Sichus waynayashaq * wawayoq kanki chayqa, sasa kanqa wawaykikunata uyway pacienciawantaqmi yanapanayki kanqa. Brasil nacionmanta María willakun: “Sinchitan phiñakuq kani ususiy sapa kutilla mana kasuwaqtin, mana imanakuyta atispaykun sinchita phiñachinakuspa tukuq kayku”, nispa. Italia nacionmanta Carmela nillantaq: “Wawaywanqa phiñachinakuspallan parlaq kayku, cuartonman ripullaqtinñan tukuq kayku”, nispa.

¿Imaraykun wakin waynayashaq wawakuna churapakuq kapunku? ¿Amigonkunachu chhayna kanankupaq yachachimunku? Yaqapaschá. Bibliaqa willanmi amigokuna allin runa otaq mana allin runa kananpaq samaykusqankuta (Proverbios 13:20; 1 Corintios 15:33). Hinaspapas kay tiempopi yaqa llapa kusirikuykunan maqanakuyman mana kasukuq kayman wawakunata tanqan.

Ichaqa manan chaykunallachu wawaykitaqa churapakuq kananpaq tanqan, hukkunapas kanmi. Chaykunata entiendespaqa manan sasachu kanqa wawaykikunata yanapayqa. Chaykunamanta yachasun.

Apóstol Pablon qelqarqan: “Huchʼuyllaraq kashaspayqa wawa hinan rimarqani, yuyaykurqani,  unancharqanipas. Takyasqa runaña kaspaymi ichaqa, wawa hina kasqaytaqa saqerqani”, nispa (1 Corintios 13:11). Chay textopi nisqan hina wawakunaqa manan kurak runakuna hinachu yuyaykunku. ¿Imakunapi?

Wawakunaqa manan allintachu qhawarinku sasa entiendey kaqkunata imatapas decidinankupaq, manataqmi yuyaykunkupaschu imaynatas hukkunata afectanman chaytapas. Kurak runakunan ichaqa chaykunata allinta qhawarinku. Kurak runakunaqa yachasqaña kanku chhaynata yuyaykunankupaq. Ichaqa, ¿ima nisunmanmi waynayashaq wawakunamanta? Paykunaqa chayraqmi yachashanku chhayna yuyaykuyta.

Biblian wayna-sipaskunata kallpachan allin ‘yuyayta hapʼinankupaq’ (Proverbios 1:4). Llapa cristianokunatapas kallpachanmi ‘allinkaqta mana allinkaqta reparayta yachanankupaq’ (Hebreos 5:14). Ichaqa yuyayta hapʼisqankuraykun imallamantapas tayta-mamanwan churanakunkuman otaq comunta imatapas ninkuman (Proverbios 14:12). Sichus chhayna sasachakuypi tarikushanki chayqa, ¿imaynatan wawaykiwan mana phiñachinakuspalla rimawaq?

Ichaqa ama kayta qonqaychu: Wawaykiwan rimaspaqa manan sutʼitaraqchu rikuchinayki yuyaykusqayki allin kasqanta. Mana uyariqña tukunman chaypas, yaqapaschá yuyaychasqaykiqa umanpi qhepanqa otaq munay mana munay yuyaychasqaykiman hina ruwanqa. Qhepamanqa yuyaychasqaykiman hinapaschá ruwanqa otaq nisunkiman, ñoqapuni chayta nirqayki nispa.

Japón nacionmanta Kenji willakun: “Mayninpin qhari wawaywan imallamantapas phiñachinakuq kayku. Wawayqa manan munaqchu, ama chayta usuchiychu otaq ama panaykita turiaychu’ nispa ninayta. Aswanpas payqa kay hina ninaytan munaq: ‘¿Ima pasashan otaq chay hinatachu yuyaykunki?’, nispa. Chayta ñawpaqmanta ruwayman karqan chayqa manachá sapa kutillachu phiñachinakuykuman karqan”, nispa.

Waynayashaq wawaykitaqa allinta yanapanayki wasimanta ripuqtin allin taqyasqa runa kananpaq (Génesis 2:24). Yanapanaykin sumaq runa kananpaq, allinta yuyaykunanpaqpas. Chhayna uywasqa waynaqa ñawpaqtan yuyaykunqa ima ruwananpaqpas, hinaspa tapukunqa: “¿Imayna runan kani? ¿Imakunatan allinpaq qhawarini? ¿Imatan ñoqa hina kawsayniyoq runa ruwanman khaynapi tarikuspa?”, nispa (2 Pedro 3:11).

Biblian willan José allin yuyaykuq wayna kasqanta. Potifarpa warmin paywan puñunanpaq niqtinmi khaynata kutichirqan: “¿Imaynan kay sinchi mana allinta ruwaspa Dios contra huchallikuyman?”, nispa (Génesis 39:9). Chay tiempopiqa manaraqmi Diospa kamachikuynin karqanchu hukpa warmiwan pantay hucha kasqanmantaqa. Chaywanpas Joseqa sutʼitan repararqan imaynatas Dios chay ruwayta qhawarirqan chayta. Chaywanmi rikuchirqan Dios hina yuyaykusqanta (Efesios 5:1).

José hinan wawaykipas yachashan yuyayninpi allin takyasqa kayta. Chay ruwasqanqa yanapanqa allinta decidinanpaq. Astawanqa amigonkuna mana allin ruwayman tanqaqtinku (Proverbios 1:10-15). Ichaqa pay kikinmantaña yuyaykuyta yachasqanraykun mayninpi qanpa yuyaykusqaykiwan mana tupaqtin chʼaqwayta qallariwaqchis.

Waynayashaq wawakunaqa yuyayninkupin allin takyasqa kanankupaqmi kallpachakushanku, chay ruwasqankuqa allinmi kanqa kawsayninkupi.  Bibliaqa willanmi cristianokunapas mana ‘wawakuna hinachu llulla yachachikuykunawan kayman chayman apaykachasqa’ kanankuta (Efesios 4:14). Chaymi wawaykita yanapanayki yuyayninpi allin takyasqa kananpaq.

República Checa nacionmanta Ivana nin: “Wawaykunata sumaqta uyariqtiymi paykunapas yuyaykusqayta uyarinku, manaña paykunaq yuyaykusqawan tupanchu chaypas. Hinaspapas manan tanqanichu yuyaykusqayta hinapuni yuyaykunankupaq, aswanpas respetanin paykunaq yuyaykusqankuta”, nispa.

Huchʼuy wawakuna hinan waynayashaq wawakunapas sapa kutilla tayta-mamankuta cambiachiyta munanku ñawpaqpi imatachus decidisqankuta. Ichaqa paykunaq nisqanta kasuqtiykiqa, qhepamanqa munasqallankutaña ruwankuman. Jesuspa nisqanta ruwaymi allin kanman, paymi nirqan: “Rimayniykichisqa kachun: ‘Arí’ nisqaqa, ‘arí’ nisqallapuni, ‘manan’ nisqapas, ‘manan’ nisqallapuni”, nispa (Mateo 5:37). Chayman hina ruwanki chayqa wawaykiqa yachanqañan imayna yuyaykusqaykita.

Mayninpin ichaqa wawaykiq nisqanman hina ruwawaq. Yaqapaschá huk kutinpi wawayki aswan tardeta wasiman chayamuyta munan, willasunkimantaq imaraykus chayta munasqanta. Sichus mañakusqanta qollanki chayqa, manan pantashankichu aswanpas Bibliapi kay nisqantan huntʼashanki: ‘Sumaq sonqo [otaq allin yuyayniyoq-kayniykichisqa] lliw runakunaq reqsisqan kachun’, nispa (Filipenses 4:5).

Yachasqanchis hina tayta-mamakunapas pantankun. Chaymi Biblia nin: “Llapanchismi imaymanapi pantanchis”, nispa (Santiago 3:2). Sichus wawaykiwan phiñachinakushanki qanpa pantasqaykimanta chayqa, pantasqaykita reqsikuy. Chayta ruwaspan wawaykita yanapanki paypas chay hinata ruwananpaq.

Japón nacionmanta Kenji nin: “Phiñachinakusqayku qhepamanmi wawaymanta pampachayninta mañakuni mana allin yuyaywan imatapas nisqaymanta. Chayta uyarispan wawaypa sonqon tiyaykun, chayraqmi rimanakuyta atiyku”, nispa.