KA RIRO TE ORAANGA MAKIMAKI ME KORE PAKIPAKITAI EI TAKINOKINO I TE ORAANGA O TETAI TANGATA. I muri ake i te tupu anga mai te maki akamate kopapa, kua karanga a Ulf, e tangata maroiroi e te oraora i mua ana: “Taitaia maata tikai au. Kua paruparu au e kare oku maroiroi . . . Kua ‘manako puapinga kore’ au iaku.”

Te akaari maira to Ulf tu kia tatou e kare e rauka ia tatou i te akaaere meitaki i to tatou oraanga kopapa. Inara ka rauka ia tatou i te akaiti mai i te turanga makimaki o te kopapa. Akapeea me ka kino roa atu to tatou maki? Ka akatupu ainei te reira i te mataora kore kia tatou? Kare, ka akara ana tatou i teia. Te mea mua, ka akamanako ana tatou i tetai au kaveinga te akatupu ra i te oraanga meitaki.

KIA MAKO TE TU. (1 Timoteo 3:2, 11) E kino tikai te kaikai maata e te kai kava ki to tatou kopapa—e e maata te moni te ka pou i te tutaki i te reira! “Auraka koe e kapiti katoa ki te aronga i kona i te wina ra: ki roto i te aronga e kaituauau i te puaka. Ko te konā kava oki, e te kaki nui ra, ka putaua ïa.”—Maseli 23:20, 21.

AURAKA E TAVIIVII I TOOU KOPAPA. “E tamā ua tatou ia tatou uaorai i te au viivii katoa o te kopapa e te vaerua.” (2 Korinetia 7:1) Ka taviivii te tangata i to ratou kopapa me kai avaava, me inu i te kava me kore me kai i te au apinga akakona. Ei akaraanga, ko te kai avaava “ka akatupu i te maki e te pakipakitai e ka takino i tetai au tuanga ravarai o te kopapa,” i karanga ai te U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

AKAPEREPERE I TOOU KOPAPA E TOOU ORAANGA. “Nona [no te Atua] oki to tatou ora, e i aaere ei, e i noo ei oki.” (Angaanga 17:28) Na te āriki anga i teia, ka rauka ia tatou i te kopae i te au mea te ka akatupu i te kino, i te ngai angaanga, te akaoro apinga, me kore te iki anga i te tamataora anga. Kare e puapinga ana teia au akanavenave anga me ka akatupu mai i te pakipakitai ki to tatou oraanga!

TĀPU I TE AU MANAKO NGAKAU KINOKINO. Ko toou manako e toou kopapa aiteite ua to raua pirianga ki tetai e tetai. No reira e kopae i te tu taitaia, te riririri, vareae, e tetai atu au manako ngakau  kinokino. “Akapakia te makitakita, e akaruke i te riri otooto,” i karanga ai te Salamo 37:8. Ka tatau katoa tatou e: “Auraka e apiapi i to apopo ra; na apopo e apiapi i tana uaorai.”—Mataio 6:34.

AKAMANAKO I TE AU MANAKO PAPU TIKAI. “Tei te maki kore o te ngakau, ko to te kopapa ïa ora,” i karanga ai te Maseli 14:30. Te akakite katoa maira te Pipiria e: “E meitaki to te ngakau rekareka mei te vairakau ra.” (Maseli 17:22) Karanga tetai taote no Scotland mai e: “Me mataora koe, ka iti ua mai toou makimaki i to te aronga kare e mataora ana.”

MAROIROI. Mei ia Ulf, tei taikuia i mua ana, penei kare e ravenga ke atu mari ra kia akakoromaki ua rai tatou i te au timataanga tei tupu mai. Noatu ra, ka kimi tatou i tetai au ravenga kia rauka ia tatou te akakoromaki. Kua tupu te taitaia maata ki tetai aronga, no reira kua kino takiri atu te turanga. “Kia potopoto to aʼo i te rā i eke ei ra, kua iti roa toou maroiroi,” karanga ai te Maseli 24:10.

Ko tetai aronga, penei i manako taitaia ana ratou i te akamata anga, inara kua meitaki mai to ratou tu. Kua rave ratou i te tauianga. Kua kimi i tetai au ravenga kia rauka te akakoromaki. Kua tupu teia kia Ulf. Kua tuatua mai aia e i muri ake i te pure anga e te akamanako oonu anga i te karere papu tikai a te Pipiria, “kua kite mai aia i tetai au ravenga meitaki kare i te au arairai anga.” Pera katoa, mei tetai au tangata rai tei na roto ana i te au timataanga, kua kite mai aia i te au apiianga puapinga tikai no te tu aroa e te tangi, tei akakeu iaia kia akakite aere i te karere pumaana a te Pipiria ki tetai ke.

Ko Steve tetai tangata tei tupu te tumatetenga kiaia. E 15 ona mataiti, kua ō atu aia ki roto i tetai ū anga e kua akangoru tona kopapa mei te tona kaki e aere atu ki raro. I te tae anga tona mataiti ki te 18, kua rauka iaia i te taangaanga i tona nga rima. Kua aere atu aia ki te apii teitei, i ō atu ei aia ki roto i tetai oraanga kai i te apinga akakona, kai kava, e te pirianga āinga tau kore. Kare ona manakonakoanga—inara, kua akamata aia i te apii i te Pipiria, tei oronga mai i tetai akaraanga meitaki no te oraanga e kua tauturu iaia kia akaruke i te au peu kino. “No runga i te tu puapinga kore taku i manako ua ana kua kore te reira,” karanga ai aia. “E oraanga ‘au, mataora, e te mareka ua toku i teianei.”

Te akamaara maira te tuatua a Steve raua ko Ulf i te au tuatua i roto ia Salamo 19:7, 8 e: “Ko te ture a Iehova kare e apa, i te akaariu anga i te vaerua. . . . Te akonoanga a Iehova, e mea tika ïa, e rekarekaʼi te ngakau; te akauenga a Iehova, e mea viivii kore ïa, e māramaʼi te mata nei.”