¿Imatan wawaykikuna ruwayta munanku tiemponku kaqtin? ¿Internetpi videokunata qhawaytachu icha leeytachu? ¿Celulartachu ajllakunkuman icha juj librotachu?

 Ñaupa watakunaqa leeyqa atipanakuq televisión qhawaywanmi. Kay tiempokunapiqa internetpi imaymana lloqsimusqanwanmi aswan sasaraq leeyqa kashan. Jane Healy sutiyoq señoran 1990 watapi Mentes en peligro nisqa libronpi qelqarqan: “Yaqapaschá pisi tiempomantaqa manaña runakunaqa leenqakuñachu”, nispa.

 Chay jinata piensayqa chay tiempopaqqa mana creey atiymi karqan. Ichaqa kunan tiempopiqa educacionmanta yachaq wakin runakunaq nisqanman jinaqa, maypichus Tecnología nisqa astawan utilizakun chaypi tiyaq wayna-sipaskunaqa manas ñaupa tiempokunapi jinachu leenku.

Kaypin yachasunchis:

•  ¿Imaraykun wawakunapaq ancha allin leey kanman?

•  ¿Imatan ruwawaq wawaykiman leey gustananpaq?

•  ¿Imaninkun juj tayta-mamakuna?

•   Leesun chayqa yuyayninchisqa maymanraqmi rinqa. Juj wawa juj cuentota otaq ñaupa tiempomanta ima willakuytapas leenqa chayqa yuyayninqa maymanraqmi chayanqa, ¿imarayku? Chay qelqata qelqaqkunaqa yaqapaschá imaymanata willashanku, ichaqa leeqmi piensanan kanqa imayna clase runakunas chaypi kashanku, imaynas kunkanku, maypis kashanku, imaynas chay llaqta chaykunapi.

   Laura sutiyoq señora nin: “Peliculakunata ima videokunatapas qhawaspaqa, chay videokunata ruwaqpa piensasqantañan qhawashanchis, leeqtinchismi ichaqa mana chhaynachu. Qan kikiykin kausarichinayki qelqaqpa siminta, piensanaykin imakunas pasashan, maypis kashanku llapa chaykunapi”, nispa.

•   Leeyqa yanapanmi wawakunata allin runa kanankupaq. Juj wawa leenqa chayqa yachanqan sasachakuykuna imayna allichayta. Chaymantapas leenapaqqa yachanan tukuy yuyaywan leeyta, chaymanmi yuyayta churana. Chayta juj wawa ruwanqa chayqa yachanqan aswan pacienciayoq kayta, cuerpon kamachiyta, jujkuna khuyapayaytapas.

   Ichaqa, ¿imaynatan yachanman jujkuna khuyapayayta? Chaykunata estudiaq runakunaq nisqanman jinaqa, sichus juj wawa ñaupa tiempomanta ima willakuytapas tukuy yuyay leenqa chayqa, chay leesqanpi runakunaq imachus sientesqantan paypas sientenqa. Chhaynapin yachanqa khuyapayakuq kayta.

•   Leeyqa yanapanqan wawakunata allin piensaq kanankupaq. Imatapas tukuy yuyaywan leesunchis, kuti-kutirispa ima leesunchis chayqa faciltan entiendesun imatas chay qelqaq nishan chayta. Chhaynata leespaqa yuyallasunmi imachus leesqanchista, chayman jinan imatapas ruwasun (1 Timoteo 4:15).

   Joseph sutiyoq tayta nin: “Leespaqa faciltan tupanachinki imachus leesqaykita imachus yachasqaykiwan. Reparankin imaynatas chay yanapasunkiman chaytapas. Peliculakunata videokunatapas qhawaspan ichaqa mana atiwaqchu chay ruwaytaqa”, nispa.

 Chhaynaqa, ¿imanisunmanmi? Videokunapas dibujokunapas yanapakunmanmi, leeymi ichaqa astawanraq yanapakun. Pisita leeq wawakunaqa mana leeq wawakunapas juj jatun yanapaytan chinkachishanku.

•   Qallarillayña. Chloe sutiyoq señoramanta yachasun, payqa iskay wawayoqmi, paymi nin: “Noqaykuqa manaraq naceshaqtinkun wawaykumanqa leepuq kayku. Nacesqanku qhepamanpas paykunawan kuskan leeq kayku. Chaymantaqa paykunaqa pujllaq jinapas leellaqkupunin”, nispa.

   Bibliapin nin: “Nacesqaykimantapachan ch’uya qelqakunamantaqa yacharqanki ¿riki?”, nispa (2 Timoteo 3:15).

•   Wasiykipi librokuna kachun. Wasiykipiqa ama faltachunchu librokuna, librokuna kaqtinqa yaqapas leeq churakunqaku. Tamaran juj yuyayta qon tayta-mamakunaman, payqa tawa wawayoqmi, paymi nin: “Ima librokunachá wawaykiman gustanman chayta apamuy jinaspa wawaykiq puñunan qayllapi churay”, nispa.

   Bibliapin nin: “Wawata yachachiy may ñannintachus purinanta, machuña kaspapas manan chaytaqa qonqanqachu”, nispa (Proverbios 22:6).

•   Internet-ta wañuchiychis. Tecnología nisqamanta rimaspan Daniel sutiyoq tayta nin: “Noqaykuqa sapa semananmi juj tardenta pasaq kayku televisionta mana qhawaspa. Chay ratuqa llapaykun leeq kayku, mayninqa sapankan t’aqa-t’aqa leeq kayku”, nispa.

   Bibliapin nin: “Aswan allin kaqkunatapas allinta reparaykichis”, nispa (Filipenses 1:10).

•   Ejemplota qoy. Karinamanta yachasun, payqa iskay wawayoqmi, paymi nin: “Wawaykiman imatapas leepuspaqa ganaswan leey, cheqaqtapas pasashaman jinata qhawarinapaq jina leey. Qanman gustasunki leey chayqa yaqapaschá paymanpas gustapunqa”, nispa.

   Bibliapin nin: “Leeshallaypuni jujkunaman”, nispa (1 Timoteo 4:13).

 Ichaqa yachanan kayta: Manan llapa wawakunamanchu leeyqa gustanqa. Chaywanpas papanta mamitanta leeqta rikunqa chayqa yaqapaschá paypas leeyta munanqa. Iskay wawakunayoq Davidmi nin: “Noqaqa imatachus paykuna leeshanku chaytan leeyta qallarirqani, chhaynapin imachus paykunaman gustasqanmanta rimaq kayku. Mayninqa grupopin leeq kayku, ¡munaypunin chayta ruwayqa!”, nispa.