1, 2. ¿He aha te meꞌe haŋa mo ꞌite e te rahi o te taŋata?

HE KETU mai te tai ē ꞌe he puꞌa tahi i te kāiŋa e tahi. He kope taꞌero e tahi haka tere i te pereꞌoa he rei i te rua ꞌe he mate. He matuꞌa vahine i mate i te cáncer ꞌe e rima ŋā poki āꞌana i noho hoko tahi nō.

² E tikeꞌa nei tātou i te ꞌati tuꞌu pe nei, rahi nō te taŋata e ꞌui ena o te aha e rahi ena te ꞌino ꞌe i te mamāe i te henua taꞌatoꞌa. ¿I manaꞌu takoꞌa rō koe peira?

3, 4. (a) ¿He aha te meꞌe i ꞌui e Habacuc ki a Iehoha? (b) ¿Pe hē i pāhono ai e Iehoha?

³ Te Pipiria e vānaŋa takoꞌa rō ꞌā o ruŋa i te taŋata haꞌamuri ki te ꞌAtua o muꞌa ꞌā, ꞌe pe hē a rāua i ꞌui takoꞌa ai peira. Mo haꞌauraꞌa atu, a Habacuc he profeta e tahi o Iehoha i ꞌui rō ki te ꞌAtua: “¿O te aha koe e haꞌatiꞌa nō ena mo tikeꞌa e au i te ꞌino ꞌe i te haka tere taꞌe tano? A te taꞌatoꞌa kona a au e tikeꞌa nei i te ture ꞌe i te moto nō, a te taꞌatoꞌa kona a au e tikeꞌa nei i te raveꞌino ꞌe pe hē e haka kore era i te taŋata” (Habacuc 1:⁠3).

⁴ Te Pipiria e kī rō ꞌā pe hē a Iehoha i pāhono ai ki a Habacuc i te hora i kī era pe nei ē, māꞌana e haka tītika tahi rā ŋā meꞌe (Habacuc 2:⁠2, 3). A Iehoha e haŋa rahi rō ꞌā ki te taŋata. Pe nei te Pipiria e kī era o ruŋa i te ꞌAtua: “E haŋa rō ꞌana, paꞌi, a ia mo hāpaꞌo atu i a kōrua” (1 Pētero 5:⁠7). Ata hau rō atu te mamāe ŋaroꞌa e te ꞌAtua i te hora e tikeꞌa ena i te mamāe o te taŋata, ki te mamāe e ŋaroꞌa ena e tātou (Isaías 55:⁠8, 9). ¿O te aha ia e rahi ena te mamāe i ruŋa i te henua? Ki uꞌi tātou.

5. (a) ¿He aha te meꞌe kī e te rahi o te pūꞌoko haka tere hare pure o ruŋa i te mamāe? (b) ¿He aha te meꞌe kī e te Pipiria?

⁵ Rahi no atu te oromatuꞌa ꞌe te tahi atu pūꞌoko haka tere o te  rauhuru hare pure e kī ena pe nei ē, a tātou e mamāe nei o te ai peira mau ꞌā i haŋa ai e te ꞌAtua. E ai rō ꞌā te taŋata he kī o te ꞌAtua ꞌā te uꞌi he aha te meꞌe ka piri mai ena, ꞌe peira ꞌā te rauhuru atu ꞌati takoꞌa. E kī takoꞌa rō ꞌā, e ko riva tātou mo aŋi⁠-⁠aŋi o te aha e mamāe nei tātou. Te tahi atu o rāua e kī takoꞌa rō ꞌā, a tātou e mate nei mo iri mo noho i muri i te ꞌAtua i ruŋa i te raŋi ꞌe ko tū meꞌe ꞌā e kī ena e mate ena e tahi poki. Te manaꞌu taꞌatoꞌa nei taꞌe he parautiꞌa. ꞌIna a Iehoha he aŋa i te meꞌe tuꞌu pe nei mo piri mai te meꞌe rake⁠-⁠rake. Te Pipiria e kī rō ꞌā: “¡Taꞌe i te manaꞌu o te ꞌAtua mau te aŋa rake⁠-⁠rake, ꞌe taꞌe i te manaꞌu o te ꞌAtua mana te aŋa i te meꞌe taꞌe tano!” (Job 34:⁠10).

6. ¿O te aha te rahi o te taŋata e tuhi ena ki te ꞌAtua o te meꞌe rake⁠-⁠rake e piri mai ena?

⁶ Rahi nō te taŋata e tuhi ena ki te ꞌAtua o ruŋa i te meꞌe rake⁠-⁠rake e piri ena ki te taŋata, i te manaꞌu pe nei ē, o te ꞌAtua te haka tere te ao nei. ꞌE i te hāpī toru o te puka nei a tātou i hāpī ai, te pūꞌoko haka tere o te ao nei he Tātane.

7, 8. ¿O te aha e rahi ena te mamāe i ruŋa i te henua?

⁷ Te Pipiria e kī rō ꞌā pe nei ē “a Rukifero te haka tere i te ao nei” (1 Iovani 5:⁠19). Te pūꞌoko haka tere o te ao nei he Tātane, he kope hopeꞌa o te rake⁠-⁠rake ꞌe raveꞌino. Nā a īa e reo⁠-⁠reo mai ena “i te taŋata o te henua taꞌatoꞌa” (Meꞌe Haka Takeꞌa [Apocalipsis] 12:⁠9). Rahi nō te taŋata e haka tere ena pē īa ꞌā. ꞌĪ te meꞌe raꞌe mo aŋi⁠-⁠aŋi e tātou o te aha te henua taꞌatoꞌa e rahi ena te reo⁠-⁠reo, te ꞌino ꞌe te rake⁠-⁠rake o te taŋata.

⁸ Ki uꞌi tātou te rua meꞌe mo aŋi⁠-⁠aŋi o te aha e rahi ena te mamāe. I pātoꞌi era a Atamu rāua ko Eva ki te ꞌAtua, mai rā hora te hara i peꞌe ai ki te rāua ŋā poki. I te meꞌe era te taŋata e hara rō ꞌā, oīra te taŋata e haka mamāe ena i te tahi. Rahi nō te taŋata e manaꞌu ena o ruŋa i te meꞌe haŋa o rāua he raꞌe, ki te meꞌe haŋa o te tahi. Oīra e moto ena, e tamaꞌi ena ꞌe e raveꞌino ena i te tahi mo ravaꞌa rā ŋā meꞌe (Eclesiastés 4:⁠1; 8:⁠9). Te toru meꞌe mo ꞌite o te aha e piri mai ena te mamāe, he aŋi⁠-⁠aŋi i te roŋo nei: “Taꞌe i te nuꞌu haŋu mo tahuti, te rē o te ꞌaꞌati, taꞌe i te nuꞌu pūai, te rē o te tamaꞌi, taꞌe i te nuꞌu maꞌa, te kai, taꞌe i te nuꞌu  mārama⁠-⁠rama, te ꞌono, ꞌe taꞌe o te ai he nuꞌu ꞌite, he riva⁠-⁠riva te taꞌatoꞌa aŋa; o te ai te meꞌe taꞌe manaꞌu hia e te taŋata, i te hora taꞌe aŋi⁠-⁠aŋi mo piri, he piri ki te taꞌatoꞌa.” (Eclesiastés 9:⁠11). Te haꞌauraꞌa o te vānaŋa nei, e riva nō mo piri mai te ꞌati ꞌo te meꞌe rake⁠-⁠rake o te ai tātou i te kona ꞌe i te hora i topa ai te ꞌati.

9. ¿O te aha tātou e ꞌite nei e ai rō ꞌā e tahi haꞌauraꞌa nui⁠-⁠nui o te aha te ꞌAtua e haꞌatiꞌa ena te meꞌe rake⁠-⁠rake?

⁹ Taꞌe a Iehoha te aŋa mo piri mai te meꞌe rake⁠-⁠rake. Taꞌe Āꞌana te tamaꞌi, te toke, te tiŋaꞌi ꞌe te raveꞌino i te taŋata ꞌe te aŋa taꞌe tano. Peira ꞌā, taꞌe Āꞌana te haka mākenu⁠-⁠kenu ꞌe avahi⁠-⁠vahi te henua, te tai ē, te uŋa mai te ūa nui⁠-⁠nui mo haka marere i te hare ꞌe te tahi atu ꞌati takoꞌa. Peaha he manaꞌu koe i te hora nei: Mo ai ko Iehoha te kope hopeꞌa o te pūai o te ao taꞌatoꞌa, ꞌe e haŋa rahi rō mai ꞌā ki a tātou, ¿o te aha e taꞌe aŋa era e te ꞌAtua e tahi meꞌe mo taꞌe piri haka ꞌou mai te meꞌe rake⁠-⁠rake? E ai rō ꞌā te haꞌauraꞌa nui⁠-⁠nui e tahi o te aha a Īa e haꞌatiꞌa ena i te meꞌe rake⁠-⁠rake, ¿ko meꞌe hē? (1 Iovani 4:⁠8).

10. ¿He aha te reo⁠-⁠reo i kī e te Tātane o ruŋa i a Iehoha?

¹⁰ Hora era i ruŋa i te henua nehe⁠-⁠nehe a Atamu rāua ko Eva, he reo⁠-⁠reo e te Tātane ki a rāua ꞌe he kī, a Iehoha he kope taꞌe tano mo pūꞌoko haka tere i te taŋata. He kī takoꞌa pe nei ē, e ai rō ana e tahi meꞌe riva⁠-⁠riva i naꞌa e te ꞌAtua ꞌe ꞌina kai haŋa mo vaꞌai ki a rāua. Te haŋa o te Tātane, he mama i a rāua mo haka manaꞌu pe nei ē, ata hau rō atu a īa ki a Iehoha mo pūꞌoko haka tere ꞌe ꞌina mau ꞌā ko tapa haka ꞌou i te ꞌAtua (Génesis 3:⁠2-5; Ka taiꞌo te Kona 27 mo ata hāpī).

11. ¿Ko ꞌui hē te ꞌui mo pāhono e tātou?

¹¹ Kai haŋa a Atamu rāua ko Eva mo haka roŋo ki te ꞌAtua ꞌe he pātoꞌi ki a Īa. He manaꞌu pe nei ē, i a rāua nō te rāveꞌa era mo kī he aha te meꞌe riva⁠-⁠riva ꞌe he aha te meꞌe rake⁠-⁠rake. ¿He aha ia te meꞌe ka aŋa era e Iehoha mo haka tikeꞌa te hape o Atamu rāua ko Eva ꞌe mo haka tikeꞌa takoꞌa, ko Īa nō te meꞌe ꞌite he aha te meꞌe hopeꞌa o te riva⁠-⁠riva mo tātou?

12, 13. (a) ¿O te aha a Iehoha i taꞌe haka kore ai i a Atamu rāua ko Eva i tū hora ꞌā? (b) ¿O te aha a Iehoha i haꞌatiꞌa ai ki te Tātane mo haka tere i te ao taꞌatoꞌa ꞌe mo haka tere e te taŋata i a rāua ꞌā?

 ¹² Te meꞌe haŋa era e Iehoha mo te henua mai muꞌa ꞌā, he riro he henua nehe⁠-⁠nehe mo noho tahi te haka ara era o Atamu rāua ko Eva ꞌe peira mau ꞌā ka aŋa ena e Īa no atu te meꞌe aŋa e te Tātane mo haka noho i te aŋa nei (Génesis 1:⁠28; Isaías 55:⁠10, 11). Oīra i taꞌe haka kore ai i a Atamu rāua ko Eva i tū hora ꞌā ꞌe i haꞌatiꞌa nō mo ai te rāua ŋā poki. Peira te ŋā poki taꞌatoꞌa nei ka uꞌi era, ki a ai mau ꞌā ka haŋa era mo pūꞌoko haka tere o rāua.

¹³ I muꞌa i te rahi o te merahi te Tātane i vāvā ai ki a Iehoha (Job 38:⁠7; Daniel 7:⁠10). Oīra a Iehoha i haꞌatiꞌa ai ki te Tātane mo haka tikeꞌa ana ai he aŋi ꞌā rā vānaŋa ki era e īa pe nei ē, e riva nō te taŋata mo haka tere e rāua i a rāua ꞌā i ruŋa i te henua e haka tere nei e te Tātane. Peira nō te taŋata ka aŋi⁠-⁠aŋi ena ana ai e riva rō mo haka tere e rāua i a rāua ꞌā mo kore te ꞌAtua mai muri.

14. ¿He aha te tātou meꞌe i aŋi⁠-⁠aŋi i te rahi o te matahiti?

¹⁴ Rahi nō te matahiti o te haka tere e te taŋata i te taŋata ꞌā, ꞌe te taꞌatoꞌa haka tere taŋata, kai riva ꞌā mo haka tītika e tahi aŋa. Pe nei tātou e ꞌite nei te Tātane he kope reo⁠-⁠reo e tahi, i te meꞌe era e ko riva te taŋata mo haka tere i a rāua ꞌā mo kore te ꞌAtua mai muri. Oīra, he aŋi mau ꞌā te vānaŋa kī era e Jeremías: “Ko ꞌite ꞌā e au, e Iehoha ē, taꞌe mo te taŋata o ruŋa i te henua te haka tere haŋa o te rāua ara. Taꞌe mo te taŋata takoꞌa te haka tere haŋa o tōꞌona vaꞌe” (Jeremías 10:⁠23).

15, 16. (a) ¿O te aha te ꞌAtua e haꞌatiꞌa e oho ena mo piri mai te mamāe ꞌe te ꞌati rahi nō te matahiti? (b) ¿O te aha a Iehoha e taꞌe haka tītika ena i te taꞌatoꞌa ꞌati e aŋa mai ena e te Tātane?

¹⁵ ¿O te aha te ꞌAtua e haꞌatiꞌa e oho ena mo piri mai te mamāe ꞌe te ꞌati rahi nō te matahiti? O te ai peira nō ana aŋi⁠-⁠aŋi e te taꞌatoꞌa pe nei ē, te haka tere o te Tātane ꞌina e tahi au. ꞌE no atu te rauhuru atu huru o te haka tere taŋata i aŋa i oho mai ai mai muꞌa ꞌā, ꞌina kai tītika ꞌā te rāua haka tere haŋa ki aŋanirā. No atu  te ata ꞌite o te taŋata i aŋanirā mo haka ora i te rauhuru atu maiūi, mo reva ki te rauhuru atu kona ꞌe ata ki te mahina, ꞌe mo aŋa i te huru kē huru o te mākini, ko ata rahi ko oho ꞌā te haka tere taꞌe tano o te taŋata, te nuꞌu veve, te raveꞌino i te taŋata, te tamaꞌi, ꞌe ata rahi atu te ŋā meꞌe nei i te hora nei ki te hora era o muꞌa ꞌā. Oīra e ko riva te taŋata mo haka tere riva⁠-⁠riva i a rāua mo kore te ꞌAtua mai muri.

¹⁶ Kai haka tītika tahi ꞌā e Iehoha i te taꞌatoꞌa ꞌati e tikeꞌa nei e tātou i ruŋa i te ao aŋa era e te Tātane. Mo aŋa paꞌi peira, he tuꞌu pahe meꞌe era e hāꞌūꞌū rō ꞌā e Iehoha ki te haka tere o te Tātane, ꞌe te ꞌAtua e ko aŋa i te meꞌe tuꞌu pe nei. Takoꞌa, ꞌāhani e haka kore rō ꞌā e Iehoha i te ꞌati taꞌatoꞌa o ruŋa i te ao, he manaꞌu e te taŋata pe nei ē, ꞌe riva nō mo haka tere riva⁠-⁠riva e rāua i a rāua ꞌā. Te ꞌAtua ꞌina he haŋa mo manaꞌu e te taŋata peira, o te ai te manaꞌu nei he reo⁠-⁠reo e tahi ꞌe ꞌina a Īa he reo⁠-⁠reo (ꞌEvereo 6:⁠18).

17, 18. ¿He aha te meꞌe ka aŋa ena e Iehoha mo haka tītika tahi te ꞌati aŋa era e te Tātane?

¹⁷ Mai te hora pātoꞌi era te Tātane, te taŋata ꞌe te viꞌe raꞌe i muꞌa ꞌā, he ꞌati nō te meꞌe i piri i oho mai ai ki aŋanirā, ꞌe no atu te rahi o te huru o te ꞌati, e riva nō a Iehoha mo haka tītika tahi, i te meꞌe era i a Īa nō te mana pūai mo aŋa i te taꞌatoꞌa meꞌe, ꞌe ¿a hē ka aŋa era peira? Ka tano ena tōꞌona hora, he aŋi⁠-⁠aŋi tahi e te taꞌatoꞌa te parautiꞌa o ruŋa i tū reo⁠-⁠reo kī era e te Tātane o ruŋa i a Īa. ꞌE i rā hora ka haꞌariro ena te henua he kona nehe⁠-⁠nehe e tahi, pahe meꞌe haŋa era e Īa i te hora raꞌe era. Taꞌatoꞌa nuꞌu mate era, maꞌu i roto i te manaꞌu o te ꞌAtua, he ora tahi mai (Iovani 5:⁠28, 29). E ko maiūi ꞌe e ko mate haka ꞌou te taŋata. Hai Ietū a Iehoha ka haka kore ena i te meꞌe rake⁠-⁠rake aŋa era e te Tātane (1 Iovani 3:⁠8). E māuru⁠-⁠uru tātou ki a Iehoha o te tiaki te oho nō, mo riva tātou mo ravaꞌa i te rāveꞌa mo hāpī o ruŋa i a Īa ꞌe mo peꞌe ki a Īa nō pahe pūꞌoko haka tere o tātou (Ka taiꞌo 2 Pētero 3:⁠9, 10). ꞌE mo piri rō mai te ꞌati, ꞌina ko rehu, mā Iehoha tātou e hāꞌūꞌū mai mo haka ꞌuhu rā ꞌati (Iovani 4:⁠23; Ka taiꞌo 1 Kōrinto 10:⁠13).

 ¹⁸ Ko haŋa ꞌā Iehoha mo peꞌe o tātou ki a Īa pahe pūꞌoko haka tere o tātou o te ai a tātou mau ꞌā i haŋa ꞌe taꞌe o te kī mai e Īa mo aŋa peira. Oīra i vaꞌai mai ai e te ꞌAtua i te mahia nui⁠-⁠nui e tahi: Te rāveꞌa era mo uꞌi e tātou mau ꞌā te meꞌe haŋa era mo aŋa. Ki uꞌi tātou te haꞌauraꞌa o te vānaŋa nei.

19. (a) ¿He aha te rāveꞌa riva i vaꞌai mai e Iehoha? (b) ¿O te aha tātou ana māuru⁠-⁠uru i te rāveꞌa nei?

¹⁹ Te rāveꞌa vaꞌai mai nei e te ꞌAtua, e haka topa kē rō i a tātou mai te rauhuru manu tere henua. A rāua e haka tere ena a te huru aŋa era e te ꞌAtua nō, oīra e ꞌite ena i hē ana kimi te kai, pe hē ana hāpaꞌo i a rāua o kai rō e te rua ꞌe te tahi atu meꞌe takoꞌa (Proverbios 30:⁠24-28). ꞌE te taŋata taꞌe peira, o te ai a tātou e haka tere ena a te huru haŋa o tātou mau ꞌā, ꞌe mo tātou ꞌā e uꞌi, ana ai e haŋa rō mo haka tere a te huru haŋa o Iehoha ꞌo ꞌina. Takoꞌa, taꞌe tātou he mākini i te meꞌe era, a rāua e aŋa ena i te aŋa, o te ai mo rā meꞌe mau nō i aŋa ai. I a tātou mau nō te rāveꞌa era mo uꞌi te huru haŋa mau ꞌā o tātou mo tuꞌu, ki a ai tātou ka repahoa ena ꞌe pe hē tātou ka haka tere ena. Peira te ꞌAtua i aŋa ai i a tātou, i te meꞌe era ko haŋa ꞌā mo koa tahi tātou.

20, 21. ¿He aha taꞌa meꞌe ka aŋa ena hai rāveꞌa nei?

²⁰ Ko haŋa ꞌā Iehoha mo haŋa tātou ki a Īa hai māhatu (Māteo 22:⁠37, 38). A Īa paꞌi pahe matuꞌa e koa era i te hora e ŋaroꞌa era i tāꞌana poki te kī hai māhatu, e haŋa rahi rō ꞌā ki a Īa ꞌe taꞌe o te uŋa e te matuꞌa mo kī peira. Ko vaꞌai mai ꞌā e Iehoha i te rāveꞌa era mo uꞌi ana ai e haŋa rō tātou mo aŋa ki a Īa ꞌo ꞌina. Te Tātane paꞌi, ꞌe a Atamu ꞌe a Eva, o rāua ꞌā i haŋa mo haꞌataꞌa mai i a Iehoha. ꞌE a koe, ¿he aha taꞌa meꞌe ka aŋa ena hai rāveꞌa nei?

²¹ Te meꞌe hopeꞌa o te riva⁠-⁠riva mo aŋa e koe hai rāveꞌa nei, e haka tere koe a te ara o te ꞌAtua. Ko rahi ko oho ꞌā te taŋata e haka tere e oho mai ena a te ara o te ꞌAtua ꞌe ko haꞌataꞌa ana mai te haka tere o te Tātane (Proverbios 27:⁠11). Nā tātou ko hāpī ꞌā pe hē te ꞌAtua ka haka kore tahi ena i te mamāe ꞌe pe hē ka haꞌariro ena te henua he kona nehe⁠-⁠nehe e tahi. ¿He aha taꞌa meꞌe mo aŋa mo noho koe i ira? Ka huri ena te kaka parau nei ka pāhono atu ena i te ꞌui nei.