3:1).  Chayraykun kay tiempopi astawanqa cheqaq munakuyta rikuchinanchis. ¿Imapin kallpachawanchis chay munakuy? Kay millay pachata atipananchispaq. Chhayna munakuyniyoqqa manan pisipanchu. Chaymi kananpuni casado kawsaypi, familia ukhupi, amigonchiskunawan, llapa iñiqmasinchiskunawanpas. Sichus chhayna munakuyta rikuchisun chayqa, Rutpa ejemplontan qatikusun.

Rutwan Noemiwan Belén llaqtapi

Munakuytaqa manan rimayllawanchu rikuchinanchis aswanpas ruwaywanmi. Rutqa rikuchirqanmi Noemita Jehová Diostapas munakusqanta. ¿Imaynatan chayta rikuchirqan?

Rutwan Noemiwan ñan chayarunkuña Belén llaqtaman, chay llaqtaqa Jerusalén uray ladopin 10 kilometropi hina kashan. Belén llaqtaman haykuqtinkun runakunaqa anchata admirakurqanku, chhayna qhawasqankun yaqapas Noemí familianpas allin reqsisqa kasqankuta rikuchin. Chay llaqtapi warmikunapas nirqanku: “¿Manachu kayqa Noemí?” nispa. Payaña llakisqa uyantin kasqanwanmi rikuchin Moab nacionpi sasachakuypi tiyasqanta (Rut 1:19).

Noemiqa familianman, vecinankunamanmi llakikuyninta willakun. Chaymi valekun amaña sutinmanta waqyanankuta, Noemí sutiqa “Sumaqllaña” ninanmi, aswanpas Mara ninankupaq valekurqan, chay sutiqa “Haya otaq p’osqo” ninanmi. ¡May llakisqan kashan! Payqa Job hinan Jehová Diospas sasachakuypi churanman hinata yuyaykun (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Rutpas Noemipas pisi-pisimantan Belén llaqtapi kawsayman yachakapushanku, Rutmi ichaqa yuyaykushan imayna kawsanankumanta. Qhellapakuymanta otaq pallapakuymanta Jehová Diospa qosqan Kamachikuy Simipi nisqantan Rutqa yacharurqan, chayqa karqan wakchakunapaq mana piniyoq kaqkunapaq yanapaymi. Cosechay tiempopin ichhuqkunaq qhepanta atinkuman qhellakuyta otaq pallapakuyta. Pallapakullankumantaq  cantonpi wiñaqtapas (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

Cebada ichhuy tiempo chayamunña (almanaquenchispiqa abril killapi hinan). Rutqa chakramanmi rin pillapas chakranpi qhellapachinanpaq. Chhaynata maskhaspan Booz sutiyoq qhapaq runaq chakranman chayan, payqa Noemipa qosan Elimelecpa parientenmi karqan. Rutqa qhellapakunanpaq derechoyoqña karqan chaypas, valekunmi ichhuqkunaq capatazninta. Chay capataztaq nin: “Arí, qhellapakullay”, nispa; chaymi Rutqa llank’ayta qallarin (Rut 1:22–2:3, 7).

Cebadata ichhuqkunaq rutusqankuman hinan, Rutqa qhepankuta rin. K’umuykuspataq pallan mana rutusqankuta otaq urmachisqankuta, mayt’u-mayt’uta ruwaspataq huk ladoman huñun. Chay llank’ayqa sasan karqan sayk’uchikuqtaq kanpas, aswantaqa horakuna pasasqanman hina. Chaywanpas Rutqa manan imawanpas distraekunchu aswanpas hump’inta pichakunanpaq, imallatapas mikhuykunanpaqmi huk chikanta sayaykun.

Yaqapaschá Rutqa mana reparachikuspalla llank’ashan. Boozmi ichaqa Rut-ta rikuspa capatazninta tapun: “¿Pitaq chay sipasri?” nispa. ¿Imayna runataq Boozri? Payqa allin iñiyniyoq runan Diostapas anchatan munakun llank’aqninkunatapas khaynata napaykun: “Qankunawan Señor Diosqa kachun”, nispa. Paykunapas kaqllata napaykuqku. Boozqa Rutmanta aswan kurakmi, chaymi ususinta hina qhawarin (Rut 2:4-7).

Chaymi Boozqa Rut-ta nirqa: “Ususiy”, nispa; nillarqantaq chakrallanpi qhellakunanpaq, hinaspa sipas ichhuqninkunawan kuska kananpaq, ahinapi qhari llank’aqninkuna mana turiananpaq. Willallantaq mikhuna horasta asuykunanpaq. Chaymantapas tukuy ima ruwasqanmanta “allinmi” nin. ¿Imarayku? (Rut 2:8, 9, 14.)

Rutqa Boozta tapurqan imaraykun chhayna sumaqta tratasqanmanta huk nacionmantaña karqan chaypas. Paytaq willarqan tukuy allinkunata Noemipaq ruwapusqanta. Yaqapaschá Noemiqa qhachuninmanta sumaqta rimarqan llapa Belén warmikunaman. Boozqa Jehová Diosta servinanpaq decidikusqanta yachallantaq, chaymi nirqan: “Señor Diosmi chay ruwasqaykimanta kutichipusunki, Israelpa Diosninmi hunt’asqata qopusunki, paypa waqaychasqan kanaykipaq hamusqaykirayku”, nispa (Rut 2:12).

¡Chay simikunaqa anchatachá Rut-ta kallpacharqan! Arí, Rutqa Jehová Diospa pakaykusqan kashan imaynan chiwchikuna mamanpa raphran ukhupi pakaykusqan kashan hinata. Rutqa agradecekunmi Boozta ancha sumaq rimapayasqanmanta, chay qhepamantaq tardeanankama llank’ashallan (Rut 2:13, 17).

Iñiywan Rutpa ruwasqanqa ancha allinmi ñoqanchispaq, astawanqa qolqe pisichikuy tiempopi kasqanchisrayku. Rutqa manan iskayarqanchu hukkuna yanapananta, chaymi agradecekuq yanapay chaskisqanta. Payqa manan p’enqakuqchu qhellapakuspa llank’ayta sasaña karqan chaypas, chay ruwasqanqa munasqan runata cuidananpaqmi yanaparqan. Hinaspapas imayna llank’ananmanta pikunawan llank’anantapas yuyaychaykuna qosqankutaqa ancha chaninpaqmi qhawarirqan chayman hinataqmi ruwarqanpas. Astawanqa pakaykuqnin Jehová Diospin tukuy sonqowan hap’ipakurqan.

Sichus Rut hina cheqaq munakuyta rikuchisun, huch’uyyaykukuq kasun, tukuy sonqo llank’asun, agradecekuqtaq kasun chayqa, anchatan iñiyninchiswan hukkunata kallpachasun. Ichaqa, ¿imaynatan Jehová Dios Rut-ta Noemitapas cuidarqan? Chaytaqa qatimuq yachachikuykunapin qhawarisunchis.

[Uranpi willakuykuna]

[23 paginapi recuadro]

Pisillapi qelqasqa ancha chaniyoq libro

Rut libroqa pisillapin qelqakamurqan, ichaqa ancha chaniyoq libron. Rut libroqa huch’uyllan, ñawpaqninpi kaq imakunachus sucedesqanmanta willaq Jueces libromantaqa (Rut 1:1). Yaqachus hina profeta Samuel iskaynin librota qelqanman karqan. Rut libroqa sut’in kashan Diospa yuyaychasqan librokunawan kuska. Jueces libroqa willan llaqtakuna huk llaqtakuna contra maqanakusqankumantan, Rut libropin ichaqa willan Jehová Dios sumaqta kawsaq runakunapi interesakusqanta, chaytan Biblia leeqqa reparan. Chaypiqa huk familiamantan willashan, paykunamanta yachayqa llapanchistapas anchatan yanapawasunman. Pipas wañupuqtin imayna sientikusqanmantan willashan hinallataq munakuymanta, iñiymanta hunt’aq sonqo kaymantapas.

[24 paginapi dibujo]

Rutqa sinchi sasachakuypi tarikuspan Noemipa yanapayninta maskharqan

[24, 25 paginakunapi dibujo]

“Llaqtaykin llaqtay kanqa, Diosniykin Diosniy kanqa”

[26 paginapi dibujo]

Rutqa qhellapakuspan llank’arqan iskayninku kawsanankupaq