I toku akamata anga i te painia, kua taui takiri toku oraanga na roto i tetai mataara kare roa au i manako ana e ka tupu. (Ephe. 3:20) Inara penei ka manako koe, akapeea teia i tupu ei. Ka akamata au mei mua mai.

Kua anauia au i Berlin, Tiamani, tetai nga marama i muri ake i te akamata anga te Tamaki II o te Ao, i te 1939. Vaitata ki te openga o te tamaki i te 1945, kua pomuia a Berlin. I tetai rā, kua pomuia to matou mataara e kua oro atu matou ko toku ngutuare tangata ki tetai ngai akaruruanga. E ora ai matou, kua oro matou ki Erfurt, te ngai i anauia ai to matou mama.

Kua kimi maroiroi a mama i te tuatua mou. Kua tatau aia i te angaanga a te aronga kimi kite e kua akara matatio aia i te au akonoanga tukeke, inara kare aia i mataora ana. Mei te 1948, kua aere mai tetai nga Kite o Iehova ki to matou kainga. Kua pati toku mama ia raua kia aere mai ki roto, e kua ui aia i tetai au uianga. Raro ake i te tai ora i muri mai, kua akakite mai aia kia maua ko toku tuaine mapu e, “kua kitea e au te tuatua mou!” Muri poto mai, kua aere matou ko toku mama e toku tuaine ki te au uipaanga i Erfurt.

I te 1950, kua neke atu matou ki Berlin, te ngai i piri atu ei matou ki te putuputuanga Berlin-Kreuzberg. I muri mai kua neke akaou matou, e oti kua aere matou ki te putuputuanga Berlin-Tempelhof. I te reira taime, kua papetitoia a Mama, e kare au i papa ake. Eaa te tumu?

E ngata iaku i te tavini maata atu ia Iehova, no te mea e tamaiti akama ua au. No tetai rua mataiti, kua angaanga kapiti au ki tetai ke i te tutu aere, inara kare rava au i tuatua ana ki tetai tangata. E oti kua akamatau au iaku ki te au taeake e te au tuaine ngakau toa tei vai tiratiratu kia Iehova. Kua tukuia tetai pae ki roto i te au puakapa tamamae anga o te Nazi me kore ki te au are auri i te tua Itinga o Tiamani. Kua na  roto ratou i te kino, no te apai muna i te au puka ki te tua Itinga o Tiamani. Umere tikai au i to ratou akaaraanga. Akamanako au e, me kua na roto ratou i te kino no te turu ia Iehova e te au taeake, ka tauta rai au kia kore e akama.

Kua meitaki mai toku tu akama, te piri atu anga ki roto i tetai tutu aere takake i te 1955. I roto i te reta, tei neneiia i roto i te Informant, * akakite te Taeake Nathan Knorr e ko tetai teia o te angaanga maata rava atu tei akanooia e te akaaerenga. Karanga aia me rave te au papuritia i teia, “ko te marama meitaki rava atu teia no te tutu aere i te enua nei.” Kua tika rai teia! Kare i roa i muri ake i te reira, kua akatapu au iaku uaorai kia Iehova, e i te 1956, kua papetitoia matou ko toku papa e te tuaine. Inara kare i roa, kua aro atu au i tetai akaou ikianga puapinga.

No tetai au mataiti, kua kite au e ko te painia tetai akakoroanga meitaki, inara kare au i rave ana i te reira. Te mea mua, kua apii au akapeea me rave i te angaanga okooko e te oko atu i tetai au apinga i Berlin. I muri mai, kua inangaro au i te angaanga no tetai taime, kia rauka iaku tetai turanga meitaki e te kite karape. I teianei, i te 1961, kua āriki au i tetai angaanga i Hamburg, e oire uapu maata no Tiamani. Ko te maata atu i taku angaanga, te maata atu iaku kia kore e painia tamou. Eaa taku ka rave?

Kua mareka tikai au i ta Iehova taangaanga anga i te au taeake kia tauturu iaku no toku turanga pae vaerua. Tetai o toku au taeake kua akamata ratou i te painia e kua akanoo i tetai akaraanga meitaki noku. No reira, kua akamaroiroi mai te Taeake Erich Mundt, tei ora mai i te puakapa tamamae anga e kia irinaki ua rai ia Iehova. Karanga aia, i roto i te puakapa tamamae anga, ko te au taeake tei irinaki ia ratou uaorai, kua paruparu ratou i muri mai. Inara ko te aronga tei irinaki pu tikai ia Iehova e tei tiratiratu, kua riro ratou ei poupou no te putuputuanga.

Pera katoa, te Taeake ko Martin Poetzinger, tei tavini no te Pupu Akaaere, kua akamaroiroi aia i te au taeake na te karanga anga e, “Ko te tu ngakau toa te mea puapinga rava!” I muri ake i te akamanako oonu anga i teia au tuatua, kua akamutu au i taku angaanga e kua akamata i te painia, ia Tiunu 1963. Ko te ikianga meitaki rava teia taku i rave! I muri ake e rua marama, kua akamata au i te akara i tetai angaanga ou naku, kua patiia mai au kia tavini ei painia takake. I tetai nga marama i muri mai, kua akameitaki mai a Iehova iaku. Kua patiia mai au kia aere ki te pupu Apii 44 o Gileada.

“Auraka e tuku i te au i roto i taau tukuanga angaanga” ko taku apiianga puapinga rava atu ïa taku i apii mai, no ko mai i te nga Taeake ko Nathan Knorr e Lyman Swingle. Kua akamaroiroi mai raua ia matou kia noo tamou ki roto i ta matou angaanga. Karanga te Taeake ko Knorr: “Eaa taau ka akamanako? Te repo, te manumanu e te turanga putaua ainei? Me ka akara ainei koe i te au tumu rakau, te au tiare e te mata katakata? E akatupu i te inangaro no te tangata!” I tetai rā, te akamārama mai anga te Taeake ko Swingle i te tumu i akaruke ei tetai au taeake, kua pururu ua tona roimata. Kua anoanoia aia kia akamutu i tana ako, e oti ka tuatua akaou ei. Kua pakia toku ngakau e kua tauta kia kore e akataitaia ia Iesu e tona au taeake tiratiratu.—Mata. 25:40.

Te rauka anga ta matou tukuanga angaanga, kua ui mai tetai aronga Betela, e ka aere matou kiea. Kua tuatua maru mai ratou no te tukuanga angaanga tataki tai e kua karanga au e: “Ko Congo (Kinshasa).” Kua tapu ratou e kua karanga e: “O, Congo! Kia vai a Iehova kia kotou!” I taua tuatau ra, kua rongoia a Congo (Kinshasa) ei ngai no te tamaki, no te aronga tamate tangata, e te tā ua. Inara kua tamou ua rai au i te au manako taku i apii mai. I muri poto  ake i to matou akaoti anga i te apii ia Tepetema 1967, kua tukuia matou ko Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, ki te oire maata o Congo Kinshasa.

I muri ake te tae anga matou ki Kinshasa, kua apii matou i te reo Varani e toru marama. E oti, kua aere atu matou ki Lubumbashi, ko Elisabethville i mua ana, i te pae i te kena o Zambia i te tua apatonga o Congo. Kua neke atu matou ki roto i tetai are mitinari i rotopu i te oire.

Mei te mea kare te angaanga tutu aere i raveia ana i Lubumbashi, mataora matou e ko matou te aronga mua i te akakite i te tuatua mou ki te maata anga o te tangata. Kare i roa ana, kua maata ta matou apii Pipiria. Kua tutu aere katoa matou ki te aronga angaanga o te kavamani e te akava. E maata tei āriki i te Tuatua a te Atua e ta tatou angaanga tutu aere. E tuatua ana teia iti tangata i te reo Swahili, no reira kua apii maua ko Claude Lindsay i te reira reo. I muri mai, kua tukuia maua ki te putuputuanga reo Swahili.

Noatu kua mataora matou i tetai au tupuanga manea, kua aro katoa matou i te au akaaoanga. Kua akakoromaki putuputu matou i te au vaeau kona kava e te au akava akatupu i te pekapeka e tei pikikaa ia matou. Kua tomo mai te pupu akava ki roto i te kainga o te mitinari, tei reira te uipaanga a te putuputuanga e kua apai ia matou ki te ngai o te akava, e kua akanoo ia matou ki runga i te taua e tae ua atu ki te ora ngauru i te po, i mua ake ka tuku ei ia matou.

 I te 1969, kua tukuia au ei akaaere tutaka. Kua na roto maua i te ngai tita roroa e te varivari no te angaanga kotinga i Aperika. I tetai oire, kua moe te moa e tana punupunua i raro ake i toku roi i te po. Kare e ngaropoina iaku, me kakaoa te moa i te au popongi. Maara iaku te reira au tuatau i te aiai, me pukapuka ki te au taeake no runga i te tuatua mou o te Pipiria me noo ki te pae i te aʼi.

Ko tetai akaaoanga maata ko te patoi i te au taeake pikikaa, tei turuturu i te akaaereanga Kitawala. * Tetai pae ia ratou kua piri ki te au putuputuanga kia rauka te taoonga. Te manganui o teia ‘au toka uunaia’ ka kitea uaia ratou e te au taeake e te au tuaine tiratiratu. (Iuda 12, NW) I muri mai, kua tamāia te putuputuanga e Iehova, e kua maata mai te tangata tei āriki i te tuatua mou.

I te 1971, kua tukuia au ki te opati Betela i Kinshasa, te ngai kua akono au i te au angaanga tukeke, mei te tuku anga i te reta, akapapa i te au puka ka anoanoia, e te au angaanga pae vaerua. I Betela, kua apii au i te akaaere i te angaanga i roto i tetai enua maata, e meangiti ua te tauturu ka rauka. Tetai taime, ka pou te marama e tae ei te mere ki te putuputuanga. Ka tukuia te mere mei te pairere ki te pai, e ka piritiaia te au pai ki roto i te au tiare petetue i roto i te vai. Kua oti rai te angaanga noatu te au akaaoanga e tei tupu.

Umere tikai au i te kite akapeea te au taeake i te akanoo anga i tetai uruoaanga maata mei teia rai e kare a ratou moni. Kua maani ratou i te taua ki te one vari, kua taangaanga i te mauku mamaata ei paruru e kua ruruia ei urunga no te nooanga. Kua akariro ratou i te koʼe ei poupou are e te au moenga matie ei tauu are e ei kaingakai. E kua pātere ratou i te paka o te pu rakau ei tapeka kia piri. Reka tikai au i te kite i te au ravenga karape o te au taeake e te au tuaine. Akaperepere tikai au ia ratou. Kua mii au ia ratou no te akaruke anga no tetai angaanga ou!

I te 1974, kua tukuia au ki te opati Betela i Nairobi, Kenya. E maata te angaanga, tei raveia e te opati Betela i Kenya no te tauturu i te angaanga tutu aere i te au enua e tai ngauru i te pae mai, tetai pae kua araiia. Kua tukuia au kia atoro putuputu i teia au enua, ko Etiopia tikai, te ngai tei takinokinoia to tatou au taeake e kua aro atu i te au timata anga. Te maata anga ia ratou kua takinokinoia e kua peiia ki roto i te are auri; tetai pae kua tamateia. Inara kua akakoromaki tiratiratu ratou no te mea e pirianga meitaki to ratou kia Iehova e tetai e tetai.

I te 1980, kua taui toku oraanga te akaipoipo anga ia Gail Matheson, e no Kanata mai aia. Aiteite ua to maua pupu ko Gail i Gileada. E tata reta ua ana maua ki tetai e tetai. Te tavini ra a Gail ei mitinari i Bolivia. I muri ake i te 12 mataiti kua aravei akaou maua i New York. Kare i roa, kua akaipoipo maua i Kenya. Mareka tikai au i to Gail tu pae vaerua e te akaraanga meitaki. Koia toku tauturu maroiroi e te akaperepere.

I te 1986, kua tukuia maua ko Gail ki te angaanga tutaka, iaku e tavini ra ei kumiti Betela. Kapiti mai ki te angaanga tutaka ko te tavini i te au enua i raro ake i te opati Betela o Kenya.

Maara iaku te au akapapa anga no te uruoaanga i Asmara (i Eritrea) i te 1992, kare ta tatou angaanga i araiia i te reira ngai. Kua kitea mai tetai ngai, inara e meitaki atu ia vao ia roto. I te rā o te uruoaanga, umere tikai au i ta te au taeake i rave no te akamanea ei ngai tau no te akamorianga ia Iehova. E manganui te au ngutuare tangata tei apai mai i te au moenga ariki ei akamanea i tetai au ngai kinokino. Mataora matou i teia uruoaanga, e 1,279 aronga i tae mai.

E ākā tauianga te angaanga tutaka kia maua no te mea e tukeke te ngai nooanga. Kua noo  maua ki roto i tetai are manea i te pae taatai; tetai taime ki roto i tetai are punu, e 300 tapuae (100 mita) te mamao te au are meangiti. Noatu te ngai e tavini ra maua, te au maaraara anga ta maua i akaperepere, ko te tuatau e angaanga pakari ra maua ki te au painia e te au papuritia maroiroi. Me orongaia mai te au tukuanga angaanga ou, ka akaruke maua i te au taeake akaperepere.

I te au tuatau 1980 e te 1990, kua akatikaia ta tatou angaanga i roto i te au enua i raro ake i te opati Betela o Kenya. Tei tupu mai, kua akanooia tetai au opati Betela e te au opati ke. I te 1993, kua tukuia maua ei tavini i te opati i Addis Ababa, Etiopia, te ngai i rave uunaia ai te angaanga pae vaerua, e i teianei kua ārikiia te reira.

Akameitaki a Iehova i ta tatou angaanga i Etiopia. E maata te au taeake e te au tuaine tei painia. Mei te 2012 mai, e 20 patene tuma papuritia tei tavini ei painia tamou i te au mataiti tataki tai. I teianei, kua akanoo te au apii Pipiria i tetai terenianga, e kua akatuia e 120 Are Uipaanga Patireia. I te 2004 kua neke te pamiri Betela ki tetai ngai ou, e te Are Akaputuputuanga i runga rai i taua ngai e kua riro ei akameitakianga.

I te au mataiti i aereia, kua akatupu maua ko Gail i tetai pirianga vaitata ki te au taeake e te au tuaine i Etiopia. Akaperepere tikai maua i to ratou tu pumaana e te takinga meitaki. Te akakoromaki nei maua i to maua turanga apikepike o te kopapa, tei anoanoia maua kia oki ki te opati Betela i Europa. Kua akono meitakiia maua, inara te miimii nei maua i te au taeake i Etiopia.

Kua kite maua i ta Iehova akatupu anga i te au angaanga. (1 Kori. 3: 6, 9) Ei akaraanga, i toku tutu aere anga ki te aronga angaanga copper no Rwanda i Congo, te ngai maani copper, kare e papuritia i Rwanda. E 30,000 taeake e te au tuaine i teianei. I te 1967, e 6,000 papuritia i Congo (Kinshasa). I teianei e 230,000 taeake, e e tere atu i te mirioni tangata tei tae mai ki te Akamaaraanga i te 2018. I roto i te au enua e akonoia ana e te opati Betela o Kenya, kua tupu maata mai te numero papuritia ki te 100,000.

Mei te 50 mataiti i topa, kua taangaanga a Iehova i te au taeake tukeke kia o atu ki roto i te angaanga tavini tamou. Noatu te akama nei rai au, kua irinaki papu ua au ia Iehova. Ko taku i kite mai i Aperika, kua tauturu iaku kia akaari i te tu akakoromaki e te pumaana. Mareka maua ko Gail i te tu akono meitaki o te au taeake e te au tuaine tei akaari i te tu maoraora, te akakoromaki e te irinaki ia Iehova. Akameitaki tikai au ia Iehova no tona tu takinga meitaki. E tikai, kua akameitaki maata mai a Iehova iaku.—Sala. 37:4.