Te mataiti i muri mai, kua akakiteia ki te au taeake i Betela e ka anoanoia tetai aronga tauturu kia aere ki Aperika Apatonga, no te tauturu i te tamou i te matini nenei puka ou i ko i te opati Betela. Tuku au i toku ingoa, e kua ikiia au kia aere. Kua iki katoaia e toru taeake Betela no Kanata—ko Dennis Leech, Bill McLellan, e Ken Nordin. Kua akakiteia mai e ka noo matou ki reira no tetai tuatau roa!

Ringi au i toku mami e kua karanga: “Mami, e nuti taku. Ka aere au ki Aperika Apatonga!” E vaine marū ua toku mami, e te ketaketa katoa tona akarongo e tona pirianga kia Iehova. Kare e maata tana tuatua, inara kua kite au e te turu ra aia i teia ikianga. Noatu ka maromaroa raua ko toku tati me aere mamao au, kare roa raua i patoi ana i taku ikianga.

I te Betela i Brooklyn, kua tereniia matou toko ā no tetai toru marama, ki runga i te matini hot-lead typesetting. E oti kua tere atu matou na runga i te paī tari kako ki Cape Town, Aperika Apatonga. E 20 oku mataiti i teianei. Kua aere atu to matou tere mamao mei Cape Town ki Johannesburg na runga i te rerue. I te maiata, kua tapū te rerue ki te oire meangiti ko Karoo, e ngai marō teia. E ngai repo, aveave, e te vera. Kua akara matou toko ā ki vao e kua manako, mei teaa tikai te tu o teia ngai. Inara, te au mataiti i muri mai, kua oki akaou matou ki taua au ngai ra e kua kite mai e e oire manea e te ponuiaau ua te reira.

Taku tuanga angaanga no tetai nga mataiti, ko te taangaanga i te matini Linotype, te akanooanga i te reira no te nenei i te makatini te Punanga Tiaki e te Awake! E nenei ana te opati Betela i te au makatini i roto i te au reo tukeke i Aperika, e pera no te au enua tukeke i te tua tokerau ia Aperika. Kua taangaanga meitakiia teia matini nenei, tei riro i te apai ia matou ki tetai tua o teianei ao!

Muri mai, kua angaanga au ki roto i te Opati tei akono i te tuanga o te neneianga, te tukuanga ki vao e te angaanga uri reo.  E maata taku angaanga, e reka e te mataora katoa.

I te 1968, kua akaipoipo au ia Laura Bowen. E painia e te angaanga ra i roto i te Tipatimani Uri Reo i Betela. I tera tuatau, kare te aronga akaipoipo ou e noo ki Betela, no reira kua akariroia maua ei painia takake. Kua manata mai au. No te mea, e tai ngauru mataiti ia maua i Betela, kua orongaia mai te kai e te ngai moe anga. Akapeea maua me akono ia maua uaorai ki te moni meangiti tei orongaia na te au painia takake? Ka orongaia mai e 25 rand (e $35, U.S. i tera tuatau) ki te tangata okotai i te marama ravarai—me taeria te ora, te atoro akaou, e te puka oronga tei anoanoia. Na teia moni e tutaki i to maua ngai moe anga, te kai, te motoka, te taote e tetai ua atu apinga ka anoanoia.

Kua tukuia maua ki roto i tetai pupu meangiti vaitata atu ki te oire ko Durban, i te tua o te Indian Ocean. E maata te iti tangata Initia i reira, e uanga ratou na te aronga i angaanga ana i ko i te ngai maani tuka i te 1875. Teianei, e angaanga ke ta ratou e rave ana, inara te akono ra ratou i ta ratou au peu e ta ratou au kai, mei te kai tarenga rai. E tuatua Papaa ana ratou, e kare maua e anoanoia kia apii i tetai reo ke.

Ka anoanoia te au painia takake kia akapou e 150 ora i te marama no te tutu aere, no reira kua akanoo maua ko Laura e ono ora no te rā mua. E vera tikai a reira. Kare a maua atoro anga e kare e apii Pipiria—e ono ora no te tutu aere mei tera are ki tera are. No tetai tuatau i muri mai, kua akara au i toku uati—e 40 miniti ua rai ia maua te tutu aere anga! Akapeea e rauka ai ia maua i te painia takake?

Kare i roa i muri mai, kua papa mai maua. I te au rā ravarai, ka maani maua i ta maua kai e ka tuku i te tiopu me kore kaope ki roto i te thermos. Me akangaroi maua, ka tapū to maua motoka Volkswagen meangiti ki raro i tetai tumu rakau—tetai taime ka aere mai te au tamariki Initia ka akara ia maua! Kua kite mai maua e me pou ana e rua me kore e toru ora, kare e roa kua pou tera rā katoa.

E mea mataora i te tutu aere i te Tuatua mou ki te au tangata oaoa i tera enua! E aronga akangateitei, marū, e te mataku Atua te iti tangata Initia. Maata te tangata no roto i te akonoanga Hindu tei āriki i ta maua karere. Reka ratou i te apii no runga ia Iehova, Iesu, te Pipiria, te ao ‘au a te tuatau ki mua, e te manakonakoanga no tei mate. E tai mataiti i muri mai, e 20 a maua apii Pipiria. I te au rā ravarai, ka kaikai kapiti maua ki tetai o te ngutuare tangata ta maua e apii ana. Mataora tikai maua.

Muri mai, kua orongaia tetai apainga ou na maua—angaanga kotinga na te au oire i te tua o te Indian Ocean. I te au epetoma ravarai, ka noo maua ei manuiri ki te ngutuare o te au taeake me atoro e me akamaroiroi maua i te putuputuanga. Kua riro mai maua ei ngutuare tangata no ratou e ka mataora kapiti ki ta ratou tamariki e ta ratou manu. E rua mataiti i pou i teianei. E oti kua ringi mai te opati Betela ia maua. Karanga ratou, “Te manako nei matou i te akaoki mai ia korua ki Betela.” Taku pauanga, “Kite koe, te mataora nei maua i konei.” Inara, ka puareinga ua maua i te aere ki tetai ua atu ngai ka tukuia maua.

I Betela, kua tukuia au ki roto i te Tipatimani Tavini Anga, e kua mataora i te angaanga kapiti ki te au taeake tukatau. I tera tuatau, ka tuku matou i tetai reta ki te au putuputuanga tataki tai no runga i te ripoti a te akaaere kotinga tei atoro ia ratou. Ka oronga teia reta i te akamaroiroianga e tetai ua atu aratakianga ka anoanoia. E angaanga maata ta te au tekeretere, kia uri i te au ripoti mei te reo Xhosa, Zulu, e tetai ua atu reo ke ki roto i te reo Papaa, e oti, mei te reo Papaa ki roto i te au reo Aperika. Ka  akameitaki au i te angaanga maroiroi a te aronga uri reo, tei tauturu iaku kia mārama i te au turanga ngatā ta te au taeake e te au tuaine kerekere no Aperika e na roto ra.

I tera tuatau, tei raro to Aperika Apatonga i te akatereanga apartheid a te kavamani. Kua akanoo takakeia te au ngai no te tangata teatea e no te tangata kerekere, e kare ratou e kapiti atu ki tetai e tetai i te ngai okotai. Ka tuatua, ka tutu aere, e ka uipa te putuputuanga a to tatou au taeake kerekere i Aperika i roto i to ratou uaorai reo.

Kare e maata te au taeake kerekere i Aperika taku i kite, no te mea te tavini ra au i roto i te putuputuanga reo Papaa. Inara i teianei, kua kite mai au i te peu e te tu o te iti tangata kerekere o Aperika. Kua kite mai au i te au manamanata te tupu ra ki te au taeake no ta ratou au peu enua e te au akonoanga. Kua akaari ratou i te tu ngakau toa na te akaruke anga i te au peu purepure e te tarevake, e pera te akakoromaki anga i te takinokino a to ratou kopu tangata e te oire! E maata te aronga putaua i tetai au ngai. Maata katoa te aronga kare i aere ana ki te apii, inara e akangateitei ana ratou i te Pipiria.

Kua rauka iaku i te tauturu i roto i te akavaanga no te tikaanga kia akamori e te vai takake mei te poritiki. Kua akaketaketaia toku akarongo i te kite anga i te tu tiratiratu e te ngakau toa o te au tamariki a te Au Kite tei akaateaia mei te apii no tei kore ratou i piri ki te pure e te imene.

Kua tupu akaou tetai manamanata ki te au taeake i te enua tei kapikiia i mua ana e ko Swaziland. Te mate anga te Ariki ko Sobhuza II, kua anoanoia te tangata katoatoa kia piri ki roto i te peu tanumanga a te enua. Ka varu te tane i to ratou upoko, e ka pakoti te vaine i to ratou rauru kia poto. Kua takinokinoia te au taeake e te au tuaine no tei kore ratou e piri ki teia peu akamori ui tupuna. Pumaana tikai te ngakau i te kite anga i to ratou tu tiratiratu kia Iehova! E maata ta matou i kite mai no te tu akarongo, te tiratiratu e te akakoromaki mei to tatou au taeake i Aperika, tei akaketaketa i to matou akarongo.

I te 1981, kua oki au ki roto i te ngai Nenei anga no te taangaanga i te computer i roto i te nenei anga i te au puka. E tuatau mataora te reira! Te taui ra te tu o te nenei anga. Kua orongaia ki te opati Betela tetai matini ou, te phototypesetter, kia tamata ratou ma te kore e tutaki. Tei tupu, kua tamouia e rima matini phototypesetter, tei mono i te matini Linotype e iva. Tamou katoaia te matini offset printing press ou. Kua viviki mai te au mea ravarai!

Kua maani matou i tetai au ravenga ou no te nenei puka na roto i te MEPS, te Multilanguage Electronic Publishing System. E taui anga maata teia mei te matini marie e te mamaata ko te Linotype, tei apai ia matou toko ā mei te opati Betela i Kanata ki Aperika Apatonga! (Isa. 60:17) Teianei kua akaipoipo matou i te au tuaine painia meitaki, tei inangaro maata ia Iehova. Te tavini nei rai maua ko Bill i Betela. Kua anau tamariki a Ken e tana vaine, e Dennis e tana vaine.

Kua maata mai te angaanga i Betela. Ka uriia te au puka Pipiria, ka neneiia ki roto i te au reo tukeke te maata maira, e ka tukuia te reira ki te au opati Betela ke mai. Aere ua rai, kua anoanoia tetai opati Betela ou. Kua pātu te au taeake i tetai opati ou ki tetai ngai manea i te tua opunga ia Johannesburg, e kua akatapuia te reira i te 1987. Mataora tikai i te piri atu ki taua pātu anga are ou e te tavini ki runga i te Kumiti Betela i Aperika Apatonga no tetai tuatau roa.

I te 2001, kua poitirere tikai maua te patiia anga au kia tavini ki runga i te Kumiti Betela i Marike. Noatu ka akaruke maua i ta maua angaanga e te au oa i Aperika Apatonga, kua mataora maua i te akamata i tetai oraanga ou i roto i te ngutuare Betela i Marike.

Inara, kua manata maua i te akaruke i te mami ruaine o Laura. Kare e rauka ia maua i te akono iaia mei New York, inara kua inangaro to Laura au teina e toru i te akono iaia i te pae kopapa, manako ngakau e te pae moni. Karanga ratou, “Kare e rauka ia matou i te tavini tamou, inara me akono matou ia Mami, ka rauka ia korua i te rave ua rai i ta korua apainga.” Pumaana tikai maua no ta ratou i rave.

Me tera katoa, te akono ra toku tuakana e tana vaine i toku mami i Toronto, i Kanata. E kua akono raua iaia i to raua kainga e tere atu i te 20 mataiti. Rekareka tikai maua i te aroa e te tu akono ta raua i oronga kiaia e tae ua atu ki tona matenga i muri poto ua ake te tae anga maua ki New York. E akameitakianga teia, me puareinga ua te kopu tangata i te akatanotano i to ratou oraanga no te akono i te au metua ruaine, noatu ka riro ei apainga teiaa i tetai au taime!

No tetai au mataiti, kua angaanga au ki roto i te ngai neneianga puka i Marike, tei akaouia e tei akamamaia te nenei anga. I ou akenei, kua angaanga au ki roto i te Tipatimani no te Okooko. E 20 mataiti to maua tavini mataora anga i roto i teia opati Betela maatamaata, tei tae i teianei mei tetai 5,000 taeake te angaanga tamou ra, e pera te 2,000 aronga angaanga tauturu!

E ono ngauru mataiti i topa, kare rava au i manako ana e ka tae mai au ki konei. Kua tauturu ua rai a Laura iaku i te au mataiti i aereia mai. E oraanga mataora tikai to maua! Akaperepere tikai maua i te au tu angaanga tei orongaia mai, te au taeake manea ta maua i angaanga kapiti atu, e pera te au taeake i roto i te au opati Betela ta maua i atoro i te au ngai tukeke i te ao nei. Teianei e 80 tuma oku mataiti, kua akaitiia mai taku tuanga angaanga no te mea e maata te au taeake mapu maroiroi no te rave i teia au angaanga.

Akakite te tata salamo: “E ao to te enua ko Iehova to ratou Atua.” (Sala. 33:12) Tika rava te reira! Mataora tikai e kua rauka iaku i te tavini kapiti atu ki to Iehova iti tangata mataora.