Paul: Mataora tikai maua! Ia Noema 1985, te teretere ra maua ki Liberia, West Africa no ta maua angaanga mitinari. Kua tō mai to maua pairere ki Senegal. Karanga a Anne “e tai rai ora, ka tae taua ki Liberia!” E oti kua rongo maua i tetai akakiteanga: “Ko te aronga ka aere ki Liberia e eke kotou ki vao. No te manamanata a te kavamani, kare matou i akatikaia kia tō ki reira.” No tetai tai ngauru rā, kua noo maua ki ko i te au mitinari i Senegal, kua akarongo maua i te au nuti no Liberia mai. E maata te au tangata tei tamateia e kare te kavamani e āriki i te tangata kia akaruke i to ratou au ngutuare. E me kare ratou e akarongo ka pupuiia ratou.

Anne: E vai matakite ua ana maua. I toku tamariki anga e mataku ua ana au, e no te reira kua aviriia au. Noatu me aere au ki tetai tua o te mataara ka mataku rai au! Kua inangaro rai maua i te aere ki Liberia.

Paul: Kua maata mai maua ko Anne i west England, e varu kiromita te mamao mei to maua kainga. Kua akamata maua i te painia te akaoti anga ta maua apii tuarua, e kua akamaroiroi toku nga metua e to Anne mami ia maua. Kua turuturu ratou ia maua kia tavini tamou. E 19 oku mataiti, kua tavini atu au i Betela, e kua kapiti mai a Anne i muri ake i to maua akaipoipoanga i te 1982.

Anne: Mataora maua i Betela inara, e inangaro ua ana maua i te tavini i te ngai te anoano maataia ra te tauturu. Kua angaanga kapiti maua ki te au taeake e te au tuaine i Betela tei rave ana i te angaanga mitinari. Kua riro to ratou akaraanga meitaki ei akakeu ia maua kia rave katoa i te angaanga mitinari. E toru mataiti to maua pure anga no teia akakoroanga. I te 1985, kua patiia maua kia aere ki te apii Gileada pupu 79! No reira kua tukunaia maua ki Liberia, West Africa.

Paul: Kua na runga maua i te pairere mua ki Liberia. Kua mataku te tangata e kare ratou i akatikaia kia akaruke i to ratou au ngutuare i  te au po. Me aruru te matini motoka, ka mataku te tangata e ka oro. Ei tamarū i to maua tu, kua tatau maua i tetai tuanga o Salamo i te au po. Noatu te au turanga ngatā i te reira enua kua mataora maua i ta maua tavinianga. Kua aere a Anne i te tutu aere e kua angaanga kapiti atu au kia John Charuk a i Betela. Kua riro tona akaraanga e tona marama i te au turanga o te au taeake e te au tuaine i reira, ei tauturu iaku.

Anne: Eaa maua i aere ei i te tavini i Liberia? No to maua inangaro i te au taeake e te au tuaine. E tu aroa to ratou e te tu tiratiratu. Kua piri vaitata maua kia ratou e kua riro ratou ei ngutuare no maua. Kua riro ta ratou au tuatua ei akamaroiroi ia maua. Mataora tikai te angaanga tutu evangeria i reira. Kare te ngutuare tangata e mataora ana me akaruke vave maua ia ratou! Ka reka te tangata i te pukapuka no runga i te Pipiria. Ka māmā ua ia maua i te piri atu ki ta ratou pukapuka anga. No te maata i ta maua aronga apii Pipiria kare e rauka i te apii kia ratou pouroa. Inara e tupuanga mataora te reira!

Paul: E ā mataiti kua taui te turanga ’au i te reira enua inara i te 1989, kua akamata akaou te kaitamaki i rotopu i tetai kopu e tetai kopu. Ia Tiurai 2, 1990, kua akatere te pupu patoi i te au ngai i te pae mai ia Betela. Kua pou rai e toru marama kare i rauka ana ia maua i te ringi i to maua ngutuare tangata e te opati maata Betela i Marike. Kua takinokinoia te au tangata e te au vaine, kare e rava ana te kai. Kua tupu teia manamanata i te au oire katoatoa no tetai 14 mataiti.

Anne: Ko tetai au kopu tangata kua taia’ia e kua tamateia ratou. E maata te au vaeau e ta ratou pupui i runga i te mataara, kua tomo ratou ki roto i te au ngutuare e kua rave i te au apinga. Kua tuatua tetai pae no te aronga mate e kua aite ratou mei te “au moa tei tamateia.” Kua akaputu te au vaeau i te au kopapa mate, ei arai kia kore te tangata e aere na reira, e tei te pae ua ratou i te opati Betela. Kua tamateia tetai au taeake tiratiratu o tatou e pera te au mitinari.

Noatu te tumatetenga, kua uuna tetai Au Kite i to ratou au taeake mei tetai kopu ke kia kore ratou e tamateia. Kua uuna katoa te au mitinari e te au taeake i Betela ia ratou. Tetai pupu kua pipini ratou ki roto i tetai au pia moe  i Betela. E tetai pae ki roto i to maua pia moe. E itu ratou i te katoatoa.

Paul: I te au rā, ka tauta te au vaeau i te tomo mai ki Betela no te kimi i te aronga e pipini ra. Me tupu teia, e rua ia matou ka aere ka pukapuka kia ratou, e rua ka akara ua atu mei te maramarama. Ko te nga taeake i ko i te vaeau ka oronga raua i tetai akairo kia matou, me tuku i to raua rima ki mua e meitaki ua te reira. Inara me tuku i te rima ki muri, e tumatetenga tera, no reira ko te au taeake e akara ra ka oro ratou ka uuna i te au taeake.

Anne: I tetai au epetoma i muri mai, kare i rauka ana i te au taeake i te tāpu i tetai pupu vaeau kia tomo mai. Kua roka au iaku e tetai tuaine ki roto i te are pa’i e kua kitea mai tetai manga ngai ei pipini no te tuaine. Kua ō atu te tuaine ki roto. Kua aru mai teia aronga iaku e ta ratou au pupui. Kua reru ratou i to maua ngutupa. Kua tauta a Paul i te tāpu ia ratou kia kore e tomo mai ki roto e kua karanga atu aia, “Tei roto taku vaine i te are pa’i.” Te topirianga au i te ngutupa e pipini ra te tuaine kua turituri te reira e kua roa rai, kua ekoko teia aronga i taku e rave ra, no reira kua mataku tikai au e kua ruketekete toku kopapa. Ka anoanoia au kia tu ua ma te marū, ka va’i ei i te ngutupa. Eaa taku ka rave? Kua pure au e kua pati akatenga i ta Iehova tauturu. I te reira taime kua va’i au i te ngutupa e kua tuatua marū kia ratou. Kua opara mai tetai iaku e kua va’i i te kaparata, kua akaatea aia i te au apinga mei te paata, inara kare ana apinga i kite. Kua neke ratou ki tetai pia ke e kare rai e tangata i kitea mai.

Paul: No tetai marama, kare i rava ana ta matou kai. Inara kua riro te au kai pae vaerua ei tauturu ia matou. Ko te au akamorianga i te popongi i Betela ta matou kai. Kua akamaroiroi tikai te reira ia matou.

Kite mai matou e me aere matou ki vao i te kimi kai e te vai, kare e rauka i te paruru atu i te au taeake i Betela e penei ka tamateia ratou. I te maata anga o te taime, ka oronga mai a Iehova i ta matou e anoano ra, e mea umere tikai! Kua akono meitaki a Iehova ia matou e kua tauturu ia matou kia marū.

Noatu te poiri o teianei ao, kua oronga mai te tuatua mou i te marama. Te maata anga i to tatou au taeake e te au tuaine, kua oro ratou kia rauka te ora. Inara kua vai tiratiratu ratou, kua noo marū noatu teia au manamanata. Karanga tetai pae na roto i te akakoromaki anga i teia au tumatetenga, “te akapapa ra ratou no te mate maata.” Kua rave te aronga pakari e te au taeake mapu i ta ratou ka rauka no te tauturu i te au taeake e te au tuaine. Kua tauturuia te au taeake e te au tuaine tei oro atu ki tetai ngai ke, e kua rave katoa ratou i te angaanga tutu aere i reira. Kua pātu ratou i tetai are uipaanga mei te au apinga ta ratou i rauka mai mei roto i te vao rakau. Kua akamaroiroiia  te au taeake e te au tuaine kia akakoromaki. Te tu’a anga matou i te au kai, te kakau, e tetai au mea ke ki te au taeake, kua pati mai ratou i tetai bag tutu aere. No te taitaia o te tangata, kua inangaro ratou i te akarongo ki te nuti meitaki. Kua umere te tangata i te mataora o te Au Kite o Iehova tei aite ki te marama i roto i te poiri. (Mata. 5:​14-16) No te mea kua maroiroi to tatou au taeake i te tutu aere, kua riro mai tetai o te aronga takinokino ei au taeake.

Paul: I tetai taime, ka akaruke maua i tetai enua e toru taime me kore e rua taime i te mataiti. Kua akamārama mai tetai mitinari, te akaruke anga maua i te reira enua, e kua karanga: “I Gileada, kua apiiia matou kia akaperepere i to matou au taeake e te au tuaine ma te ngakau katoa. E kua rave matou i te reira. No reira te akaruke anga i to matou au taeake i roto i teia au tumatetenga kua taitaia tikai maua!” Noatu ra, kua turuturu maua i te angaanga tutu aere i Liberia mei tetai enua ke.

Anne: Ia Me 1996, e tokoā matou tei akaruke ia Betela na runga i te motoka e kua apai matou i tetai au pepa puapinga no te au angaanga i Liberia. Kua inangaro matou i te oro atu ki tetai ngai meitaki e 16 kiro mita te mamao. Inara, kua tupu te tamaki. Kua tāpuia matou e tetai pupu vaeau, kua uuti ratou e toru ia matou ki vao e kua akaoro atu i te motoka, e Paul katoa i roto. Kua mataku tikai matou. Kare i roa, te aere maira a Paul e te tae ua ra te toto mei tona upoko. Manako tikai matou e kua pupuiia aia, inara kare i reira aia e rauka i te aere. Kua rutuia e kua oparaia aia e tetai tangata ki vao i te motoka. Ko te mea manuia, kare aia i kino, e manga pakia ua tona.

Kua kī tetai toroka vaeau i te au tangata. No te mea kare e ngai i roto, kua mou piri matou i te paruru o te toroka. Kua akaoro viviki te tangata akaoro e mei topa rai matou ki raro, kua ava maata atu matou kia aere marie, inara kare aia i akarongo mai. Kua mou piri ua atu matou noatu te ruketekete e te mamae i te rima.

Paul: Kare a matou apinga, kua ngaae e kua repo to matou kakau, noatu ra ko te mea umere kua ora mai matou. Kua moe matou i tetai ngai atea ua i te pae i tetai helicopter putaputa te ka apai ia matou ki Sierra Leone a tera mai rā. Te tae anga matou ki Sierra Leone, pumaana tikai e kua ora matou, inara kua taitaia katoa matou i te au taeake e te au tuaine i Liberia.

Anne: Kua tae meitaki ua maua ki Betela i Freetown, Sierra Leone, e kua akono meitaki te au taeake ia maua. Inara ka maara ua iaku te au takinokinoanga i Liberia. I te au rā ka mataku ua rai au no te au kino ka tupu e kare e rauka iaku i akakoromaki i te reira. I te po, me ara mai au ka ruketekete au mei te mea rai ka tupu te kino kiaku. E ngatā iaku i te akaaea. Ka takave mai a Paul iaku e ka pure maua. Kia tamarū iaku, ka imene maua i te au imene Uipaanga. Kua manako au e kua nenevaia au e kare e rauka akaou i te tavini ei mitinari.

Kare i ngaropoina iaku i tei tupu. I tera epetoma kua tae mai e rua makatini. E tai makatini ko te Awake! no Tiunu 8, 1996. Tei roto tetai atikara, “Coping With Panic Attacks.” I teianei kua mārama au i te tumu i tupu ei teia kiaku. Te rua, ko Te Punanga Tiaki o Me 15, 1996, te tumu manako “Noea Mai to Ratou Maroiroi?” E tutu tetai i roto no tetai pepe rere tei ati tona peau. Kua akaaite te atikara ia tatou mei te pepe rai te tu. Ka rere ua te reira noatu te kinokino o te peau. Kua akamārama te atikara me paruparu tatou ka akamaroiroi a Iehova ia tatou kia tauturu atu i tetai ke. Na roto i teia atikara, kua oronga mai a Iehova i te maroiroi i te taime tau. (Mata. 24:45) Kua kimikimi au i tetai au atikara mei teia rai ei tauturu iaku no te tuatau ki mua. Aere ua rai kua marū mai toku au manako taitaia.

Paul: E mataora ua ana maua i te oki putuputu ki Liberia. Mei te openga o te 2004 kua tavini ana maua i Liberia mei tetai 20 mataiti. Kua akamutu te au tamaki. E maata te au parani no te pātu are i Betela. Inara kua patiia maua kia āriki i tetai angaanga ou.

E ngatā tikai teia ikianga. Kua piri vaitata maua ki te au taeake e te au tuaine i konei e kare maua e inangaro i te akaruke ia ratou. Inara kua kite maua i ta Iehova tauturu, te akaruke anga maua i te au ngutuare tangata kia aere atu ki Gileada. No reira, kua āriki maua i tetai angaanga ou. Kua aere atu maua ki Ghana.

Anne: Kua aue tikai maua te akaruke anga ia Liberia. Kua poitirere maua i tetai taeake ko Frank, e tangata pakari aia tei tuatua mai: “E akangaropoina korua ia matou! Inara kua kite matou ka maara ua rai ia korua. No te mea na Iehova teia angaanga, no reira e akaperepere korua i te au taeake e te au tuaine i Ghana.” Kua akamaroiroi teia ia maua kia aravei i te au taeake ou i te reira enua, noatu kare ratou i kite ia maua.

Paul: Noatu ra, kua riro te au taeake e te au tuaine i Ghana ei au ngutuare tangata ou no maua. E maata te Au Kite o Iehova i reira! Kua apii mai maua i te tu tiratiratu o teia au taeake ou. I muri ake te tavini anga i Ghana no tetai 13 mataiti, kua tae akaou mai tetai angaanga ou. Kua patiia maua kia tavini i ko i te opati Betela i Kenya, East Africa. E tika kua mii maua i te au taeake e te au tuaine i Ghana e Liberia katoa. Inara kua rauka akaou tetai au oa ou i Kenya. Mei ia Ghana e Liberia rai e maata te au angaanga i Kenya.

Anne: I te au mataiti i aereia mai, kua na roto maua i te au turanga mataku e te tumatetenga. Me tupu te au turanga kino e te taitaia, ka tumatetenga e ka mamae ngakau tatou. Kare a Iehova e paruru ia tatou mei teia au turanga. I teia taime tikai ka rongo au i te tangi anga pupui, ka mataku e ka ngenge toku nga rima. Inara kua kite mai au i ta Iehova tauturu, kua akamaroiroi ia maua na roto i te au tauturu a te au taeake e te au tuaine. E na te akanoo meitaki anga i toku pirianga vaitata kia Iehova, ka tauturu te reira ia tatou kia tavini ua atu rai iaia.

Paul: I tetai taime ka ui mai te tangata, “E reka ana koe i taau tavinianga?” E manea tetai au enua, inara ka tupu te au tumatetenga. Eaa ta maua e inangaro ra i tera enua? Ko te au taeake e te au tuaine akaperepere, to maua ngutuare tangata. Noatu te tuke i to ratou enua, e okotai rai o tatou irinakianga ko te tavini ia Iehova. Manako maua e kua tonoia maua ki reira no te akamaroiroi ia ratou, inara ko ratou tei akamaroiroi mai ia maua.

Me neke maua ki te au ngai ou, kite meitaki maua i to tatou taokotaianga taeake, e semeio te reira no ko mai ia Iehova. E tuanga tatou no te ngutuare tangata o Iehova. Mea papu me irinaki ua rai tatou kia Iehova, ka akamaroiroi aia ia tatou.—Phili. 4:13.