1. Eaa ra to Babulonia i umere ei i te peroveta ko Daniela?

 E MAPU te peroveta ko Daniela i te akariro anga to Babulonia iaia ei mouauri e kua apai atu iaia ki te enua mamao. Inara kua akaraanga tuke ua ake a Daniela ki te aronga tei opu iaia. Kua ‘akara oki ratou ki te tu i vao’ o Daniela e tu “kino kore, ko tei meitaki i te akara anga atu” e no roto aia i tetai ngutuare puapinga. (1 Samu. 16:7) No teia tumu, kua tereni to Babulonia iaia ei tangata puapinga i to ratou enua.—Dani. 1:3, 4, 6.

2. Eaa to Iehova manako ia Daniela? (Ezekiela 14:14)

² Akaperepere a Iehova ia Daniela no tana au ikianga i rave kare oki no tona akaraanga manea e te puapinga. Penei e 20 tuma mataiti o Daniela i tuatua mareka ai a Iehova nona, no Noa e Iobu, e au tangata tei akatupu i tetai ingoa meitaki ki te Atua. (Gene. 5:32; 6:9, 10; Iobu 42:16, 17; e tatau ia Ezekiela 14:14.) Kua akaperepere ua atu a Iehova ia Daniela i tona oraanga katoa.—Dani. 10:11, 19.

3. Eaa ta tatou ka uriuri i teia atikara?

³ Ka uriuri tatou i te nga tu o Daniela tei akaperepereia e Iehova. Mea mua, ka akara tatou eaa teia nga tu tataki tai e te taime i akaari ei a Daniela i te reira. Aru mai, ka kite tatou eaa tei tauturu ia Daniela kia akaari ua rai i teia nga tu. E te mea openga, ka uriuri tatou akapeea me aru iaia. Noatu kua tataia teia atikara no te au mapu, ka puapinga katoa tatou mei te akaraanga o Daniela.

4. Akapeea a Daniela i ngakau toa ai? Oronga mai i tetai akaraanga.

⁴ Penei ka tupu te mataku ki te aronga ngakau toa, inara kare ratou e tuku kia tapu te reira ia ratou mei  te rave anga i te tika. E mapu ngakau toa a Daniela. Akara ana i te nga atianga e rua i ngakau toa ai aia. Te mea mua kua tupu teia e rua mataiti i muri mai i te takoreanga a Babulonia ia Ierusalema. Kua moe te Ariki ko Nebukanesa i tetai moemoea rikarika no tetai tiki maatamaata. Kua tamataku aia i te tamate pouroa i te aronga kite, kapiti mai ia Daniela me kare ratou e akamārama mai i tana moe. (Dani. 2:3-5) Kia rapurapu a Daniela i te rave i te reira ko te openga ka mate ratou. Kua “aere aturā Daniela ki roto, e kua pati atura ki te ariki kia tuku ua mai aia i tetai manga taime, e nana e akakite atu ki te ariki i taua aiteanga ra.” (Dani. 2:16) Ka anoanoia te tu ngakau toa e te akarongo. Kare atu e tataanga o mua ana i akakite mai e kua akataka ana a Daniela i te au moe. Kua pati katoa aia ki tona au oa—to ratou ingoa Babulonia ko Sadaraka, Meseka, e Abedenego—“kia pati akatenga ratou ki te Atua no te rangi, kia aroaia mai i taua tuatua ngaro ra.” (Dani. 2:18) Kua pau mai a Iehova i ta ratou pure. Ma tana tauturu, kua akakite atu a Daniela i te aiteanga o ta Nebukanesa moe. Kua ora mai a Daniela e tona au oa.

5. Eaa tetai atu timataanga kia ngakau toa a Daniela?

⁵ No tetai tuatau roa i muri mai i te akamārama anga a Daniela i te moe no te tiki maatamaata, kua timata akaouia tona tu ngakau toa. Kua moe akaou a Nebukanesa i tetai moemoea tumatetenga. No runga i tetai tumu rakau maatamaata. Kua akakite a Daniela ma te mataku kore i te aiteanga o te moe ki te ariki, pera katoa ka nenevaia aia e ka ngere i tona terono no tetai tuatau. (Dani. 4:25) Ka manako ua te ariki e e au tuatua pikikaa te reira e ka tamate ia Daniela. Noatu rai kua ngakau toa a Daniela e kua akamārama atu i te reira.

6. Eaa tei tauturu ia Daniela kia ngakau toa?

⁶ Eaa tei tauturu ia Daniela kia ngakau toa i roto i tona oraanga? I tona meangiti anga, kua apii a Daniela i te  akaraanga meitaki o tona mama e tona papa. Kua kauraro raua ki ta Iehova akaueanga no te au metua o Iseraela, kia apii i ta te Atua Ture ki ta ratou tamariki. (Deu. 6:6-9) Kua tamou a Daniela i te au Ture, te Ture Ngauru o te au mea ka kai e kare e kai. b (Levi. 11:4-8; Dani. 1:8, 11-13) Kua apii mai a Daniela i te oraanga o te iti tangata o te Atua e eaa tei tupu me kare ratou e akarongo ki ta Iehova au ture. (Dani. 9:10, 11) Ko tei tupu i roto i to Daniela oraanga kua tauturu iaia kia irinaki e ka tauturu a Iehova e Tana au angera ririnui iaia.—Dani. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Eaa atu tei tauturu ia Daniela kia ngakau toa? (Akara katoa i te tutu.)

⁷ Kua apii a Daniela i te au tataanga a te au peroveta o te Atua mei te au totou rai a Ieremia. Mei tana i apii, kua kite mai a Daniela e kare e roa atu ka ope te oraanga tuikaa o te ngati Iuda i Babulonia. (Dani. 9:2) Kua akamatutuia to Daniela irinakianga i te akatupuia anga te au totou Pipiria, e pera katoa te aronga ngakau toa tei irinaki i te Atua. (Akaaite ia Roma 8:31, 32, 37-39.) Te mea maata, kua pure putuputu a Daniela ki tona Metua i te rangi. (Dani. 6:10) Kua aaki aia i tana au ara kia Iehova e kua akakite i tona manako. E kua pati ua rai i ta Iehova tauturu. (Dani. 9:4, 5, 19) E tu tangata ua tona mei to tatou rai, no reira kare aia i anauia mai ma te ngakau toa. Mari ra, kua akatupu aia i teia tu na roto i tana apii, te pure e te irinakianga ia Iehova.

8. Akapeea tatou me ngakau toa?

⁸ Kia ngakau toa, eaa ta tatou ka rave? Penei ka akamaroiroi mai to tatou nga metua ia tatou kia ngakau toa, kare e rauka teia tu mei tetai apinga akaperepere rai. Ka anoanoia te apii anga i tetai tu ou kia rauka te tu ngakau toa. Ka rave tatou i te reira na te apii anga e te aru anga i te tu o tetai puapii. Mei te reira rai, ka akaari e ka aru katoa tatou i teia tu o te aronga ngakau toa. Eaa i reira ta tatou i kite mai mei ia Daniela? Ka anoanoia tatou kia kite meitaki i te Tuatua a te Atua. Kia akatupu i tetai pirianga vaitata kia Iehova na te akakite anga i to tatou manako. E irinaki papu kia Iehova e ka tauturu ua mai aia ia tatou. Me timataia to tatou akarongo, ka ngakau toa tatou.

9. Eaa te puapinga me ngakau toa tatou?

⁹ Ka puapingaia tatou i te au mataara tukeke me ngakau toa. Akamanako ana i te akaraanga o Ben. Kua aere aia ki tetai apii i Tiamani te irinaki ra te katoatoa i te au mea tupu ua e e tua maani ua te au tataanga no te au mea anga i roto i te Pipiria. I tetai rā, kua rauka ia Ben i te akamārama ki tona au oa apii i tona irinakianga e kua angaia te au mea katoatoa. Kua rave aia i teia ma te ngakau toa. Eaa tei tupu? “Kua akarongo mai toku puapii,” i karanga ai a Ben, “e kua kopi aia i te au tataanga o toku irinakianga e kua tuʼa i te reira ki te au tamariki apii.” Eaa to te au oa apii manako? “Maata ia ratou kua akarongo ua mai ki taku akamārama anga,” i karanga ai a Ben, “e kua tuatua mai kua reka ratou i te reira.” Mei  te akaraanga o Ben, kua akameitakiia te aronga ngakau toa. Penei ka akakeu te reira tupuanga i te aronga ngakau tika kia Iehova. No reira e tumu meitaki ta tatou kia ngakau toa.

10. Eaa te tu tiratiratu?

¹⁰ Roto i te Pipiria, te tuatua Ebera no te “tiratiratu,” me kore “aroa tiratiratu,” te akataka maira i tetai pirianga aroa pumaana ta te Atua e akaari ra ki tona au tavini. Te taiku katoa ra te reira ki te au tavini o te Atua e aroa ra i tetai e tetai. (2 Samu. 9:6, 7) Ka matutu to tatou tu tiratiratu i te au mataiti i aereia mai. Akamanako ana i te tikaanga o teia tuatua kia Daniela.

11. Eaa te timataanga o te tu tiratiratu tei tupu kia Daniela i tona ruaine anga? (Akara i te tutu i te kapi mua.)

¹¹ Kua timataia to Daniela tiratiratu kia Iehova i roto i tona oraanga katoa. Kua tupu teia kiaia i tona 90 tuma mataiti. I teianei, kua upokotuia a Babulonia e Madai e Peresia e kua tutara te Ariki ko Dariu. Kua riri tetai aronga mana ia Daniela e kua akavaavaa i to Daniela Atua. No reira kua kimi ravenga ratou i te tamate ia Daniela. Kua akamana ratou i tetai ture tei timata i to Daniela tu tiratiratu ki te Atua e te ariki. Kia kore a Daniela e pure kia Iehova e 30 rā, kia akaari i tona tu tiratiratu ki te ariki e kia aru i te katoatoa. Inara, kua patoi a Daniela i te reira. Tei tupu, kua peiia aia ki roto i te vaarua riona. Inara kua tutaki a Iehova i to Daniela tiratiratu na te akaora anga iaia mei te vaa o te au riona. (Dani. 6:12-15, 20-22) Akapeea tatou me vai tiratiratu kia Iehova mei ia Daniela rai?

12. Akapeea a Daniela i vai tiratiratu ei kia Iehova?

¹² Mei tei taikuia i mua ana, kua vai tiratiratu tetai pae no to ratou inangaro ia Iehova. Kua tiratiratu a Daniela kia Iehova no tona inangaro maata i tona Metua i te rangi. Kua akatupu aia i te reira aroa na te akamanako anga i to Iehova au tu e Tona akaari anga i te reira. (Dani. 9:4) Kua akamanako marie katoa  a Daniela i te au mea meitaki ta Iehova i rave nona e Tona iti tangata.—Dani. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Eaa te timataanga o te tu tiratiratu te tupu ra ki te au mapu? Oronga mai i tetai akaraanga. (Akara katoa i te tutu.) (e) Roto i te vitio, eaa taau ka tuatua me ui mai tetai e te turu ra ainei te Au Kite o Iehova i te aronga homosexual?

¹³ Mei ia Daniela rai, te piri nei te au mapu ki te aronga kare e akangateitei ana ia Iehova e tana au kaveinga. Ka makitakita te reira aronga i te aronga akaperepere i te Atua. Ka rave tetai pae i te kino ki ta tatou au mapu kia kore e vai tiratiratu kia Iehova. Akara ana i tei tupu ki te mapu ko Graeme e noo ana aia i Autireria. Kua tupu te tauetono kiaia i te apii teitei. Kua ui te puapii ki te katoatoa eaa ta ratou ka rave me akakite mai tetai oa apii e e tangata homosexual aia. Karanga te puapii ki te katoatoa tei turu iaia kia tu ki tetai tua o te are apii e te aronga patoi ki tetai tua. Karanga mai a Graeme e, “Kua tu te katoatoa ki te tua o te reira tu oraanga kare ra maua ko tetai tamaiti Kite i pera ana.” Ko tei aru mai kua timata tikai ia a Graeme me ka vai tiratiratu aia kia Iehova. “No te toenga o te ora apii,” i karanga ai aia, “kua aviri e kua akakino mai te au oa apii e te puapii ia maua. Kua paruru au i toku irinakianga na te akamārama maru anga i te reira, kare ra ratou i akarongo mai ana.” Eaa tei tupu i te timataia anga te tu tiratiratu o Graeme? Akakite mai aia, “Kare au i reka ana e kua akakinoia au, inara kua mataora au e te paruru ra au i toku irinakianga ma te kore e tuku i te au.” c

14. Eaa tetai mataara ka tauturu ia tatou kia vai tiratiratu kia Iehova?

¹⁴ Ka vai tiratiratu tatou kia Iehova mei ia Daniela rai na te akamatutu anga i to tatou inangaro Iaia. Ka akatupu tatou i te reira na te apii anga i to Iehova au tu. Ei akaraanga, ka apii tatou i te au mea i anga aia. (Roma 1:20) Kia akamaata i toou inangaro e te akangateitei ia Iehova, e tatau i te au atikara poto ua “E Mea Maaniia Ainei?” me kore akara i te au vitio. Ka rauka katoa ia koe te apii i te nga poroutia Was Life Created? e The Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Karanga mai te mapu tuaine ko Esther no Denmark mai e: “Mako tikai te akamārama anga o te reira. Kare te poroutia e akakite mai i taau ka irinaki; te akataka maira i te au aerenga manako e naau rai e iki i taau ikianga.” Karanga mai a Ben, tei taikuia i mua ana e: “Kua akamatutu tikai teia tataanga i toku akarongo. Kua akapapu mai teia kiaku e kua anga te Atua i te au mea ora.” Muri ake i taau apii anga i teia, papu e ka āriki koe i ta te Pipiria e akakite ra: “E tau te kakā ia koe, e te Atu, e te akangateitei, e te mana: naau oki i anga i te au mea ravarai nei.”—Apo. 4:11. d

15. Eaa tetai mataara ka akatupu tatou i te pirianga vaitata kia Iehova?

¹⁵ Ko tetai mataara kia aroa ua atu ia Iehova koia oki na te apiianga i te oraanga o tana Tamaiti ko Iesu. Kua rave te mapu tuaine ko Samira i te reira e noo ana aia i Tiamani. Karanga mai aia: “Kua kite mai au i to Iehova tu na roto ia Iesu.” Tona tamariki anga, kua ngatā ia  Samira te mārama i to Iehova manako ngakau. Ka kite ra aia i te reira tu i roto ia Iesu. “E reka ana au ia Iesu no tona tu oaoa e te inangaro i te tamariki,” i karanga ai aia. Te maata atu o tana apii no runga ia Iesu, matutu atu tona pirianga kia Iehova. No teaa ra? Karanga mai aia: “Kua kite marie mai au e kua akaari ua a Iesu i te tu o tona Metua. Aiteite to raua tu. Kua kite mai au e ko teia tetai tumu i tono mai ei a Iehova ia Iesu ki te enua nei, kia rauka i te tangata i te kite meitaki ia Iehova.” (Ioa. 14:9) Me inangaro koe i te akamatutu i toou pirianga kia Iehova e apii no runga ia Iesu! Me pera koe, ka tupu toou inangaro ia Iehova e ka tauturu ia koe kia vai tiratiratu.

16. Eaa te puapinga me vai tiratiratu tatou? (Salamo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Ka rauka i te aronga tiratiratu tetai pirianga vaitata. (Ruta 1:14-17) Tei ia ratou te tumu meitaki kia vai maru ua e te ’au. No teaa ra? Kua taputou mai a Iehova e ka tiratiratu aia ki te aronga tei vai tiratiratu kiaia. (E tatau ia Salamo 18:25; Mika 6:8.) Akamanako ana e te inangaro ra Tei Anga i te akatupu i tetai pirianga tumanava kia tatou! Me rave aia i te reira, kare e rauka i te timataanga, te patoianga e te mate i te akatakake ia tatou mei iaia. (Dani. 12:13; Luka 20:37, 38; Roma 8:38, 39) E mea puapinga i reira kia aru tatou ia Daniela e kia vai tiratiratu kia Iehova!

17-18. Eaa atu ta tatou ka apii mai mei ia Daniela?

¹⁷ I teia atikara, kua uriuri tatou i te nga tu e rua o Daniela. Inara e maata atu ta tatou ka apii mai mei iaia. Ei akaraanga, kua oronga a Iehova kia Daniela i te au orama e te au moemoea, kua tauturu a Iehova iaia kia akakite i te aiteanga o te totou. Kua akatupuia te maata anga o te reira au totou. Ko tetai mai, ka akatupuia a te tuatau ki mua ki te au tangata ravarai i te enua nei.

¹⁸ I te atikara ka aru mai, ka akara tatou e rua nga totou a Daniela. Te mārama anga i te reira ka tauturu ia tatou, te au mapu e te aronga pakarikari kia rave i te au ikianga meitaki i teianei. Ka akamatutu te nga totou ia tatou kia ngakau toa, kia tiratiratu e kia vai teateamamao no te au timataanga ka tupu a te tuatau ki mua.