NO TE au Epera i te Enua Taputouia, kua akamata te mataiti angaanga ki te arote e te ruruanga ua, e ko Tepetema/Okotopa.

Te karena lunar e 12 marama (e 29 me kore e 30 rā te roa) e mataiti te reira tei poto atu i te mataiti solar. Tukeke te au ravenga no te akatano ia raua. Ka kapitiia te nga rā me kore ka tukuia tetai akaou marama, penei i mua ake ka akamata ai te mataiti ou. Na teia akatereanga e akanoo i te karena tanutanu e te kokoti anga i te au kai.

Inara i to Mose tuatau, kua akakite te Atua ki Tona iti tangata e ka akamata te mataiti akonoanga ki te marama o Abiba, me kore Nisana, i te tuatau tupuanga rau rakau. (Exo. 12:2; 13:4) Me tupu tetai oroa i teia marama ko te kokoti anga kerite te reira.—Exo. 23:15, 16.

“Te ture kia tau ki tei akanooia me kia taruia te reira ki roto e me kare e mea māmā ua,” i karanga ai te tangata apii ko Emil Schürer, i tana puka The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). “Te kaikai anga o te Pasa, tei raveia i te po marama ou i te marama o Nisana (Nisana 14), kia raveia te reira i muri ake i te vernal [me kore, tuatau tupuanga rau rakau] equinox . . . Me, kua kiteaia te reira i te openga o te mataiti e ka tupu te Pasa i mua ake i te vernal equinox, ka taruia te [13] marama i mua ake ia Nisana.”

E akamanako ana te Au Kite o Iehova i teia ture me akaraia te rā tau no te Kaikaianga Aiai a te Atu, tei tupu i te tuatau tupuanga rau rakau e kua tano kia Nisana 14 o te karena Epera. E akakiteia ana teia rā ki te au putuputuanga i te ao katoa i mua ake ana. *

Inara akapeea te au Epera me kite me akamutu tetai marama e ka akamata tetai marama ou. I teia tuatau penei ka akara ua koe i tetai karena me kore tetai karena app i runga i taau apinga apaipai uira. Inara, i te au tuatau Pipiria, kare te reira i te mea māmā.

I te tuatau o te Vaipuke, kua akanooia te au marama e e 30 rā te roa. (Gene. 7:11, 24; 8:3, 4) I muri mai, i rotopu i te au Epera kare te marama karena i akanooia e 30 rā. No te karena Epera, ka akamata tetai marama me kiteaia te marama ou. Mei te 29 me kore 30 rā te roa i muri ake i te akamata anga o te marama i mua ake.

I tetai atianga, kua tuatua a Davida e Ionatana no tetai marama, te karanga anga: “Apopo te marama ou.” (1 Samu. 20:5, 18) Te akara anga i te tae anga ki te 11 anere mataiti M.T.N., kua tareia te au marama i mua ake ana. Akapeea tetai Iseraela te akara anga aea tetai marama ou me akamata? Kua akakite mai te Mishnah i tetai akakiteanga, e akapapaanga ture e te peu enua na te ngati Iuda. Kua akakite mai te reira i te au tuatau i oki mai ei te au ngati Iuda mei Babulonia, kua o mai te Sunederi (te akavaanga teitei ngati Iuda). I te tuatau o te itu marama te raveia anga te au oroa, kua aravei te akavaanga i te rā 30 o te marama. Na teia pupu tangata e akara ana aea te marama ka aru mai e akamata ai. Akapeea ratou i kite ei?

E akara ana tetai au tangata tei tukuia ki te au ngai teitei i Ierusalema, i te tiaorangi i te po kia kiteaia tetai tuanga o te marama ou. E oti ka akakite viviki ratou ki te Sunederi. Me rauka ia ratou te au akakite anga papu e kua kiteaia tetai marama ou, ka akakite ratou i te akamata anga o tetai marama ou. Akapeea me kua arai te au tiaorangi me kore te au  kou, kia kore e kitea te marama ou? Ka riro te marama o te reira taime kia akakiteia e 30 rā te roa, e ka akamata te marama ou.

Te akamārama ra te Mishnah e kua akakiteia te tukuanga tika a te Sunederi na roto i tetai aʼi tei tutungiia i te Maunga o Olive, vaitata atu ki Ierusalema. I te au ngai teitei i Iseraela, ka tutungiia te aʼi ei akakite i te nuti. I muri mai, kua tonoia te aronga apai karere. No reira kua akakiteia ki te au ngati Iuda i Ierusalema, i te au ngai o Iseraela e i te au ngai tangata, te akamata anga o tetai marama ou. Ka rauka i reira i te katoatoa i te akono i te au oroa atianga i taua taime rai.

Penei ka tauturu teia tiata ia koe kia mārama akapeea te au marama, te au oroa, e te au atianga Epera te akanooia anga.