E MANGANUI tei kite i te tua o Iesu tei riia ki rotopu i nga tangata kino e kua tamateia ki runga i te rakau. (Mata. 27:35-38) Kua taumāroia, me kua tano rai ta te Pipiria e kua akapapaia to Iesu kopapa no te tanumanga e kua tukuia ki roto i tetai menema.—Mare. 15:42-46.

Kua ekoko tetai aronga akaapa o te au Evangelia e kua rauka tetai tanumanga tau no te tangata tei tamateia, mei te menema. Karanga ratou, e mea ke tei tupu. Akamārama te tangata tata ko Ariel Sabar, i roto i te makatini Smithsonian e: “E utunga te mate ki runga i te cross no te aronga puapinga kore, e kua kata aviri tetai aronga kimi kite i te manako e ka akangateitei te au Roma i tetai mei te reira te tu.” Kua inangaro te au Roma i te taakama i te aronga kino, i te maata anga o te taime kua akarukeia to ratou kopapa ki runga i te rakau kia kaingaia e te manu. E oti ka tiriaia te toenga ki roto i te vaarua tanu mate.

Inara kua kite mai te aronga keri apinga taito i tetai mea ke, te ivi o tetai au ngati Iuda tikai tei tamateia. I te 1968 kua kitea mai te ivi o tetai tangata tei tamateia i te anere mataiti mua. Kua kitea mai i roto i tetai menema ngati Iuda i te pae ia Ierusalema. Tei roto te ivi tangata mate i te pia. E ivi poo vaevae to roto. Kua patiaia ki te naero auri mei te 4.5 ini te roa ki runga i tetai tapaanga rakau. “Na teia poo vaevae, no tetai tangata ko Yehochanan tona ingoa,” i karanga ai a Sabar, “i akatikatika i tetai taumāro anga roa tei tupu no te au tua Evangelia o te menema tanumanga o Iesu.” Ma te puapinga, “Kua riro to Yehochanan poo vaevae ei akapapu e kua āriki to Roma e kia raveia tetai tanumanga ngati Iuda no tetai tangata tei mate ki runga i te cross i to Iesu tuatau.”

Penei te vaira te au manako tukeke no teia ivi poo vaevae te mate anga a Iesu i runga i te rakau. Inara, taka meitaki kua rauka tetai tanumanga no tetai aronga kino tei tamateia e kare ratou i akaruke uaia. Taka meitaki, ta te Pipiria e karanga ra no te kopapa o Iesu, e ka tanumia ki roto i tetai menema puapinga maata. Te turu ra te au tika tei kitea mai i ta te Pipiria e karanga ra.

Tei puapinga rava atu, kua totou a Iehova e ka tanumia a Iesu ki roto i te menema o tetai tangata apinganui, e kare rava e rauka i tetai ua atu i te arai i te Tuatua a te Atua kia akatupuia.—Isa. 53:9; 55:11.