I te 1920, i mua ake ka akaipoipo ei toku nga metua, kua apii raua no runga ia Iehova. Anauia au i te mataiti 1939. I toku tamariki anga i Peritane, ka aru au i toku nga metua ki te au uipaanga Kerititiano e ka piri ki roto i te Apii Orometua Teokaratiki. Maara iaku te taime mua i oronga ai au i taku ako. Ka tu au ki runga i tetai pia kia kite na runga ake i te kaingakai a te vaa tuatua. E ono rai oku mataiti e kua mataku au te kite anga i te aronga mamaata e akara maira.

No te angaanga tutu aere, ka tata toku papa i taku ka oronga ki runga i tetai kati. E varu oku mataiti te aere anga au ki tetai ngutuare ko au anake ua. Mataora tikai au te tatau anga te pu ngutuare i taku kati e te āriki i te puka “Let God Be True”! Kua oro viviki au i te akakite ki toku papa. E mataora ana au i te aere ki te au uipaanga e te tutu aere, kua tauturu te reira i te akatupu i toku inangaro kia tavini tamou ia Iehova.

Te oronga anga mai toku papa i tetai Punanga Tiaki ou naku, kua maata mai toku inangaro no te tuatua mou. Ka tatau ua rai au i te reira me tae mai na roto i te mere. Kua akaketaketa te reira i toku irinaki ia Iehova e kua akatapu au i toku oraanga kiaia.

I te 1950, kua aere au e toku nga metua ki te Akaputupuanga Theocracy’s Increase i New York. Te tumu manako no te Paraparau, Aukute 3, “Missionary Day.” Na te Taeake ko Carey Barber, tei tavini i muri mai ei Pupu Akaaere, i oronga i te akoanga papetito. Te ui anga aia ki te au taeake ka papetito i te nga uianga e rua i te openga o  tana akoanga, kua tu au ki runga e kua pau, “Ae!” E 11 oku mataiti e kua kite mai au e takainga puapinga tikai teia. Inara, kua mataku au i te tomo ki roto i te vai no te mea kare au e kite i te kau. Kua aru mai te teina o toku papa iaku e kua akapapu mai e ka meitaki ua te au mea ravarai. Kua tupu viviki te reira e kare toku vaevae i takai ana i te ta‘ua. Na tetai taeake i papetito iaku e na tetai taeake ke i tāki mai iaku ki vao mei roto i te vai. Mei tera rā mai, te arataki nei rai a Iehova i toku arataa.

Te akaoti anga taku apii tua rua, kua inangaro au i te painia, inara kua akamaroiroi te au puapii kia aere au ki te apii teitei. Kua akarongo au kia ratou e kua aere ki te apii tua toru; inara kare e rauka iaku te vai tiratiratu ki te tuatua mou e te akamou i te manako ki runga i te apii, no reira kua iki au i te akaruke. Pure au kia Iehova e te tata i tetai reta te akakite e ka akaruke au i te apii i te openga o te mataiti mua. Ma te irinaki kia Iehova, kua akamata au i te painia.

Ia Tiurai 1957, akamata au i te tavini tamou i roto i te oire ko Wellingborough. Pati au ki te au taeake i te opati Betela o London kia angaanga kapiti au ki tetai painia tukatau. E maata ta te Taeake ko Bert Vaisey i apii mai, e kua tauturu iaku kia akanoo i te akapapaanga meitaki no te angaanga tutu aere. E ono tuaine pakarikari i roto i taku putuputuanga, kapiti atu iaku e te Taeake Vaisey. Riro te au akapapaanga e te piri ki te au uipaanga i te akaketaketa i toku akarongo e te irinaki kia Iehova.

Te tukuia anga mai au ki vao mei te are auri no te patoi i te piri ki te angaanga vaeau, kua aravei au ia Barbara, e tuaine painia takake. Akaipoipo maua i te 1959, e kua inangaro maua i te tavini i te ngai ka orongaia mai. Akamata ta maua tavini anga i Lancashire, i Peritane. Ia Tianuare 1961, kua patiia au kia aere ki te Apii Orometua no te Patireia no tetai tai marama i ko i te Betela i London. Poitirere au i muri ake i te apii, e ka aere au ki roto i te angaanga tutaka. E rua epetoma, ka tereni tetai akaaere kotinga tukatau iaku i roto i te oire ko Birmingham, e kua aru katoa mai a Barbara. E oti, tavini atu maua i Lancashire e Cheshire.

Te aere anga maua orote ia Aukute 1962, tae mai tetai reta mei ko i te opati Betela. E pepa patianga to roto kia aere ki te Apii Gileada! Kua pure maua ko Barbara no te reira, kua akaki i te pepa patianga e kua tuku viviki i te reira ki ko i te opati Betela. E rima marama i muri mai, kua aere maua ki Brooklyn, New York, e kua piri ki roto i te pupu 38 o Gileada no te apii i te Pipiria e tai ngauru marama.

I te Apii Gileada, kua apiiia matou no runga i te Tuatua a te Atua, tana akaaerenga  e te taokotaianga taeake. E 20 tuma o maua mataiti, e e maata ta maua i kite mai mei te au taeake i roto i to matou pupu. E tikaanga ngateitei tikai i te angaanga kapiti ki te Taeake Fred Rusk, tetai o te au puapii i te au rā ravarai. Tetai apii puapinga tana i akakite mai, koia oki me oronga i tetai akoanga, kia akapapu e kua akatumuia te reira ki runga i te au Irava. Kua oronga katoa mai te au taeake tukatau mei ia Nathan Knorr, Frederick Franz, e Karl Klein i tetai au akoanga i ko i ta matou apii. E maata katoa ta matou i apii mai mei te akaraanga tu akaaka o te Taeake A. H. Macmillan tei oronga mai i te akoanga no runga i ta Iehova au aratakianga i te au tuatau timataanga mei te 1914 ki te 1919!

Muri ake i te apii, akakite mai te Taeake Knorr kia maua ko Barbara e ka tukuia maua ki Burundi, i Aperika. Kua aere viviki maua ki ko i te runanga puka o Betela no te kimi i roto i te Yearbook eia papuritia i Burundi. Kua poitirere maua e kare e kitea tetai numero papuritia i tera enua! Ae, te aere nei maua ki tetai enua kare i akamataia ake te angaanga tutu aere. Kua tupu mai te tu apiapi! Inara, muri ake i to maua pure anga, kua maru mai maua.

I roto i ta maua angaanga ou, e tuke te au mea katoatoa ki ta maua i matau—te reva, te peu, e te reo. Kua anoanoia maua kia apii i te reo Varani. Pera katoa te kimi i tetai ngai nooanga. E rua rā i muri ake te tae anga maua ki reira, kua atoro mai tetai oa apii i Gileada, ko Harry Arnott ia maua, iaia e oki ra ki tana tuanga angaanga tavini i Zambia. Tauturu aia ia maua i te kimi i tetai are tei riro mai ei kainga mua no te au mitinari. Muri mai, kua tupu te patoi anga mei ko i te aronga angaanga a te kavamani, no te mea kare ratou i kite koai ma te Au Kite o Iehova. Mataora ta maua tavini anga, inara akakiteia mai e kare e rauka ia maua kia noo ki reira me kare a maua pepa tikaanga no te angaanga. No reira kua akaruke maua ia Burundi e kua neke ki Uganda.

Kua irinaki maua kia Iehova te tae anga maua ki Uganda, no te mea kare a maua  pepa tikaanga kia noo ki reira. Kua akamārama tetai taeake no Kanata mai e tavini ra i Uganda i to maua turanga ki te tangata angaanga kavamani, e kua akatikaia maua kia noo e rauka ua mai to maua pepa tikaanga. Akapapu mai teia tupuanga meitaki e te tauturu maira a Iehova ia maua.

E tuke tikai te turanga i Uganda ki to Burundi. Kua akamata takere te angaanga tutu aere i te Patireia i reira, e e 28 Au Kite i roto i tera enua. E maata ta maua i aravei tei kite i te tuatua i te reo Papaa. Inara, e rauka ai ia maua i te tauturu i te tangata kia kite maata atu i te tuatua mou, ka anoanoia maua kia apii i tetai o te au reo o tera enua. I roto i te oire ko Kampala, e tuatua maataia ana te reo Luganda, no reira kua akamata maua i te apii i tera reo. Te tukatau anga maua i te tuatua i te reo Luganda, kua puapinga maataia ta maua angaanga tutu aere! Kua mārama maua i reira eaa ta te aronga apii Pipiria e anoano ra kia kite. E te kite anga ratou i to maua inangaro no ratou, kua akakite mai ratou i to ratou au manako no te au mea ta ratou e apii ra.

Mataora maua i te tauturu i te au tangata tu akaaka kia kite i te tuatua mou e kua akameitaki akaouia mai maua—kia tavini i roto i te angaanga tutaka i roto i tera enua katoa. Kua pati te opati Betela o Kenya ia maua kia aere na roto i te au oire i te “kimikimi” i tetai au ngai ka anoanoia te au painia takake kia akamata i te tutu aere. Kite tikai maua i te tu oronga ua o te tangata kare i aravei ake i te Au Kite o Iehova i mua ana. Kua āriki ratou e kua akapapa mai i tetai au kai na maua.

Teianei kua taui taku tere tutu aere. Kua aere au e rua rā na runga i te rerue mei Kampala ki Mombasa, e oti na runga i te paī ki te enua ko Seychelles, i te pae moana o Initia. Mei te 1965 ki te 1972, kua aru mai a Barbara iaku ki runga i taku atoro anga ki te enua ko Seychelles. I te akamataanga, e rua papuritia i reira, muri mai kua riro mai ei pupu, e oti ei putuputuanga maroiroi. Ko tetai au “tere,” kua aere au i te atoro i te au taeake i Eritrea, Etiopia, e Sudan.

Taui te turanga i Uganda no te mea na te au vaeau e akatere i te tangata. Te au kino tei tupu, kua apii te reira iaku i te puapinga kia aru i te kaveinga a te Pipiria kia “apai mari i ta Kaisara ra kia Kaisara.” (Mare. 12:17) I tetai atianga, kua anoanoia te aronga katoatoa kare no tera enua kia retita ia ratou i ko i te opati o te akava. Kua akarongo maua ki tera akaueanga. Tetai nga rā i muri mai, kua aravei mai te au akava ia maua ko tetai taeake mitinari i runga i te mataara. Mataku tikai maua! Kua akaapa ratou ia maua ei nga tangata e angaanga muna ra na tetai enua ke, e kua apaiia maua ki te opati o te akava. I reira kua akakite maua e e tutu evangeria ta maua angaanga. Noatu te akakiteanga e kua retita takere ia maua, kare ratou i akarongo mai ana. Kua apai ratou ia maua ki ko i te opati o te akava vaitata atu ki te ngutuare o te mitinari. Mataora tikai e kua kite mai te akava tei retita ia maua e kua akaue i te au akava kia tuku ia maua kia aere!

 I tera tuatau, i ko i tetai arai anga mataara a te vaeau, e takinga kinoia ana maua e tetai au vaeau kua kona i te kava. I te au taime ravarai, ka pure maua e ka rauka te ngakau maru me tukuia maua kia aere. Te mea taitaia, i te 1973 kua akaueia te au mitinari katoatoa kia akaruke ia Uganda.

Kua taui akaou ta maua tuanga angaanga e kua neke maua ki Côte d’Ivoire, i Aperika Opunga. E maata ta maua tauianga ka rave: ka apii maua i tetai peu ou takiri, tuatua akaou i te reo Varani e te noo kapiti ki tetai au mitinari mei te au enua ke ke mai! Kua kite akaou maua i ta Iehova aratakianga mai i te au tangata ngakau akaaka kia āriki i te nuti meitaki. No to maua tu irinaki ia Iehova kua arataki aia i to maua au arataa.

Muri mai, kua tuia a Barbara e te maki cancer. Kua oki putuputu maua ki Europa no te rapakau i tona maki, e i te 1983 kua kiteaia mai e kare e rauka ia maua i te tavini ua atu rai i Aperika. Taitaia tikai maua!

Te tuatau e tavini ra maua i Betela i London, kua kino atu te maki cancer o Barbara e kua mate atu aia. Kua riro te au taeake i Betela i te akapumaana iaku. Kua akamaroiroi tetai tokorua iaku kia irinaki ua rai kia Iehova. Muri mai kua aravei au i tetai tuaine i Betela tei tavini ana ei painia takake e tei inangaro maata tikai ia Iehova. Kua akaipoipo maua ko Ann i te 1989, e te tavini kapiti nei rai maua i Betela i London.

Mei te 1995 ki te 2018, kua rauka iaku te tikaanga kia tavini ei mata no te opati maata (kapikiia i mua ana ei akaaere tuanga enua), i roto i te 60 tuma enua. E kua kite au i ta Iehova akameitakianga i tana au tavini i roto i te au turanga tukeke.

I te 2017, kua oki atu au ki Aperika. Mataora au i te apai ia Ann ki Burundi e kua umere tikai maua te kite i te maata o te tangata tei āriki i te tuatua mou! I te ngai tikai i tutu aere ana au mei tera are ki tera are i te 1964, te tu ra i teianei tetai kainga Betela manea e te tavini ra e 15,500 papuritia.

Mataora au te rauka anga mai taku akapapaanga no te atoro anga i te 2018. Tetai enua ka atoro au ko Côte d’Ivoire. Te tae anga maua ki Abidjan, te oire maata, mei te mea atura e kua oki au ki te kainga. Kite mai au i roto i te au numero tereponi o Betela e ko te taeake i roto i te pia moe i te pae ia maua, ko Sossou. Maara iaku e i tavini ana aia ei akaaere i roto i te oire i Abidjan. Inara kua tarevake au. E Sossou ke teia—tana tamaiti.

Kua rave a Iehova i tana i taputou. Riro te au manamanata taku i na roto i te apii iaku kia irinaki ua rai kia Iehova, e kua arataki aia i toku au arataa. Te inangaro nei rai au i te aru i tera arataa te ka meitaki atu i roto i te ao ou.—Mase. 4:18.