Agllashca temata ricungapaj

Temacunata ricungapaj

Celulacuna mirashpa catichun rurai ushashpaca ¿ashtaca tiempota causaita ushanchimanlla?

Causashpa catingapaca ¿imacunatallata gentecunaca rurashca?

Causashpa catingapaca ¿imacunatallata gentecunaca rurashca?

‘Taita Diosca, huañuna aichayu runacunaman imatalla ruranacunata cushpaca, chaicunata rurashpa causachun cushcatami, ñucaca ricuni. Diosca, tucui imatapash rurana punllacunapillatami, juyaillaguta churarca. Cai pachapi causajcunapaj shungupica, causaita causachun o para siempre causana munaitami churarca’ (Eclesiastés 3:10, 11).

REY SALOMONBA nishca shimicunaca gentecunapa causai imashna cajtami ricuchin. Gentecunaca asha tiempotallami causanchi. Chaimi gentecunaca, ashtaca tiempota causangapaj munashpa imacunatapash rurashca. Punda tiempopi gentecunapa causaimanda parlocunapash, cuentocunapashmi gentecuna ashtaca tiempota causangapaj imacunatapash rurashcata ricuchin.

Punda tiempomanda sumerio Gilgamés reypa causaimanda ricupashunchi. Paipa causaimandaca Epopeya de Gilgamés nishca rumipimi escribishca tiajun. Chai rumipica chai reyca para siempre causaita mascajushpa imacunatalla rurashcatami ricuchin. Shinapash chai reyca para siempre causaitaca na tarircachu.

Punda tiempopi causashca shuj alipacha estudiashca jari

Jesús cai alpaman nara shamushpallata 2.000 huatacuna huashamanmi alipacha estudiashca chino gentecunaca, ashtahuan tiempota gentecuna causachun nishpa shuj jambita rurangapaj munarca. Chaimi asha mercurio nishcata, arsénico nishca jambicunata chapushpa rurarca. Shinapash chai rurashca jambita ufiaimandami huaquin mandaj chinocunaca huañurca. 500 huatamanda 1500 huatacunacamanmi Europa llactamanda alipacha estudiashca gentecunaca oro rumi micurinalla cachun imacunatapash ruranajurca. Paicunaca chai oro rumi na fácil huaglin cashcatami ricurca. Chaimi paicunaca chai rumimi ashtaca huatacunata causachun ayudanga nishpa chai rumi micurinalla cachun imacunatapash ruranajurca.

Punda tiempopi gentecunaca, ashtaca tiempota causangapaj munashpami imacunatapash ruran carca. Cunanbipashmi biología, genética nishcata estudiajcunaca imamanda gentecuna mayorian cashcata yachangapaj munan. Chaica mayorianata jarcai ushashcata, huañuimandapash salvari usharishcata gentecuna crijtami ricuchin. Shinapash chai estudiashca gentecunaca ¿imacunatallata rurashca?

TAITA DIOSCA CAI PACHAPI CAUSAJCUNAPAJ SHUNGUPICA PARA SIEMPRE CAUSANA MUNAITAMI CHURARCA (ECLESIASTÉS 3:10, 11).

¿IMAMANDATA MAYORIANCHI?

Cunan tiempopi cientificocunaca gentecunapa cuerpota estudiashpami mayorianamanda, huañuimandapash 300 yali yuyaicunata yachachishca. Cai último huatacunapica cientificocunaca animalcunapa, gentecunapa célula nishcacunata ashtahuan huatacunata causashpa catichunmi rurai ushashca. Chaimi ashtaca culquita charij gentecunaca, imamanda huañui tiashcata yachachunmi cientificocunamanga culquita pagashca. Shinapash cientificocunaca ¿imacunatallata rurai ushashca?

Cientificocunaca gentecuna ashtahuan causashpa catichunmi imacunatapash rurashca. Cientificocunaca nishcami, gentecuna imamanda mayoriashcata yachangapaca gentecunapa cuerpopi tiashca telómeros nishcatami ricuna canchi nishpa. Chai telómeros nishcaca cromosomas nishcapa punda ladogucunapimi tianajun. Célula nishcacuna ashtahuan mirarijushpaca telómeros nishcami chai celulacunapa información genética nishcata cuidan. Shinapash celulacuna mirarijushpaca asha ashami telómeros nishcacunaca tucurishpa catin. Shina pasashcamandami celulacunaca ñana mirashpa catin. Chaimandami asha asha mayoriashpa catinchi.

2009 huatapi premio Nobel nishcata ganashca Elizabeth Blackburn huarmipash, paihuan trabajaj cientificocunapash chai telómeros nishcacuna ama asha asha tucurishpa catichun enzima nishcacuna ayudan cashcatami ricushca. Chai enzima nishcacunami ñucanchi cuerpopi tiaj celulacuna ama ñapash tucurichun ayudaj cashcatapash ricushca. Shinapash chai cientificocunaca ninmi, telómeros nishcacunaca ashtaca huatacunata causashpa catichunga na ayudanllu nishpa.

Cientificocunaca celulacuna ashtahuan causashpa catichunmi imacunatapash rurashca. Ñucanchicuna ña mayoriajpimi, ñucanchi celulacunapash ñana ashtahuan mirashpa catin. Chai mayoriashca celulacunaca, ungüicunata ama japichun celulacunatami huaglichin. Shinami ñucanchi cuerpopica shuj shuj nanaicunatami chari callarinchi. Chairallami Francia llactamanda cientificocunaca 100 yali huatacunata charij mayorcunapa celulacunata japishpa, chai celulacuna cutin mirashpa catichun rurai ushashca. Jean-Marc Lemaître profesorca nircami, celulacuna ama mayoriashpa catichun, chai celulacuna mirashpa catichunmi rurai ushashcanchi nishpa.

CIENTIFICOCUNACA ¿GENTECUNA ASHTAHUAN CAUSASHPA CATICHUN AYUDAITA USHANLLU?

Huaquin cientificocunaca ninmi, ama mayoriangapaj shuj shuj tratamientocuna tiajpipash, chai tratamientocunaca ashtaca tiempota causashpa catichunga na ayudashcachu nishpa. 1800 huatacunamanda cunangamanga tauca gentecunami ashtaca huatacunata causai ushashca. Chai gentecunaca limpio causaimanda, jambicunata ufiaimandami millai ungüicunataca na charishca. Chaimi genética nishcata estudiaj huaquin gentecunaca nishca, gentecunaca causana huatacunatami pactachishca nishpa.

Casi 3 mil 500 yali huatacuna huashamanmi Bibliata escribij Moisesca cashna nirca: “Ñucanchi causana punllacunaca, canchis chunga huatacamanllami. Ashtahuangarin ninan shinllicunallami, pusaj chunga huatata causanga. Ashtahuangarin ninan shinlli cashpapash, llaquita apashpa, llaquinayaita causangapajllami. Huatacunaca ñapash yalijpimi, calpanshna rinchi” nishpa (Salmo 90:10). Tauca gentecuna ashtaca tiempota causangapaj imacunatapash rurashca cashpapash, tucuicunallatami Moisés nishcashna causapanchi.

Cutin huaquin animalcunaca tauca huatacunatami causai ushashca. Por ejemplo tortugacunaca casi 150 huatacunatami causaita ushan. Shinallatami secuoya nishca jatun quirucunapash mil yali huatacunata causaita ushan. Shinaca chai animalcunapash, chai quirucunapash ashtaca huatacunata causajta ricushpaca cashnachari tapuripanchi: “¿70 o 80 huatacunatalla causangapallachu causanchi?” nishpa.