Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

TUA ORAANGA

Kite Au i te Aronga Tiratiratu Tei Puapingaia

Kite Au i te Aronga Tiratiratu Tei Puapingaia

PENEI te maara ra ia koe tetai au pukapuka anga puapinga tikai. Maara iaku to maua pukapuka anga ko toku oa i tetai 50 mataiti i topa ia maua e noo ra i te pae i te ai i tetai ngai i Kenya. Ma te pakiri ravarava no te teretere anga i te au mārama, te uriuri ra maua i tetai teata no runga i te manako a tetai akonoanga te karanga mai anga toku oa e, “Te akatarevakeia nei te Pipiria.”

Kua kata au​—kare au i manako ana i toku oa e e tangata akonoanga aia. “Eaa taau i kite no runga i te Pipiria?” i ui ei au. Kare aia i pau viviki mai ana. Roa rai, kua akakite mai aia e e Au Kite no Iehova tona mama; e kua apii aia mei ko mai iaia. Inangaro au i te kite, kua pati au kia akakite mai.

Kua roa to maua pukapuka anga i te po. Akakite mai toku oa e te akataka maira te Pipiria e ko Satani te tutara o teianei ao. (Ioa. 14:30) Penei kua kite koe i te reira, inara e manako ou e te umere te reira kiaku. I rongo ana au e na tetai Atua meitaki e te aroa e akaaere nei i teianei ao. Inara kare te reira e tano ana ki taku i kite i roto i te oraanga. Noatu e 26 ua rai oku mataiti, e maata te au mea tei tamanata iaku.

E paireti toku papa i roto i te United States Air Force. No reira mei toku tamariki anga, kua kite au e ka tupu ua mai te tamaki nukiria; kua papa te vaeau no te reira. Kua tupu mai te tamaki i Vietnam i te tuatau e aere ra au ki te apii tuarua i California. Kua piri atu au ki roto i te patoitoi anga a te tamariki apii. Kua arumaki mai te akava ia matou, kua oro matou, kare e rauka i te akaea e te kite meitaki no te tear gas. E tuatau manamanata ïa e te meameaau. Kua tamateia te au arataki poritiki, kua tupu te patoitoi e te orureauanga. Tukeke te au manako e tupu ra no runga i te ka raveia. Tuke ake rai teia.

Mei London ki Aperika Rotopu

I te 1970, kua akamata au i te angaanga i te tua tokerau i Alaska e maata taku moni i rauka. E oti kua rere atu au ki London, kua oko i tetai patikara, e kua akaoro atu ki te tua apatonga kare e akakoroanga. Tetai au mārama i muri mai, kua tae au ki Aperika. Iaku e aere ra, kua aravei au i te au tangata tei inangaro katoa i te akaruke​—i to ratou turanga manamanata.

No taku i kite e i akarongo ana, kua tano ta te Pipiria e apii ra e na tetai vaerua kino e akatere nei i te enua. Inara teiea te Atua? Inangaro au i te kite.

I te au mārama i muri mai, kua kite mai au i te pauanga. Aere ua rai, kua akaperepere katoa au i te au tane e te au vaine tei vai tiratiratu ki te Atua mou i roto i te au turanga tukeke.

NORTHERN IRELAND​—“TE ENUA NO TE POMU E TE KATIRITI”

Toku oki anga ki London, kua aravei au i te mama o toku oa, e kua oake mai aia i tetai Pipiria naku. I muri mai, kua aere atu au ki Amsterdam, i te Netherlands, kua kite mai tetai taeake Kite iaku e tatau ra i te Pipiria i raro ake i tetai poupou mori, e kua tauturu mai aia iaku kia apii i te reira. Aru mai, kua aere atu au ki Dublin, i Ireland, e kua kite au i te opati Betela o te Au Kite o Iehova. Kua topapa atu au i te ngutupa. I aravei ei au ia Arthur Matthews, e taeake pakari e te tu katau. Kua pati atu au i tetai apii Pipiria, e kua inangaro aia i te apii iaku.

Kua apii au ma te maroiroi e te inangaro i te tatau i te au puka e te au voriumu a te Au Kite. Ae, kua tatau rai au i te Pipiria. Mataora tikai! I te au uipaanga a te putuputuanga, kua kite katoa au i te tamariki i te pau anga i te au uianga ta te aronga kite i manakonako ana i te au anere mataiti: ‘Eaa te kino i tupu ei? Koai te Atua? Eaa te ka tupu me mate tatou?’ E kapiti ua ana au ki te Au Kite. Māmā ua te reira no te mea kare au i kite i tetai ua atu tangata i taua enua. Kua tauturu mai ratou iaku kia akaperepere ia Iehova e kia inangaro i te rave i tona anoano.

Ko Nigel, Denis, e au

I te 1972, kua papetitoia au. E tai mataiti i muri mai, kua akamata au i te painia e kua piri atu ki tetai putuputuanga meangiti ua i Newry, Northern Ireland. Kua tutaki au i tetai are i te ngai mamao tei maaniia ki te toka i te pae maunga. E au puakatoro to roto i te aua i te pae mai, e kua apiipiii au i taku akoanga ki mua ia ratou. Akaraanga e te akarongo meitaki maira ratou ia ratou e ngaungau ra i te kai. Kare ratou i ako mai ana iaku, mari ra kua tauturu mai ratou kia akara au ki te aronga ka akarongo mai. I te 1974, kua ikiia au ei painia takake e kua piri mai a Nigel Pitt, ei oa tinamou noku.

Kua ki a Northern Ireland i te manamanata i taua tuatau. Kua karanga tetai pae i te North e ko “te enua no te pomu e te katiriti.” E mea mātauia te tā tangata, te pupui tangata, e te pomu motoka. Te manamanata no te pae poritiki e te akonoanga. Inara, kua mārama te nga akonoanga Porotetani e te Katorika e kare te Au Kite e piri ana ki te angaanga poritiki, no reira ka tutu aere ua ratou. Kua kite te pu ngutuare aea e kiea me tupu te kino, e ka akamatakite mai ratou eiaa matou e aere ki reira.

Noatu rai, te tupu ra te kino. I tetai rā, te tutu aere ra maua ko te painia ko Denis Carrigan, i te oire i te pae mai kare e Au Kite i reira tei aere ana maua i tetai taime i mua atu. Kua akaapa mai tetai vaine ia maua ei nga vaeau muna no Peritane, penei no te mea kare maua e tuatua ana i te reo Ireland. Mataku tikai maua i te akaapa anga. Me oaoa koe ki te vaeau ka tamateia koe me kore ka pupuiia toou turi. Ia maua e tu ra i vao, ma te anu e tiaki ra i te bus, kite atu maua i tetai motoka e tapu ra i ko i te café te ngai i akaapa mai ei te vaine. Kua aere mai aia ki vao e kua tuatua ki te nga tangata i roto i te motoka, e kua toutou mai kia maua. Kua akaoro marie mai raua e kua ui mai i tetai au uianga no te ora o te bus. Te tae mai anga te bus, kua tuatua raua ki te tangata akaoro. Kare maua i rongo ana i ta ratou e tuatua ra. Kare atu e patete, no reira papu e te akapapaia ra kia tupu tetai kino kia maua i vao i te oire. Inara kare te kino i tupu ana. Iaku e akaruke ra i te bus, kua ui atu au ki te tangata akaoro: “Tera nga tangata, te ui maira raua e koai maua?” Kua pau mai aia: “Kua kite au e koai korua. Eiaa korua e manamanata. Meitaki ua korua.”

To maua rā akaipoipo, Mati 1977

I te 1976 i ko i tetai uruoaanga i Dublin, kua aravei au ia Pauline Lomax, e painia takake no England mai. E tuaine pae vaerua, akaaka e te manea. Kua tupu mai raua ko tona tungane ko Ray i roto i te tuatua mou. E tai mataiti i muri mai, kua akaipoipo maua ko Pauline e kua rave kapiti maua i ta maua angaanga painia takake ki Ballymena, i Northern Ireland.

Kua rave maua i te angaanga kotinga no tetai tuatau, te tavini anga i to tatou au taeake i Belfast, Londonderry, e tetai atu au ngai manamanata. Kua akakeuia maua no te akarongo o te au taeake e te au tuaine tei akaruke i te au irinakianga pakari a te akonoanga, te tu akavaavaa e te tu makitakita ei tavini ia Iehova. Kua akameitaki e kua paruru tikai aia ia ratou!

E tai ngauru mataiti toku noo anga i Ireland. E oti i te 1981 kua patiia maua ki te pupu 72 o Gileada. I muri ake i te apii, kua tukuia maua ki Sierra Leone, i Aperika Opunga.

SIERRA LEONE​—TIRATIRATU NOATU TE PUTAUA

E 11 matou e noo ra i ko i te kainga mitinari. E tai a matou ngai tunuanga kai, e toru are meangiti, e rua ngai pai, e tai tereponi, e tai matini pua kakau, e tai matini tamaro kakau. E mate putuputu ua ana te uira. E orooro ana te au kiore toka i roto i te tauu are, e e totoro mai ana te au ovi patia ki raro i te are.

Tikoti anga i te kauvai kia aere ki te uruoaanga i Guinea

Noatu kare te au turanga e tau ana, e mataora ra te angaanga tutu aere. E akangateitei ana te tangata i te Pipiria e ka akarongo meitaki mai. E maata tei apii e tei āriki i te tuatua mou. E kapiki mai ana te tangata iaku ko “Mister Robert.” Ko “Missus Robert” a Pauline. Aere ua rai, no te mea kua pou toku taime i ko i te opati Betela e manga taime ua no te tutu aere, kua akamata te tangata i te kapiki ia Pauline ko “Missus Pauline.” Kua kapiki ratou iaku ko “Mister Pauline.” Reka a Pauline i te reira!

E tere no te tutu aere i Sierra Leone

E aronga putaua te maataanga o te au taeake, inara e akono ua ana a Iehova ia ratou, tetai taime na roto i te au mataara umere tikai. (Mata. 6:33) Maara iaku tetai tuaine kua rava ua tana moni no te oko kai no tana tamariki i taua rā, inara kua oake pouroa aia i tana moni ki tetai taeake makimaki ei oko vairakau mariri. I taua rā rai, kua aere mai tetai vaine ki te tuaine e kua tutaki iaia kia akamaneaia tona rouru. E maata te au turanga mei teia rai.

NIGERIA​—APII ANGA I  TETAI PEU OU

Kua noo maua ki Sierra Leone e iva mataiti. E oti kua nekeia atu maua ki te Betela i Nigeria. Tei roto maua i teianei i tetai opati Betela maatamaata. Te rave nei au i taua angaanga taku i rave ana i Sierra Leone, inara e taui anga maata e te ngatā ta Pauline. E tutu aere ana aia e 130 ora i te mārama, e e maata tana au apii Pipiria. I teianei kua tukunaia aia ki te ngai tui kakau, no te ripea i te au kakau. Kua roa rai te akatanotano anga, inara kua āriki rekareka aia i tana angaanga, e kua akamaroiroi i te au taeake Betela.

E mea ou te peu Nigeria kia maua, e e maata atu ta maua ka apii. I tetai atianga, kua aere mai tetai taeake ki toku opati kia aravei au i tetai tuaine tei patiia kia aere mai ki Betela. Iaku ka aere ka mou i tona rima, kua tupou aia ki mua iaku. Poitirere tikai au! E rua nga irava i maara iaku: Ko Angaanga 10:25, 26 e Apokalupo 19:10. Kua manako mai au, ‘Ka akakite ainei au kiaia auraka e akapera?’ I taua taime rai, kua kite mai au e kua patiia aia kia aere mai ki Betela; kua kite aia i ta te Pipiria e apii maira.

Akamā tikai au i te tuatau e pukapuka ra matou e i muri ake kua rave au i tetai kimikimi anga. Kua kite mai au e te aru ra te tuaine i te peu tupuna o taua tuatau e raveia ra i tetai au ngai o taua enua. Ka tupou rai te au tane mei te reira. E tu akangateitei anga ïa. Kare ei akamorianga; tei roto i te Pipiria te au akaraanga. (1 Samu. 24:8) Mataora au, no toku tu kite kore, kare au i tuatua ana i tetai apinga ei taakama i toku tuaine.

E maata te au tangata Nigeria ta maua i aravei tei vai tiratiratu ana i te au mataiti. Akamanako ana ia Isaiah Adagbona. a Iaia ei mapu kua apii aia i te tuatua mou, inara kua kitea mai e e maki repera tona. Kua tukuia aia ki te ngai no te repera, koia ua rai te Kite i reira. Noatu te patoianga, e 30 ana aronga repera i tauturu ma te tuatua mou e kua akamataia tetai putuputuanga ki reira.

KENYA​—AKAKOROMAKI TE AU TAEAKE IAKU

Aravei au i tetai pepe rhino i Kenya

I te 1996 kua tukunaia maua ki Kenya. Ko teia toku oki akaou anga ki teia enua mei toku atoro anga tei taikuia i te akamata anga. Kua noo maua i ko i te Betela. E tetai au mea i atoro mai i te kainga ko te au vervet monkey. Ka “keia” ratou i te au ua rakau ta te au tuaine e apai ra. I tetai rā, te tuera ua ra te maramarama o tetai tuaine i Betela. Tona oki mai anga ki te kainga, kite atu aia i te au monkey e kai ra i te kai i roto i tona pia. Kua ava maata aia e kua oro mai ki vao. Kua mataku te au monkey e kua rere ki vao i te maramarama.

Kua kapiti atu maua ko Pauline ki te putuputuanga Swahili. Kare i roa ana, kua ikiia au kia rave i te Apii Puka a te Putuputuanga (i teianei ko te Apii Pipiria a te Putuputuanga). Inara, kare au i kite meitaki ana i te tuatua i te reo. Ka apiipii au i te apii i mua ake, no reira rauka iaku i te tatau i te au uianga. Inara me e manga tuke te au pauanga a te katoatoa i tei tataia, kare au e mārama i te reira. E mea ngatā tikai! Tangi rai au i te au taeake e te au tuaine. Umere ra au e kua āriki maru ua mai ratou iaku ma te tu akakoromaki e te akaaka.

MARIKE​—TIRATIRATU NOATU TE ORAANGA PUAPINGA

Kare i pou ake te mataiti to maua noo anga i Kenya. I te 1997 kua patiia maua ki Betela i Brooklyn, New York. Teianei, te noo nei maua i te enua puapinga, ma tona uaorai manamanata. (Mase. 30:8, 9) Noatu ra, te tupu nei te turanga pae vaerua. Kua oronga te au taeake i to ratou taime e te au apinga, kare ei akapuapinga ia ratou uaorai, mari ra ei turuturu i te angaanga meitaki a te akaaerenga a Iehova.

I te au mataiti i aereia mai, kua kite ana maua i te tu akarongo o te au taeake Kite i roto i te au turanga tukeke. I Ireland, te tu tiratiratu noatu te tamaki. I Aperika, te tu tiratiratu noatu te putaua e te mamao. I Marike, te tu tiratiratu noatu te oraanga puapinga. Rekareka tikai a Iehova me akara mai aia i te au tangata tei akaperepere iaia i roto i te au turanga tukeke!

Maua ko Pauline i te Betela i Warwick

Te topa viviki nei te au mataiti​—e viviki atu “i to te kauta a te raranga kakau ra.” (Iobu 7:6) Te angaanga nei maua i ko i te opati maata i Warwick, New York, e te angaanga rekareka nei i te pae i te au taeake tei akaperepere i tetai e tetai. Mataora maua i ta maua ka rauka i te turuturu i to tatou Ariki, ko Iesu Karaiti, te ka tutaki mai i tona aronga tiratiratu kare e roa atu ana.​—Mata. 25:34.

a Te tua oraanga no Isaiah Adagbona tei roto i te makatini o Aperira 1, 1998, Te Punanga Tiaki, kapi 22-27. Kua mate aia i te 2010.