1-2. (a) Eaa tetai au kavamani i patoi ei i te iti tangata o Iehova, e eaa ta tona iti tangata i rave? (e) Eaa tatou ka mataora ai noatu te takinokino anga? (E pau mai no te tutu i te kapi mua.)

 I TEIA tuatau, kua kotingaia e kua araiia ta tatou angaanga takapini i te ao mei te 30 tuma enua. Tetai o taua au enua ra, kua titiri te kavamani i to tatou au taeake e te au tuaine ki roto i te are auri. Eaa te tarevake ta te au taeake i rave? Kare a Iehova e manako ana e e tarevake ta te au taeake i rave. Kua tatau e kua apii ratou i te Pipiria, kua akakite i to ratou irinakianga ki tetai ke, e te aereanga ki te au uipaanga ma te au taeake. Kare ratou e piri ki roto i te au angaanga poritiki. Noatu te patoianga pakari, kua vai apa kore * ua rai teia au tavini tiratiratu o te Atua​—te irinaki pu anga ia Iehova. Mataora ratou te raveanga i te reira!

² Penei kua kite ana koe i te au tutu o teia au Kite mataku kore ma te mata katakata. Rekareka ratou no te mea kua kite ratou e te mareka maira a Iehova ia ratou no to ratou tu apa kore kiaia. (1 Para. 29:17a) Kua karanga a Iesu: “E ao to tei takinga-kinoia i te tuatua-tika ra . . . E rekareka kotou, ei kia rere ua i te rekareka; e tutaki maata oki ta kotou.”​—Mata. 5:10-12.

3. Ia Angaanga 4:19, 20, eaa ta te au apotetoro a Iesu i rave i te takinokinoia anga ratou, e eaa ratou i rave ei i te reira?

³ Ko tei tupu nei ki to tatou au taeake e te au tuaine, kua  aite te reira ki tei tupu ki te au apotetoro i te anere mataiti mua i te takinokinoia anga ratou no te tutu aere no runga ia Iesu. ‘Kua akaue atura te au akava o te akavaanga teitei ngati Iuda ia ratou, e auraka rava e tuatua ma te ingoa o Iesu.’ (Anga. 4:18; 5:27, 28, 40) Eaa ta te au apotetoro i rave? (E tatau ia Angaanga 4:19, 20.) Kua kite oki ratou e e mana teitei rava atu tei ‘ikuiku maira ia ratou ei tutu aere ratou ki te tangata, e akakite ua atu oki’ no runga ia Karaiti. (Anga. 10:42) No reira, kua akakite mataku kore atu to ratou vaa tuatua ko Petero e Ioane, e ko te Atua ta ratou ka akarongo kare ko te au akava ra, e te akakite anga e kare rava ratou e akamutu i te tuatua no runga ia Iesu. I na mei te mea rai e te ui ra ratou ki te au akava e, ‘Te karanga ra ainei kotou e e mana teitei rava atu to kotou i to te Atua?’

4. Mei tei akakiteia mai ia Angaanga 5:27-29, eaa te akaraanga ta te au apotetoro i akanoo no te au Kerititiano mou katoatoa, e akapeea tatou me aru i to ratou tu?

⁴ Kua akanoo mai te au apotetoro i te akaraanga meitaki ta te au Kerititiano mou katoatoa e aru ra i teianei, koia oki “ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata.” (E tatau ia Angaanga 5:27-29.) I muri ake i te papaia anga ratou no to ratou tu apa kore, kua akaruke te au apotetoro i te are akavaanga teitei o te ngati Iuda “ma te rekareka, i te mea, no [to Iesu] ingoa i manakoiaʼi ratou e tau ia ratou taua takinga-kino ra,” e kua tutu aere ua atu rai!​—Anga. 5:40-42.

5. Eaa te nga uianga ka anoanoia tatou kia pau?

⁵ Te akaraanga ta te au apotetoro i akanoo kua akatupu mai i tetai au uianga. Ei akaraanga, akapeea ta ratou ikianga kia akarongo ki te Atua kare ki te tangata e rotai ei ki te akaueanga Tuatua Tapu, “kia kauraro marie te tangata katoatoa i te aronga mana taoonga ra”? (Roma 13:1) Akapeea tatou me “kauraro marie i te ui ariki e te aronga mana,” mei ta te apotetoro ko Paulo i akakite mai, e kia akono ua rai i te tu apa kore ki te Atua te Tutara maata?​—Tito 3:1.

6. (a) Koai ma “te aronga mana taoonga” i roto ia Roma 13:1, e eaa to tatou tu kia ratou? (e) Eaa te tikaanga no runga i te au tutara katoatoa a te tangata?

⁶ E tatau ia Roma 13:1. I roto i teia irava, te tuatua “te aronga mana taoonga” ko te tutara tangata te reira te akatere ra i tetai ke. Ka akarongo te au Kerititiano ki teia au tutara. Ka akatupu teia au tutara i te ’au, ka akanoo i te ture, e i tetai au taime ka paruru i te iti tangata o Iehova. (Apo. 12:16) No reira, te akaueia maira tatou kia oronga atu i te au tero, te au apinga, te mataku, e te akangateitei kia ratou. (Roma 13:7) Kua orongaia ki te au kavamani te mana taoonga no te mea kua akatika a Iehova ia ratou. Kua akataka mai a Iesu i te tika o teia i te uiui anga te Kavana o Roma ko Ponotio Pilato kiaia. Te karanga anga a Pilato e tei iaia te mana i te akaora ia Iesu me kore i te tamate iaia, kua akakite atu a Iesu kiaia: “Kare rava oou mana kia rave mai iaku, naringa kare i orongaia mai toou mana no runga maira.” (Ioa. 19:11) Mei to Pilato mana rai, kua kotingaia te mana taoonga o te aronga tutara e te aronga poritiki i teia tuatau.

7. I roto i teea au turanga kare tatou e kauraro atu ki te au tutara a te tangata, e eaa ta ratou ka matakite?

⁷ Ka kauraro te au Kerititiano ki te au kavamani a te tangata me kare ta ratou ture e patoi ana i te au ture a te Atua. Kare tatou e akarongo ki te tangata me umuumu mai ratou kia patoi tatou i te Atua me kore me patoi ratou i ta te Atua e umuumu maira. Ei akaraanga, penei te inangaro ra ratou i te au mapu tane kia tamaki i roto i te pupu vaeau o te enua. * Me kore ka arai ratou i ta tatou Pipiria e ta tatou au puka Pipiria e kare e akatika kia tutu aere tatou e kia akamori taokotai. Me taangaanga tau kore te au tutara i to ratou mana, mei te takinokino anga i te au pipi a Karaiti, kua apa ratou i mua i te Atua. Te akara ua maira a Iehova!​—Kohe. 5:8.

8. Eaa te tuke i rotopu i te tuatua “taoonga” e te “teitei,” e eaa ra te tumu?

⁸ Te tuatua “taoonga” te aiteanga “meitaki, maata, teitei.” Kare ra e e “meitaki atu, maata atu, teitei atu.” Te akataka maira ïa i tetai tuatua ke mai​—“teitei roa atu.” Noatu e kua kapikiia te au kavamani a te tangata e ko “te aronga mana taoonga,” te vaira tetai mana​—tei teitei roa atu. E a taime i roto i te Pipiria, kua orongaia ki te Atua ko Iehova te taoonga “Tei Teitei.”​—Dani. 7:18, 22, 25, 27.

9. Eaa ta te peroveta ko Daniela i kite atu i roto i te orama?

⁹ Kua kite atu te peroveta ko Daniela i te orama te akaari meitaki maira e e maata atu to Iehova mana i to te au tutara katoatoa. Te mea mua ta Daniela i kite atu ko te puaka taae nunui e a, te akatutu maira i te au tutara o teia ao, to mua ana e to teia tuatau​—Babulonia, Madai-Peresia, Ereni, e Roma e te au tutara o teia tuatau ko Peritane-Marike. (Dani. 7:1-3, 17) E oti kua kite atu a Daniela i te Atua ko Iehova e noo ra i runga i te terono no te akava anga i te rangi. (Dani. 7:9, 10) Ko ta te peroveta tiratiratu i kite atu i muri mai, kua riro ei akamatakiteanga ki te au tutara i teia tuatau.

10. Ia Daniela 7:13, 14, 27, kua oronga a Iehova i te mana tutara i te enua kiaai, e eaa ta teia e akapapu maira no runga Iaia?

¹⁰ E tatau ia Daniela 7:13, 14, 27. Ka akaatea te Atua i te tutaraanga kavamani  katoatoa a te tangata e ka oronga i te reira ki tetai tei tau e tei ririnui atu. Kiaai ra? Ki “tetai mei te tamaiti a te tangata ra,” ko Iesu Karaiti, e ki “te aronga tapu ra no Tei Teitei ra,” te 144,000 te ka tutara “e tuatau, e tuatau ua atu.” (Dani. 7:18) Taka meitaki, e ko Iehova “Tei Teitei,” tei iaia anake te mana no te akatupu i te reira.

11. Eaa ta Daniela i tata i te akaari mai e e turanga teitei to Iehova i rungao i te au tutara?

¹¹ Te mea ta Daniela i kite atu i roto i te orama te rotai ra ki tana i akakite mai i mua atu ana. Ko “te Atua o te rangi,” kua tuatua a Daniela e “tei iaia oki te tuku i te ariki ki raro, e tei iaia oki i te akatu i te au ariki ki runga.” Kua tuatua katoa aia: “E e mana to Tei Teitei ra i te basileia o te tangata nei, e te oronga nei aia i te reira ki tana tangata [i] inangaro.” (Dani. 2:19-21; 4:17) E au atianga ainei tetai e kua akaatea me kore kua akatu a Iehova i te au tutara? Ae!

12. Akakite mai i tetai akaraanga te akaatea anga a Iehova i te au ariki mei to ratou terono i te tuatau i topa. (Akara i te tutu.)

¹² Kua akaari meitaki mai a Iehova i tona mana teitei i rungao i “te aronga mana taoonga.” Akamanako ana i nga akaraanga e toru. Kua akatuikaa a Pharao o Aiphiti i te iti tangata o te Atua e kua patoi i te tuku ia ratou. Inara kua akaora te Atua ia ratou e kua tamate atu ia Pharao i roto i te Tai Muramura. (Exo. 14:26-28; Sala. 136:15) Kua rave te Ariki ko Belesazara o Babulonia i tetai umukai e “kua akateitei ra [iaia uaorai i runga ake] i te Atua o te rangi ra” e kua “akameitaki ra i te au atua ario, e te au auro” e kare ia Iehova. (Dani. 5:22, 23) Inara kua taakaaka te Atua i taua tangata akatietie ra. “I taua po rai,” kua tamateia a Belesazara e kua orongaia tona patireia ki to Madai e Peresia. (Dani. 5:28, 30, 31) Kua tuku te Ariki ko Heroda Ageripa I o Paretaina kia tamateia te apotetoro ko Iakobo e kua tuku atu i te apotetoro ko Petero ki roto i te are auri, ma te akakoroanga i te tamate iaia. Inara kare a Iehova i tuku ana e kia akatupu a Heroda i tana i parani. “Kua ta maira tetai angela o te Atu iaia i reira,” e mate atura aia.​—Anga. 12:1-5, 21-23.

13. E akakite mai i tetai akaraanga te takore anga a Iehova i te pupu tutara katoatoa.

¹³ Kua akaari katoa mai a Iehova i tona turanga teitei ki rungao i te pupu tutara  katoatoa. Kua tamaki aia no Iseraela, te tauturu anga ia ratou i te takore i to ratou enemi e 31 o te au ariki Kanaana e kia autu i tetai au tuanga ngai o te Enua Taputouia. (Iosu. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Kua takore katoa a Iehova i te Ariki ko Bene-adada e tetai atu au tutara e 32 o Arama tei tamaki mai ia Iseraela.​—1 Ari. 20:1, 26-29.

14-15. (a) Eaa ta te nga Ariki ko Nebukanesa e Dariu i akakite mai no to Iehova turanga ngateitei? (e) Eaa ta te tata salamo i akakite mai no runga ia Iehova e Tona patireia?

¹⁴ Kua akapapu mai ana a Iehova e koia Tei Teitei! Te akapaapaa anga te Ariki ko Nebukanesa o Babulonia i ‘tona uaorai mana, ririnui, ngateitei e te mekameka’ e kare i akangateitei ia Iehova ko tei tau te akapaapaa anga, kua akariro atura te Atua iaia ei tangata neneva. Tona meitaki mai anga, “kua akameitaki atura [a Nebukanesa] i Tei Teitei ra” e te akatika anga e “[to Iehova] au ei au mutu kore ïa.” Kua tuatua katoa aia: “Kare e tika i tetai kia tāpu atu i tona rima.” (Dani. 4:30, 33-35) I muri ake te timataia anga to Daniela tu tuatua tika ki te Atua e kua akaora mai a Iehova iaia mei te vaarua o te riona, kua oronga te Ariki ko Dariu i te akauenga: “E kia ruketekete te tangata e pini ua ake . . . , ki mua i te aroaro o te Atua o Daniela; koia te Atua e ora nei, e kare e ngaueue e tuatau ua atu, kare roa oki tona basileia e kore.”​—Dani. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Kua tata te tata salamo e: “Te akakore nei a Iehova i te uruoaanga a te au etene; te akariro nei i tei akakoroia e te au tangata ra ei mea puapinga kore.” Kua akakite katoa mai aia: “E ao to te enua ko Iehova to ratou Atua; te au tangata i ikiia e ia ei tuanga nana.” (Sala. 33:10, 12) E tumu anga meitaki no tatou kia akono i to tatou tu apa kore kia Iehova!

16. Eaa tei papu ia tatou no runga i te “mate maata,” e no teaa ra? (Akara i te tutu.)

¹⁶ Kua tatau ana tatou i ta Iehova i rave i  te tuatau i topa. Eaa i reira ta tatou ka tapapa atu a te tuatau ki mua? Papu tikai ia tatou e ka akaora a Iehova i tona au tavini tiratiratu i te tuatau o te “mate maata.” (Mata. 24:21; Dani. 12:1) Ka rave aia i teia me tamaki mai te pupu o te pa enua, tei kiteaia e ko Goga o Magoga, i te tamaki anga kino ki te aronga akamori ia Iehova. Kare katoa e rauka i te reira pupu, kapiti mai i te au mema e 193 o te United Nations, i te tamaki atu i Tei Teitei e tona au pupu vaeau i te rangi! Kua taputou mai a Iehova e: “E akamaata oki au iaku uaorai, e e akatapu iaku uaorai; e kiteia oki au e te mata o te au enua e manganui; e kite oki ratou e ko Iehova au.”​—Eze. 38:14-16, 23; Sala. 46:10.

17. Eaa te tuatau ki mua ta te Pipiria i totou mai no te au ariki o te enua e no te aronga tu apa kore kia Iehova?

¹⁷ Ka akatupu ta Goga tamaki i ta Iehova tamaki anga openga i Aramagido me takore Aia i “te ui ariki o te ao katoa nei.” (Apo. 16:14, 16; 19:19-21) Tei tuke ra, ka riro ko “te aronga tiratiratu oki e noo i te enua, e te aronga apa kore te ka akatinamouia ki reira.”​—Mase. 2:21.

18. Eaa ta te au Kerititiano mou e manganui e inangaro ra i te rave, e no teaa ra? (Daniela 3:28)

¹⁸ I te au anere mataiti i topa, e manganui te au Kerititiano mou tei tiriaia ki roto i te are auri e tei na roto i te kino no to ratou inangaro ia Iehova te Tutara Ngateitei. E aronga akono tamou ratou i te tu tuatua tika, tei aite ki te nga Ebera e toru tei tukunaia ki roto i te aʼi no to ratou tu tiratiratu ki Tei Teitei ra.​—E tatau ia Daniela 3:28.

19. No runga i teea tumu i akava ei a Iehova i tona iti tangata, e eaa ta tatou ka rave i teianei?

¹⁹ Kua tata te tata salamo ko Davida i te puapinga no te akono tamou i te tu apa kore ki te Atua: “Na Iehova e akava i te au tangata ra: e akava mai koe iaku, e Iehova, e ei iaku ïa tei tau i te tuatua-tika naku ra, e te pikikaa kore i roto iaku nei.” (Sala. 7:8) Kua tata akaou a Davida: “Kia ora au i te apa kore e te tiratiratu.” (Sala. 25:21) Te mataara meitaki rava atu no tatou kia vai akarongo mou kia Iehova, kia vai tiratiratu kiaia, noatu eaa te tu! No reira ka aite tatou mei te tata salamo rai tei tata e: “E ao to te aronga apa kore . . . , ko tei aaere na te ture a Iehova.”​—Sala. 119:1.