Wakin waynakunaqa sipaskunapas manan kasukunkuchu papankuq mamitankuq ima kamachisqantapas. Wakinqa manan horanpichu wasinkuman chayapunku, wakinqa papankuta mamitankuta iman llullakunku, jinaspa pakallapi amigonkunawan ima pasapunku. ¿Imatan ruwawaq wawayki chhaynakunata ruwaqtin?

•  ¿Mana kasukuq k’ulluchu wawayki?

•  ¿Imatan ruwawaq wawayki manaña confianapaq jinachu kaqtin?

•  ¿Pin juchayoq chhayna kananpaq?

•  ¿Imatan ruwawaq yanapanaykipaq?

•  ¿Imaninkun juj tayta-mamakuna?

 Yaqapaschá “chhaynan” ninki, ichaqa manapaschá chhaynapunichu kashanman. Bibliapin nin: “Mana yuyaywan ruwayqa waynaq sonqonpin saphichasqa kashan”, nispa. (Proverbios 22:15) Wayna-sipaskunaqa mayninqa mana piensaspan imatapas ruwanku. Laurence Steinberg sutiyoq psicólogo nisqa doctormi nin: “Wayna sipaskunaqa mayninqa comuntan imatapas ruwanku, mana piensaspan ruwanku”, nispa. “Imapipas pantanqaku chayqa aman chaywanqa admirakunkichu” nispa a

 Manan ninaykichu “kay erqeqa manamá pitapas kasukuytaqa munanñachu, k’ullumanmá tukupun” nispaqa. Wayna-sipaskunamanta yachaq runakunaq nisqanman jinaqa, paykunaqa piensankus papankupi mamitankupi, llakikunkus paykunamanta. Chhaynaqa wawaykiqa manapaschá ni disculpatapas mañakusunkichu, ichaqa sonqo nanasqan llakisqan kashanku mana kasukusqanmanta. b

•    ¿Muyuriqninpi kaqkunachu? Yaqapaschá paykuna, Bibliapi nisqan jina, “mana allin runakunawan juñukuspaqa allin ruwaykunatan qonqapunchis”, nispa (1 Corintios 15:33) Chhaynaqa, amigokunaqa apanmanmi wayna-sipaskunataqa allinmanpas mana allinmanpas. Redes sociales nisqakunapas, propagandakunapas chaytaqa ruwanmanmi. Mayninqa mana experienciayoq kasqankuraykun wakin wayna-sipaskunaqa mana piensaspa imatapas ruwanku. Ichaqa wiñaspa allillan thajlla kausayta munanku chayqa, paykunan allichananku ima mana allin ruwasqankutapas, yachanankun chayta.

•    ¿Tayta-mamachu juchayoq kashanman? Juj wawa mana kasukuqman tukupuqtinqa yaqapascha taytapas mamapas ninman: “Nishutachu jark’aranipas chaychu chhaynaman tukurapunpas” nispa. Wakinqa yaqapaschá ninman: “Jinatachu qhawarpariranipas, mana imanasqayraykuchu khayna kashanpas”, nispa. Chayllapi piensashanaykimantaqa piensay imaynatas kunan payta yanapawaq chaypi.

•   Ama coleraykiwan apachikuychu. Wawayki imatapas mana allinta ruwarurqan chayqa “papayqa phiñakunqachá” nishanchá. Ichaqa, jujniraymantan qanqa chaytaqa allichanayki. Reneganaykimantaqa munayllata paywan rimay. ¿Iman payta chay ruwayman apanman karan? ¿Imaynachus chaytachu yachayta munashanman karan? ¿Aburrisqachu kashanman karan? ¿Sapanchu tarikushanman karan? ¿Amigokunatachu munashanman karan? Manaña allinchu chay ruwasqan karan chaypas, munayllata paywan rimanki chayqa yanapasunkin qantapas paytapas, allintan entiendenkichis imaraykus imatapas ruwaran chayta.

   Bibliapin nishan: “Llapaykichispas allin uyariqmi kanaykichis, manataqmi comuntachu rimanaykichis, nitaqmi usqhaylla phiñakuqchu kanaykichispas”, nispa (Santiago 1:19).

•   Allinta yuyaychay. Chaypaqqa yaqapaschá tapuriwaq: “¿Imatan yachawaq chaymanta? Jujpi chhaynapi tarikunki chayri, ¿imatan ruwanki?”, nispa. Chhaynata piensachinki chayqa allintan yanapanki jujpiqa allin yuyaywan imatapas ruwananpaq.

   Bibliapin nishan: “Tukuy pacienciawan allinta yachachispa jujkunata anyay, phiñarikuy, yuyaychay ima”, nispa (2 Timoteo 4:2).

•   Allinta reparachiy imaynas ima ruwasqanpas mana jinallachu kanqa chayta. Castigana kaqtinqa allintan reparanan imaynas mana allin ruwasqanmanta castigasqa kashan chayta. Yaqapaschá mana permisota mañakuspa imatapas ruwarqan, mana permisota mañakuspapaschá carroykita maymanpas aparqan, chhayna kaqtinqa yaqapaschá niwaq juj tiempo ama usananpaq.

   Bibliapin nishan: “Imatachus runaqa tarpunqa chayllatataqmi cosechanqapas”, nispa (Gálatas 6:7).

•   Jujmanta confianzata qoy. Wawaykiqa yachananmi imaynas payqa jujmanta confianzaykita jap’inman chayta. Ichaqa manapaschá chayqa ratullachu karunqa. Chaywanpas yachananmi imaynas paywanqa jujmanta allillanpi kapuwaqchis chayta. Ichaqa sichus manaña jayk’aqpas confianaykipaq piensanqa chayqa, manapaschá kallpachakunqañachu allinyananpaq.

   Bibliapin nishan: “Ama wawaykichista colerachiychischu, chhaynapi mana umphuyanankupaq”, nispa (Colosenses 3:21).