I te mataiti 1913, kua papetitoia toku papa i New York City, e 25 ona mataiti. Na te taeake ko Russell i oronga mai i te ako anga no te papetito. I muri mai, kua aere a Tati ki Trinidad, e kua akaipoipo atu ia Constance Farmer, e vaine maroiroi i te Apii Pipiria. Kua tauturu a Tati i tona taeake ko William R. Brown kia akaari i te “Photo-Drama of Creation.” Kua pera raua e tae ua atu ki te tuatau i tukuia ai te nga taeake Brown ki Aperika Opunga i te mataiti 1923. E manakonakoanga to Tati e Mami no te oraanga i te rangi, e kua tavini ua atu raua i Trinidad.

E iva a toku nga metua tamariki, kua tapaia te mea mua ko Rutherford, te ingoa o te peretiteni o te Watch Tower Bible and Tract Society i tera tuatau. Te anau angaia mai au i te rā 30 o Titema, 1922, kua tapaia au i te ingoa o te taeake Clayton J. Woodworth, tei tata i The Golden Age (e Awake! i teianei). Kua apii toku nga metua ia matou pouroa, inara kua akateimaa raua i te puapinga ki runga i te au akakoroanga pae vaerua. E kite oonu to mami i te akamārama i te Pipiria. E reka ua ana a Tati i te tua i te au tua Pipiria kia matou, e e oraora tikai tana akatutu anga.

Kua akameitakiia to raua maroiroi. E toru matou au tamaroa toko rima tei aere ki te Apii Gileada. Kua painia to matou au tuaine e toru i Trinidad e Tobago no tetai tuatau roa. Mei ta raua apiianga e to raua akaraanga meitaki, kua apai to matou nga metua ia matou tamariki “i roto i te are o Iehova.” Kua riro ta raua akamaroiroi anga ei akatinamou ia matou kia tupu ruperupe “i te au paepae o to tatou Atua.”—Sala. 92:13.

Kua riro to matou kainga ei ngai no te angaanga tutu aere. Kua akaputu mai te au painia ki reira, te maataanga o te taime ka puka ratou no runga i te Taeake George Young,  e mitinari no Kanata, tei atoro ia Trinidad. E mataora ua ana to matou nga metua me pukapuka no runga i to raua nga patana i mua ana ko te Browns, tei Aperika Opunga i tera taime. Na teia au tupuanga i akakeu iaku kia akamata i te tutu aere i toku tai ngauru mataiti.

E pakari ta tatou makatini i tera tuatau, te akakite pu anga i te akonoanga pikikaa, te pitiniti noinoi moni, e te poritiki pikikaa. Tei tupu, i te 1936 kua akakeu te au arataki akonoanga i te tutara o Trinidad kia arai i te Watch Tower. Kua uuna matou i teia au puka inara kua tuʼa aere matou e pou ua atu te reira. Kua mati matou ma te akakitekite aere, e kua na runga i te patikara ma te au pepa akakite anga. Pera katoa te au taeake tei na runga mai i te motoka akatangianga karere no ko mai i te oire o Tunapuna, e kua tutu aere matou i te au ngai mamao i Trinidad. Mataora tikai! Na te pirianga ki teia au angaanga pae vaerua i akakeu iaku kia papetitoia e 16 oku mataiti.

Na to matou ngutuare maroiroi i te pae vaerua e teia au tupuanga, i akatupu i toku inangaro kia riro mai ei mitinari. Kua vai rai teia inangaro te aere anga au ki Aruba i te mataiti 1944 e kua angaanga kapiti ki te taeake Edmund W. Cummings. Rekareka matou i te akaputu mai e tai ngauru tangata no te Akamaaraanga i te 1945. I tera mai mataiti, kua akatupuia tetai putuputuanga mua i runga i te enua.

Kare i roa i muri mai, kua pukapuka au ki tetai oa angaanga ko Oris Williams. Kua patoi pakari mai aia i taku, e kua paruru i te apiianga a tana akonoanga. Inara, na roto i tetai Apii Pipiria, kua mārama aia eaa tikai ta te Pipiria e apii maira e kua papetitoia i te rā 5 o Tianuare, 1947. Kare i roa i muri mai kua akaipoipo maua. Kua akamata aia i te painia ia Noema 1950. Kua ruperupe toku oraanga i te pae ia Oris.

I te 1955 kua patiia maua ki te Apii Gileada. Kia akapapa no teia tikaanga manea, kua akaruke maua i te ngai angaanga, kua oko i to maua are e te au apinga katoa e kua akaruke maua ia Aruba. I te ra 29 o Tiurai, 1956, kua akaoti te pupu 27 o Gileada e kua tono ia maua ki Nigeria.

Kua karanga a Oris : “Ka tauturu te vaerua o Iehova i tetai tangata kia akakoromaki i te au turanga tukeke o te oraanga mitinari. Ei tuke ki taku tane, kare rava au i inangaro ana kia riro mai ei mitinari. Ka mareka atu au kia noo ki te kainga e kia utuutu i te tamariki. Inara te kite anga au i te puapinga tikai kia tutu i te nuti meitaki, kua taui toku manako. Te akaotianga maua i te Apii Gileada, kua papa meitaki au no te angaanga mitinari. Te aereanga maua ki runga i te pai Queen Mary, kua kapiki mai a Worth Thornton mei te opati o te taeake Knorr, ‘Ka kite!’ Kua akakite mai aia e ka tavini maua i Betela. ‘Aue!’ i naku ei. Inara kare i roa ana, kua mataora au i Betela, maata te angaanga tukeke. Taku ngai reka roa atu ko te ngai turou anga tangata. E inangaro toku no te tangata, e na roto i teia angaanga kua rauka iaku i te aravei i te au taeake Nigeria. E maata tei tae mai kua ki i te repo, roiroi, mate vai e te pongi. Mareka tikai au i te akono ia ratou. E au angaanga tapu pouroa teia kia Iehova e kua mareka tikai au ma te mataora.” Ae, kua tauturu teia au angaanga ia maua kia tupu ruperupe.

I ko i tetai aravei anga kopu tangata i Trinidad i te 1961, kua akakite mai te Taeake Brown i te au tupuanga mataora iaia i Aperika. Kua akakite atu au i tei tupu i Nigeria. E kua tatomo mai te Taeake Brown iaku e kua karanga atu kia Tati: “Johnny, kare koe i tae ana ki Aperika, tae ra oki a Woodworth!” Pau mai a Tati: “Kia maroiroi, e Worth! Kia maroiroi ua atu!” Kua riro te akamaroiroianga a teia nga taeake pakari i te tauturu iaku kia rave maata atu i te angaanga tutu aere.

I te 1962, kua aere akaou au ki te Apii Gileada, te pupu 37 no tetai 10 marama te roa. Ko te taeake Wilfred Gooch, te akaaere Opati Betela i Nigeria i tera taime, tei roto i te pupu 38 e kua tonoia aia ki Peritane. Naku i reira i mono i tana  tuanga ei akaaere. Te aru anga i te akaraanga o te Taeake Brown, kua tere au ki te ngai mamao, kua aravei e te aroa atu i te au taeake Nigeria. Noatu e kare e maata ana ta ratou apinga materia, kua akaari mai to ratou tu mataora e te merengo, e kare na te moni me kore te au apinga, e akatupu i te oraanga meitaki. Noatu teia turanga, e mea pumaana i te kite ia ratou i ko i te uipaanga i roto i te kakau ma e te tau tikai. Me tae ratou ki te au uruoaanga, ka na runga mai ratou i te bolekajas * (e au bus kare ona pa). Te maata anga o te taime e tataanga to runga. Tetai: “Manga topatapata vai ka akatupu i te moana maata.”

Tika rava tera tuatua! Ka anoanoia te maroiroi o te katoatoa; pera rai ta maua. I te 1974, ko Nigeria te enua mua tei taeria te numero o te au papuritia ki te 100, 000 i vao mai ia Marike. Kua tupu ruperupe te angaanga!

Kua tupu teia noatu e te kino atura te tamaki i Nigeria i te 1967 ki te 1970. No tetai au marama, kua piritia te au taeake i te tua Biafran o te Kauvai Niger mei te opati manga. Kua akakeuia matou kia apai i te kai vaerua na ratou. Mei tei taikuia i te akamataanga, ma te irinaki e te pure kia Iehova, kua tikoti maata matou i teia kauvai.

Te maara nei rai iaku te tikoti anga i teia kauvai, kare koe i kite me ka puia mai koe e tetai vaeau, me ka makiia koe, me kore penei ka tupu ua mai tetai tumatetenga. Noatu e ka tae koe na roto i teia au pupu vaeau, te mea kino roa atu me ka tae koe ki tetai tua o te Biafran te tiaki maira te au vaeau kino. I tetai po kua tikoti au i te puke anga o te Kauvai Niger na runga i te vaka mei Asaba ki Onitsha e kua aere au i te akamaroiroi i te au akaaere i Enugu. Kua riro tetai akaou tere ei akamaroiroi i te aronga pakari i Aba tei tamateia to ratou uira e te kavamani. I Port Harcourt, kua akamutu viviki ta matou uipaanga na roto i te pure, te taeanga mai tetai nuku vaeau i vao ake i te oire.

E puapinga tikai te au uipaanga kia akapapu ki te au taeake i to Iehova aroa maata e kia akamaroiroi ia ratou kia vai takake ua e kia vai taokotai. Kua upokotu te au taeake i Nigeria i teia tamaki rikarika. Kua akaari ratou i te aroa maata noatu te tu makitakita o te oire tangata, e kua vai taokotai ratou ei Kerititiano. Rekareka au i te piri atu ki te pae ia ratou i taua tuatau kino!

I te 1969, ko te Taeake Milton G. Henschel te tiamana o te Uruoaanga “‘Au i te Enua Nei” i Yankee Stadium, New York, e maata taku i apii mai mei iaia ei tangata tauturu nona. Tano meitaki teia no te mea i te 1970, kua raveia te Uruoaanga Pa Enua “Aroaia Mai te Tangata Nei” i Lagos, Nigeria. Koi oti ua akera te tamaki, noatu rai kua tupu anake teia no te akameitakianga a Iehova. Ko te taime mua teia e 17 reo i reira, e e 121,128 tei tae mai. Kua aere atu te Taeake Knorr e Henschel na runga i te pairere mei Marike e Peritane e kua kite i tetai papetitoanga Kerititiano maata rava atu tei tupu mei te tuatau Penetekote mai—e 3,775 pipi ou! Penei ko toku tuatau angaanga pakari rava atu teia i toku oraanga te tauturu i te akaaere i te angaanga. Kare te tupuanga o te au papuritia i te mea tupu ua, mari ra e mea poitirere te reira!

No tetai 30 tuma mataiti i Nigeria, mataora tikai au i te tavini ei akaaere tutaka e ei akaaere tuanga enua i Aperika Opunga. Mei teaa te akameitakianga no te au mitinari i te āriki i te aroa e te akamaroiroianga! Mei teaa atura te mataora i te akapapu e kare ratou i akangaropoinaia! Kua apii mai teia iaku e na te akaari anga i te inangaro i te tangata, ko te taviri te reira i te tauturu ia ratou kia tupu ruperupe e te akamou i te maroiroi e te taokotaianga o ta Iehova akaaerenga.

Na te tauturu a Iehova anake i rauka ai ia maua i te autu i te manamanata e te maki ta te tamaki i akatupu. Kua kitea uaia te au akameitakianga a Iehova. Akakite a Oris:

“Kua tu putuputuia maua e te maki malaria. Kua tupu te maki poitirere ua kia Worth i roto i te aremaki i Lagos. Kua akakiteia mai kiaku e  kare aia e ora, inara kua ara mai aia! I tona ara anga mai, kua tuatua aia no runga i to te Atua Patireia ki te au neti tei akono iaia i roto i te aremaki. I muri mai, kua atoro atu maua ko Worth i te neti tane ko Mr. Nwambiwe, i te akaketaketa i tona inangaro no te Pipiria. Kua āriki mai aia i te tuatua mou e i muri mai kua riro aia ei tangata pakari i Aba. Kua manuia katoa au i taku tauturu anga i te au tangata Muslim tumu, kia riro mai ei au tavini tau tikai no Iehova. Kua mataora tikai maua i te kite anga e te inangaro i te iti tangata Nigeria, ta ratou peu, ta ratou angaanga e to ratou reo.”

Teia akaou tetai tumu: Kia tupu ruperupe i roto i tetai tukuanga angaanga ke, kua apii mai maua kia inangaro i to tatou au taeake e te au tuaine noatu te tuke o ta ratou au peu mei ta tatou.

I muri ake i te tavini anga i Betela i Nigeria, i te mataiti 1987 kua āriki maua i tetai tukuanga angaanga ou ei mitinari tutu aere ki runga i tetai enua manea ko St. Lucia i te Caribbean. E tukuanga angaanga mataora tikai teia, inara e au akaaoanga ou teia no maua. Tuke rai i Aperika, e maata te vaine akaipoipo a tetai tangata, i St. Lucia ka noo kapiti te tane e te vaine kare i akaipoipo. Kua akakeu te Tuatua ririnui a te Atua i te maata anga o te aronga apii Pipiria kia taui i to ratou oraanga.

I to maua maroiroi e iti maira, kua tuku aroa te Pupu Akaaere ia maua ki te opati maata o teianei ao i Brooklyn, New York, Marike, i te mataiti 2005. I te au rā ravarai ka akameitaki ua rai au ia Iehova no Oris. Kua mate aia i te mataiti 2015, e kua tupu te taitaia maata kiaku. E tokorua meitaki tikai aia e te aroa ua. Akaperepere tikai au iaia no te 68 tuma mataiti. Kua kite mai maua e ko te mea puapinga e mataora ai, i roto i te oraanga akaipoipo e i roto i te putuputuanga, kia akangateitei i te upoko o te ngutuare, te akakore i te ara a tetai ke, te akono i te tu akaaka, e te akaari i te ua o te vaerua.

Me tupu te tu taitaia e te tu akamaroiroi kore, ka akara maua kia Iehova kia kore ta maua akaatinga anga e takinoia. Ia maua e akatikatikaia ra, kua kite maua i te au mea e meitaki ua atura—e te aere maira te mea meitaki rava atu!—Isa. 60:17; 2 Kori. 13:11.

I Trinidad e Tobago, kua akameitaki mai a Iehova i te angaanga a toku nga metua e tetai atu, kia tau ki tetai akakite anga ou, e 9,892 aronga ou tei piri ki roto i te akamori anga mou. I Aruba, e manganui tei angaanga kapiti i te akaketaketa i taku putuputuanga mua. I teianei e 14 putuputuanga te katoatoa i te reira enua. Kua tupu mai te au papuritia o Nigeria ki te 381,398 ei urupu maata. E i runga i te enua ko St. Lucia, e 783 aronga e turuturu ra i to Iehova Patireia.

I teianei e 90 oku mataiti. Te karanga ra a Salamo 92:14 no te aronga tei noo ki roto i te are o Iehova e: “Ka ua rai ïa, e tae ua atu ki te ruaine anga ra; ka ki i te tapou, e e vai mata ua ra.” Te mataora nei au no te oraanga taku i tavini maroiroi i roto i ta Iehova angaanga. Kua riro toku oraanga Kerititiano puapinga ei akamaroiroi iaku kia tavini ua atu ia Iehova. No tona aroa tiratiratu, kua akatika a Iehova iaku kia “ruperupe ïa i te au paepae o [toku] Atua.”—Sala. 92:13.