I mua ake ka akakite atu au eaa tei tupu, ka akakite atu au e akapeea au te akamata anga i te angaanga tavini tamou.

Anauia au i te 1942 i te enua manea ko Curaçao i te Caribbean. No Suriname mai toku papa, inara kua neke mai aia ki teia enua no te angaanga. E rua mataiti i mua ake ka anauia ai au, koia tetai o te aronga mua o te Au Kite o Iehova tei papetitoia i Curaçao. a Kua apii aia i te Pipiria kia matou tamariki i te au epetoma ravarai, noatu e kare matou e inangaro ana i te apii. E 14 rai oku mataiti, kua neke atu to matou papa ia matou ki Suriname i te akono i tona mama pakarikari.

I Suriname, kua akamata au i te kapiti atu ki te au mapu i roto i te putuputuanga te tavini maroiroi ra ia Iehova. Tei runga atu to ratou mataiti i toku, e te tavini ra ratou ei au painia tamou. Me akakite mai ratou i te au mea ta ratou i kite i roto i te angaanga tutuanga, oraoraia ra ratou ma te mataora. I muri ake i te au uipaanga, ka uriuri manako matou ko toku au oa i te au tumu manako o te Pipiria​—i tetai au taime, na te noo anga i vao i te akara i te au etu. Na teia au oa i tauturu mai iaku kia kite au i taku ka inangaro i roto i te oraanga koia oki; kua inangaro au i te angaanga na Iehova. No reira, i te tae anga toku mataiti ki te 16, kua papetitoia au. I muri mai, te tae anga ki te 18 mataiti, kua akamata au i te angaanga painia tamou.

E maata te au apiianga taku i kite mai ei painia, e kua tauturu mai te reira iaku i roto i te angaanga tavini tamou. Ei akaraanga, taku apiianga mua i kite mai, koia oki, te puapinga no te terenianga i tetai ke. Toku akamata anga i te angaanga painia, na tetai mitinari ko Wilem van Seijl i tauturu mai  iaku. b E maata tana i apii mai kiaku akapeea me akono i te au angaanga i roto i te putuputuanga. I taua tuatau, kare au i manako ana e ka inangaro maataia te tereni anga. I tera mai mataiti, kua ikiia au ei painia takake e i muri mai kua akamata au i te atoro i te au pupu mamao roa i roto i te vao-rākau o Suriname. Te akameitaki nei au i te au taeake tei tereni mai iaku! Mei reira mai, e aru ua ana au i to ratou akaraanga na te oronga anga i te taime kia tereni i tetai ke.

Te rua o te apiianga taku i kite mai, koia oki, te akono anga i tetai oraanga māmā ua e tei akapapa meitakiia. Te akamata anga o te au marama, ka parani maua ko toku oa painia takake eaa te kai e te au apinga ka inangaroia. E oti ka aere tetai ia maua ki te oire maata i te oko mai i te reira. Ka matakite maua i ta maua moni ka akapou i te marama, e ka akaravarava i ta maua kai kia tae ki te openga o te marama. Me pou ta maua kai, ia maua i roto i te vao-rākau, kare e rauka i tetai ua atu tangata i te tauturu mai ia maua. Te irinaki nei au e no tei apiiia i toku tamariki anga kia akono i tetai oraanga māmā ua e kia akapapa meitakiia, i tauturu iaku kia akamou i te manako ki runga i ta Iehova angaanga i roto i toku oraanga.

Te toru o te apiianga taku i kite mai, ko te apiianga i te au tangata i roto i to ratou reo. Ko taku reo i kite i te tuatua ko te reo Dutch, Papaa, Papiamento, e te reo Sranantongo​—(kua kite katoaia e reo Sranan), te reo e tuatuaia ra i Suriname. Inara i roto i te vao-rākau, kua kite au e ka āriki mai te tangata i te tuatua meitaki me akakite atu matou i te reira i roto i to ratou reo. E ngatā iaku i te tuatua i tetai o teia au reo, mei te reo Saramaccan, me tuatuaia ma te reo teitei e te akaaka. No reira e puapinga tikai te tauta anga. I te au mataiti i aereia, kua rauka iaku i te apii i te tuatua mou ki te au tangata e manganui no te mea kua rauka iaku i te tuatua i to ratou reo.

E tika, e maata te au mea akama tei tupu kiaku. Ei akaraanga, i tetai atianga ko taku tikai i ui ki tetai vaine e apii ra i te Pipiria i roto i te reo Saramaccan e te peea ua ra aia, no te mea kua kite au e te mamae ra tona kopu. Inara ko taku tikai i ui kiaia e me kua nui aia! Ae, kua riro taua uianga ra ei taakama iaia. Noatu teia tarevake, e tauta ua ana au i te tuatua i te reo o te au tangata i roto i taku tuanga angaanga.

I te 1970, kua ikiia au ei akaaere kotinga. I taua mataiti kua akaari au i te porokaramu akaariari tutu “Visiting the World Headquarters of Jehovah’s Witnesses” ki tetai au pupu i roto roa i te vao-rākau. Kia tae kia ratou, ka na runga matou ko tetai au pupu taeake i tetai poti rākau roaroa. Kua kī to matou poti i te matini akataka i te uira, tangika penitini, mori penitini, e te apinga akariari tutu. Me taeria te ngai ta matou e akakoro ra, ka tari matou i te au apinga ki te ngai ka akaariia te porokaramu tutu. Taku e maara nei no te reira au tere, ko te inangaro o te au tangata i taua  au porokaramu. Rekareka tikai au i te tauturu i tetai ke kia apii no runga ia Iehova e tana akaaerenga i te enua nei. Mataora katoa au te kite anga i teia au tangata i te inangaro i te akavaitata atu kia Iehova no taku tuanga i roto i teia angaanga.

Kua kite au e e oraanga māmā ua me kare e akaipoipo, noatu rai inangaro au i tetai tokorua akaipoipo. No reira kua pure taka meitaki tikai au i te kimi i tetai vaine te ka angaanga mataora i te pae iaku i roto i teia angaanga tavini tamou i roto i te vao-rākau. E tai mataiti i muri mai, kua aere kapiti maua ko Ethel, e painia takake tei inangaro katoa i te angaanga pakari. Mei tona tamariki anga mai, e reka ana a Ethel i te apotetoro ko Paulo e kua inangaro aia i te rave i te angaanga orometua mei iaia rai. Kua akaipoipo maua i roto ia Tepetema 1971 e kua akamata maua i te angaanga kotinga ei nga tokorua akaipoipo.

Kua utuutuia mai a Ethel i roto i tetai ngutuare kare e maata ana ta ratou apinga, no reira kua rauka iaia i te akatanotano meitaki ki te angaanga tutaka i roto i te vao-rākau. Ei akaraanga, me akapapa maua i te atoro i te au putuputuanga i roto roa i te vao-rākau, kare maua e apai maata i te apinga. Ka pāī e ka puʼa maua i to maua kakau i roto i te kauvai. Kua matau katoa maua i te kai i te au kai ta te au taeake ka oronga mai kia maua​—te moko iguana, te ika piranha, e tetai ua atu kai tei opu ratou i roto i te vao-rākau me kore i roto i te kauvai. Me kare a maua mereki, ko te rau meika ta maua mereki. Me kare e kokai e te matipi ka kai rima ua maua. Kua irinaki maua ko Ethel e na te tavini maroiroi anga ia Iehova kua tauturu te reira ia maua mei tetai taura e toru enui rai. (Kohe. 4:12) Kare roa maua e taui i te reira!

Te oki maira matou mei tetai tere mamao i roto i te vao-rākau i tupu ei taua ū i te akamata  anga o taku tua. Te pakokoia atura te poti i tomoia ai e te vai, inara kua pana viviki akaou mai ki runga. Mari ra, te aao ra matou i te au life jacket e kare i topa atu ki vao i te poti. Inara kua kī to matou poti i te vai. Kua akiri matou i te au kai ki vao mei roto i te pani kai e kua kapu aere i te vai i roto i te poti.

No te mea kare a matou kai, kua akamata matou i te tautai ia matou e tere ra na runga i te kauvai. Kare ra a matou ika i rauka mai. No reira kua pure matou kia Iehova e kua pati kia oronga mai aia i te kai na matou no taua rā. I muri ake i ta matou pure, kua takiri tetai taeake i tana takiri ika e kua mou mai tetai ākā ika ei kai na matou tokorima i taua po e kua pangia te kopu.

E rima mataiti te angaanga kapiti anga, kua tupu mai tetai akameitakianga tapapa koreia kia maua ko Ethel​—ka riro mai maua ei nga metua. Mataora au i te akarongo anga i te nuti, inara kare i papu iaku e eaa te ka tupu mai i te tuatau ki mua. Inangaro tikai maua ko Ethel kia rave ua atu i te angaanga tavini tamou. I te 1976 kua anauia mai ta maua tamaiti ko Ethniël. E rua e te apa mataiti i muri mai, anauia mai te rua o ta maua tamaiti ko Giovanni.

No te mea te anoanoia ra te tauturu i Suriname i taua tuatau, kua akanoo te opati Betela kia tavini au ei akaaere kotinga, iaku e utuutu ra i taku tamariki. Te meangiti ua ra ta maua nga tamariki, kua ikiia au kia akono i te au kotinga e iti ua te au putuputuanga. Tei matauia, ka aere au e rua epetoma i te marama ei akaaere tutaka e ka akapou au i te toenga o te marama ei painia i roto i te putuputuanga i te ngai e noo ra matou. Ka aru mai a Ethel e ta maua nga tamariki iaku me atoro au i te au putuputuanga i te pae mai ia matou. Inara, ko au ua te ka aere i te atoro i te au putuputuanga e te au akaputuputuanga i roto roa i te vao-rākau.

Ka akapapa meitaki au i taku au angaanga no te putuputuanga. Ka akapapu meitaki au e te rave ra matou i ta matou apii a te ngutuare i te au epetoma ravarai. Me atoro au i te au putuputuanga, na Ethel e rave i te apii a te ngutuare ki ta maua nga tamariki i te kainga. I te au taime me va mai au, ka rave taokotai matou i te au angaanga ei ngutuare. E ō putuputu katoa ana maua ko Ethel ki roto i te tamataoraanga ma ta maua nga tamariki​—te kangakanga, e te atoro i te au ngai e reka ana matou. E maata te  au taime e ara ana au i te roaanga po te akapapa i taku au angaanga na te putuputuanga. E vaine tau tikai a Ethel tei akatakaia i roto ia Maseli 31:15, ka tu vave mai aia i te mamaiata i te akapapa e kia tatau matou i te tia o te rā ei ngutuare e te kaikai kapiti i te popongi i mua ake ka aere ei ta maua nga tamariki ki te apii. Te akameitaki nei au i teia vaine tei akaatinga iaia uaorai i te tauturu mai iaku i te rave i taku au apainga!

Ei nga metua, kua angaanga pakari maua i te tauturu i ta maua nga tamariki kia inangaro ia Iehova e te angaanga orometua Kerititiano. Inangaro maua i ta maua nga tamariki kia iki i te angaanga tavini tamou, kare e ko te reira ta maua e inangaro kia rave raua, mari ra na raua rai te reira e iki. E akakite ua ana maua i te tu mataora no runga i te angaanga tavini tamou. Noatu te au turanga ngatā, e akakite ana maua e na Iehova i tauturu e i akameitaki mai ia matou ei ngutuare tangata. E tuku ua ana maua i ta maua nga tamariki kia akaoaoa ki te au taeake Kite tei tuku ia Iehova na mua i roto i to ratou oraanga.

Na Iehova i oronga mai i te au mea ta matou e inangaro ra ia maua e utuutu ra i ta maua tamariki. E tika, e tauta ua ana au i te rave i taku tuanga. Ko taku i kite mai i roto i te vao-rākau ei painia takake takaua, kua apii mai iaku kia akaputu i te moni no te au mea te anoanoia ra. I tetai au taime, kua irinaki au e kua tauturu mai a Iehova ia matou. Ei akaraanga, i te akamata anga o te 1990, kua tupu te manamanata i Suriname. I taua au mataiti, e ngatā i te oko mai i te au kai. Noatu rai, kua tauturu mai a Iehova ia matou.​—Mata. 6:32.

I roto i toku oraanga, e akono ua ana a Iehova ia matou e kua oronga mai i te mataora e te tu mareka ua. Kua riro ta maua nga tamariki ei akameitaki anga maata kia maua, e kua riro te utuutu anga ia raua kia tavini ia Iehova ei akaperepere anga. Mataora maua e kua iki katoa raua i te angaanga tavini tamou. Kua karatuati mai a Ethniël raua ko Giovanni mei te au apii teokaratiki e te tavini nei i ko i te opati Betela i Suriname i te pae i ta raua nga vaine.

E nga tangata pakarikari maua ko Ethel i teianei, inara te angaanga maroiroi nei rai maua i roto i te angaanga na Iehova ei nga painia takake. E tika, e maata ta maua angaanga, no reira rai kare oku taime i te apii akapeea me kau! Inara kare au i tataraapa ana. Me akamanako au i toku oraanga, mei toku meangiti anga te iki anga i te angaanga tavini tamou, ko te ikianga meitaki rava atu ïa taku i rave.