Tutu Anga i te Tuatua Meitaki i te au Ngai Mamao

Akakiteia e Helen Jones

Te aere ua ra au na roto i tetai makete kua ki i te tangata i Bangalore, i Initia, i te tuanga mua o te au mataiti 1970. Kite poitirere ua ake au kua takinaia au e tetai puakatoro vai taetaevao ki tona nga tara e kua peiia atu au ki runga i te one. Te aere ra tikai te reira ka takatakai iaku, kua aere mai ra tetai vaine Initia i te tauturu iaku. Eaa ra oki taku angaanga i Initia?

I ANAUIA au i te mataiti 1931 e i maatamaata mai au i te oire manea ko Vancouver, i Kanata. Toku nga metua e nga tangata meitaki ua raua kare ra oki raua e aere ana ki te pure. Ko au ra, e pakari tikai toku inangaro kia kite i te Atua, no reira i te mapuanga e aere ana au ki te apii Tapati e ki te au pupu apii Pipiria i te tuatau maana.

I te mataiti 1950, e 19 oku mataiti, kua akaipoipo au kia Frank Schiller, e a ana tamariki mei te akaipoipoanga mua. E rua mataiti i muri mai kua anau mai ta maua tamaiti. Kua inangaro maua kia o ki roto i tetai akonoanga; inara i te mea e kua tatara a Frank i tana vaine mua, kare te au akonoanga ta maua i aravei e ariki mai ia maua. Kua riri tikai a Frank, no reira kare aia e inangaro i te tuatua no runga i te akonoanga.

Apii Anga i te Tuatua Mou o te Pipiria

I te mataiti 1954 kua akakite mai toku tungane no mua ake iaku, ma tona aka rekareka e eaa tei akakiteia mai kiaia no runga i te Pipiria e tona oa angaanga, tetai o te Au Kite o Iehova. Noatu e e maata taku au uianga e kua kite au i te ngai e rave ana te Au Kite i ta ratou au uipaanga, kare au i aere ana no te riri ra a Frank i te akonoanga. I tetai taime i muri mai, kua tae mai e rua nga Kite ki to matou ngutupa. Kua inangaro tikai au kia kite e eaa te apiianga a ta raua akonoanga no runga i te tatara, e kua tou mai raua kiaku i roto i te Pipiria, i te akaari mai i te au tumuanga Tuatua Tapu no te tatara. (Mataio 19:​3-9) Kua akapapu mai raua kiaku e na roto i te apii putuputu anga i te Pipiria, ka pauia i reira taku au uianga Pipiria.

Kua riri a Frank, kare e inangaro kia piri atu ki te Au Kite. I te mataiti 1955, kua tae atu au ki te Akamaaraanga i te Matenga o Karaiti, e i te tae anga au ki te kainga, kua rekareka tikai au i te akakite atu anga kiaia i taku i kite no roto i te Pipiria. “Kare e tano!” i vaa maata mai ei aia. “Me ka rauka ia koe i te akapapu mai mei roto i te Pipiria, ka aere atu rai au ki tetai o tena uipaanga neneva naau!”

Kua oake atu au i te Pipiria kiaia, e kua rave maru ua atu aia ma te akangateitei. Kua akara maua i te au irava taku i tata ki raro, e kare au i tuatua maata atu ana, kua vaoo ua ra na te Pipiria rai e akamarama mai. Kare a Frank i taumaro mai ana e i te akaraanga te kimi meitaki ra aia i tona manako no te toenga o tera aiai.

Tetai taime i muri mai, kua akamaara atu au kiaia i tana taputou kia tae mai ki tetai uipaanga. Kua pau mai aia ma te kore tikai e inangaro ana e, “Kare e kino ka aere ua atu au i teia taime kia akara e eaa te tupu nei.” No runga te akoanga Pipiria i te manako no te au vaine kia kauraro ki ta ratou au tane. (Ephesia 5:​22, 23, 33) Kua mareka tikai aia i taua akakiteanga ra. I taua taime rai, kua tae atu a Frank ki tetai Apii Punanga Tiaki tei akatumuia ki runga i te atikara “Be Satisfied by Work.” I te mea e e tangata angaanga pakari aia, kua reka tikai a Frank i taua akakiteanga ra. I muri ake i taua apiianga ra, kare roa aia i topa ana mei tetai uipaanga. Kare i roa ana kua maroiroi takiri a Frank i roto i te angaanga orometua, e te apii ra au i te Pipiria ki tetai au tangata tei tere atu te turanga ki te papetitoanga.  Kua papetitoia maua ko Frank, pera toku mama e toku tungane, i te akairo anga i ta matou akatapuanga ki te Atua i taua mataiti rai.

Te Anoano Kia Rave Maata Atu

I ko i ta matou uruoaanga tapere i te mataiti 1957 i Seattle, Washington, i Marike, e akoanga tetai no runga i te tavini anga i te ngai e anoano maataia ra te aronga tutu o te Patireia. ‘E Iehova e, ka inangaro katoa au i te aere,’ i pure ei au. ‘Me ka tika e tauturu mai ia maua kia aere ki te ngai ka anoanoia maua.’ Inara kua manamanata a Frank no runga i tana apainga kia angai e kia akono i to maua pamiri.​—⁠1 Timoteo 5:⁠8.

Tera mai mataiti kua tae atu to maua pamiri ki te uruoaanga i te New York City tei raveia i te taime okotai i roto i te Yankee Stadium e te Polo Grounds. Tere atu i te 253,000 tei tae mai no te akoanga ki te papuriki tei akakiteia! Kua akakeuia a Frank e tana i kite e i akarongo. No reira i te oki anga ki te kainga, kua iki maua ia Kenia, Aperika, no to matou kainga ou, i te mea e e reo Papaa te tuatuaia ra i reira e ka rauka katoa ua ia maua i te kimi i tetai au apii meitaki na te tamariki.

I te mataiti 1959 kua oko maua i to matou are, kua akauta i to matou au apinga ki runga i to matou apinga akaoro, e kua akaoro atu ki Montreal, i Kanata. Mei reira kua na runga atu matou i te pai ki London, Engarani, e mei Engarani ki runga akaou i tetai pai, kua tere atu matou na roto i te Tai Metiterenia e te Tai Muramura ki roto i te Moana Initia. I te openga, kua tae atu matou ki Mombasa, i Kenia, i te pae tai i te tua itinga o Aperika. Tera mai ra kua na runga atu matou i te rerue ki Nairobi, te oire maata o te enua.

Au Akameitakianga i Aperika

I taua taime ra kua araiia te angaanga tutu aere a te Au Kite o Iehova i Kenia, no reira e matakite ana matou me tutu aere. E maata rai te au tokorua mei te au enua ke mai e noo ra i Kenia, e kua akatikaia te aronga ke mei ia matou kia noo mai. Te numero e tae ana ki ta matou au uipaanga e akaitiia mai ana ki raro ake i te ngauru. Teia i reira te tu, ka anoanoia to matou au pamiri, e te tamariki atu, kia maata atu ta ratou tuanga i roto i te uipaanga.

I muri poto ua ake i te tae atu anga ki Kenia, kua kitea mai e matou tetai ngai nooanga e kua kitea mai e Frank tetai ngai angaanga. Kua ariki mai te vaine mua taku i aravei i roto i te angaanga orometua i tera are i tera, i tetai apii Pipiria e i te openga kua riro mai ei painia, te ingoa e kapikiia ana te au orometua tamou o te Au Kite o Iehova. Tetai apii ke mai taku e rave ra koia oki e mapu tamaine Sikh ta matou e kapiki ana ko Goody. Kua vai ngaueue kore ua atu rai aia noatu te taomianga mei tona pamiri e te iti tangata Sikh. I muri ake i te tuaruia anga a Goody Lull mei te kainga, kua neke atu aia ki ko i tetai pamiri Kite, kua akatapu i tona oraanga kia Iehova, e kua riro mai ei painia, e kua karatuati mai mei te apii mitinari i Gileada.

Kua tupu tetai au manamanata ki to matou pamiri. Kua rokoia ta maua tamaiti mua e te maki piva rumatiki, e kua pakapaka kino roa a Frank i te angaanga anga i runga i tetai motoka e kua akarukeia mei tana ngai angaanga. Tetai taime i muri mai, kua rauka mai tetai ngai angaanga e 1,000 kiro mita te mamao i Dar es Salaam, te oire maata o Tanganyika (Tanatania i teianei). I reira kua akauta matou i to matou apinga ki runga i tetai apinga akaoro e kua aere atu i taua tere roa ra ki reira. E putuputuanga meangiti tetai i Dar es Salaam i taua taime ra, tei ariki mai ia matou.

Noatu e kua araiia te angaanga tutu aere i taua taime ra i Tanatania, kare te araianga e pakari roa ana. I te mataiti 1963, kua atoro mai a Milton Henschel ia matou, tetai komono no te opati maata o te Au Kite o Iehova i teia ao i Marike. I tetai o tana akoanga i ko i te Are Uipaanga o Karimjee, te otitoriamu manea roa atu o taua enua ra, kua noo mai tetai tangata pakarikari ki te pae iaku, kua kakau iaia mei te tangata putaua rai. Kua akaaravei atu au iaia e kua akara kapiti maua i taku Pipiria e te puka imene. I te porokaramu e akamutu atura, kua pati atu au iaia kia aere akaou mai. I te aere anga aia, kua aere viviki mai te Au Kite o reira ki konei iaku.

“Kua kite koe e koai tera?” i ui mai ei ratou kiaku. “Ko te akaaere maata tera o Dar es Salaam!” I muao kua tamataku mai ana aia e ka tapiriia ta matou akaputuputuanga. Kua manako aia e kare au e kea atu iaia no te mea e “putaua” aia. Kua parani aia i te akariro i te reira ei kotoeanga no te arai te akaputuputuanga. Inara kua va ua aia i te tu takinga meitaki e te inangaro uaorai tei akaariia atu e kua akatika maira aia kia raveia atu rai te toenga o te akaputuputuanga ma te kore e manamanata. E 274 tei tae mai, e e 16 tei papetitoia!

Ia matou i Tanatania, kua riro mai na te iti tangata rai e akatere i te enua. I muri ake i te reira,  kua oronga uaia te ngai angaanga na te aronga enua eiaa ra na te au tangata ke. Ka inangaroia kia akaruke te maataanga o te au tangata ke i te enua, inara kua puapingaia te tu tuku moe kore o Frank i te kimi ngai angaanga i te akakiteia mai anga kiaia e te anoanoia ra tetai tangata kite i te ripea matini ei taangaanga i te au apinga akaoro na te inu e akataka ana. Na tera i akatikaia ai matou kia noo atu no tetai a mataiti akaou. Te tae anga te koreromotu a Frank ki te openga, kua oki atu matou ki Kanata, e kua noo matou ki reira e maatamaata ua atu ta maua tamaiti openga e kua akaipoipo. Te mapu ra rai maua e kua inangaro kia maata atu ta maua ka rave.

Aere Atu ki Initia

I te mataiti 1970, no te akamaroiroianga a te opati manga o te Au Kite o Iehova in Bombay (Mumbai i teianei), kua neke atu maua ki Bangalore, tetai oire maata mei te 1.6 mirioni tangata i taua taime ra. Teia te ngai i ora ua mai ei au i nga tara o te puakatoro vai taetaevao. I taua taime ra e putuputuanga tuatua reo Papaa tei reira e 40 i te katoatoa, e tetai pupu takake e tuatua reo Tamil ana. E maata te au tane ta Frank e apii ra tei tere ki mua i roto i te kite o te Pipiria e tei riro ei aronga pakari Kerititiano i muri mai. Kua apii katoa rai au ki te au pamiri tei aere mai i te tavini ia Iehova.

Tetai vaine ko Gloria tona ingoa e noo ana aia i roto i tetai tuanga putaua tikai o te oire. Toku atoro mua anga iaia kua pati mai aia iaku ki roto. I te mea e kare e apinga i roto i te are, kua noo ua maua ki runga i te taua. Kua vaoo atu au i tetai kopi o Te Punanga Tiaki, e mei roto i reira kua pakoti mai aia i tetai irava Pipiria no Apokalupo 4:11 e kua tapiri i te reira ki runga i tona paruru are kia kite ua atu aia i te au ra ravarai. Te kapiti maira te reira i te au tuatua e: “E tau te kakā ia koe, e te Atu,” e mea manea tikai taua tuatua ra kiaia. E tai mataiti i muri mai kua papetitoia aia.

Kua patiia mai a Frank kia angaanga e tai mataiti i ko i te manga i Bombay e kia akaaere i te patuanga o te Are Uipaanga Akaputuputuanga mua o te Au Kite o Iehova i Initia. Kua maaniia te Are Uipaanga Akaputuputuanga na te kapiti ua atu anga i tetai taua i runga, ki te are o te manga. Tei runga manga ua ake i te 3,000 Au Kite i te katoatoa rava o Initia i taua taime ra, e tei raro ua mai i te 10 e tavini ra i ko i te manga. I te mataiti 1975, i te pou anga ta maua moni, kua maromaroa tikai maua i te akaruke anga i te au taeake tei akaperepere maataia e maua.

Ki Aperika Akaou

Pou e tai ngauru mataiti, kua tau a Frank no te koi moni a te aronga pakari. I reira kua tomo akaou atu maua ki roto i tetai porokaramu pa enua i te oronga tauturu i te patu i te au opati manga. Kua tae mai tetai reta i te pati mai ia maua kia aere ki Igieduma, i Naiteria, i te mea te raveia ra te patuanga i reira. Ia maua i Igieduma, kua rave a Frank i tetai apii Pipiria ki tetai tangata i roto i tetai oire vaitata ua mai, tei tere meitaki ua ki mua e i muri mai kua riro mai aia ei mema no te manga o te Au Kite o Iehova i Naiteria.

Aru mai, kua aere atu maua ki Taire i te angaanga ki runga i te patuanga o te manga. Kare i roa i muri mai kua araiia te angaanga tutu aere e kua raveia to maua patipoti. Kua rokoia a Frank e te maki pukuatu i te angaanga inara kua rauka i te akangaroi ua i te tuatau o te araianga. I muri mai, kua inangaroia te aronga patu katoatoa kia aere, e kua tonoia atu matou ki Riperia i te pae ua mai. I reira, i ko i te opati manga o Monrovia, kua patiia mai a Frank kia ripea i te matini ei akataka i te uira. Te pou anga te tuatau o to maua visa i te mataiti 1986, kua oki akaou atu maua ki Kanata.

I te Openga ki Ekuatoa

I muri poto ua ake, kua akarongo maua e kua neke to maua oa meitaki ko Andy Kidd ki Ekuatoa e te rekareka ra i te angaanga tutu aere i reira. Ko Andy ua rai te tangata pakari i roto i tona putuputuanga, no reira e riro ua ana nana e akono i te maataanga o te au tuanga i roto i te uipaanga. No tana patianga, kua aere atu maua ki te manga i Ekuatoa i te mataiti 1988 e kua rekareka tikai te arikiia mai anga.

Kua kitea mai ia maua tetai kainga tau ua ei ngai nooanga; inara ka anoanoia maua kia apii i te reo Paniora, e e 71 o Frank mataiti. I te nga mataiti e rua tei aru mai, noatu e e meangiti ua ta maua reo Paniora i kite, kua rauka ra ia maua i te tauturu e 12 tangata kia papetitoia. Kua patiia mai a Frank kia angaanga ki runga i te angaanga patuanga i te manga o Ekuatoa. Kua apii katoa atu aia i te Pipiria ki te tane a tetai o te Au Kite mua i Guayaquil. Ko teia tangata nei, tei patoi ua ana no e 46 mataiti, kua riro mai ei taeake pae vaerua no maua.

E Aka Ngere Tikai

Kua noo maua vaitata atu ki te oire meangiti o Ancón, i te pae i te Moana Patipika, tei rauka ia  maua i te tauturu atu i te patuanga o te Are Uipaanga Patireia ou i reira. Te mea mii ra, i roto ia Noema ra 4, mataiti 1998, i muri ake i te oronga anga i te akoanga openga i ko i te Uipaanga Tavinianga, kua rokoia a Frank e te maki pukuatu, e kua mate aia i taua po rai. E aka tauturu tikai ta to tatou au taeake e te au tuaine pae vaerua! Tera mai ra kua tanuia atu a Frank ki roto i te ngai tanumanga i tetai tua mai i te mataara mei te Are Uipaanga Patireia. Kare roa e tuatua e rauka i te akataka mai i te mamae no te mate o tetai tei akaperepereia.

I na, kua oki akaou atu au ki Kanata, teia taime ko au anake ua, i te akono i te pamiri e te au mea tei anoanoia no te ture. Noatu toku mii, kare a Iehova i akangaropoina ana iaku. Kua tae mai taku reta mei te manga mai i Ekuatoa i te akakite mai e ka ariki rekareka roaia au me oki atu. I reira kua oki akaou atu au e kua rauka mai tetai manga apatimani vaitata ua atu ki te opati manga. Kua riro te angaanga pakari i ko i te manga, pera i roto i te angaanga orometua, ei tauturu iaku kia akakoromaki i te mamae no tei ngaro ke a Frank, inara te kite nei rai au i te maromaroa maata.

Tauta Atu Rai i Roto i te Anganga

I te tuatau i aereia, kua matau atu au kia Junior Jones. I aere mai aia ki Ekuatoa mei Marike i te mataiti 1997 i te painia. Aiteite ua to maua akakoroanga e ta maua au mea e reka ana. Kua akaipoipo maua i roto ia Okotopa 2000. Kua kite ua a Junior i te angaanga patuanga, no reira kua patiia mai maua kia angaanga ki runga i te akaotianga i te Are Uipaanga Akaputuputuanga i Cuenca, e oire teitei i runga i te au Maunga o te Andes. E oti, ia Aperira 30, mataiti 2006, kua aere mai a Geoffrey Jackson o te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova mei New York e kua oronga i tetai akoanga no te akatapuanga, e 6,554 tei tae mai.

Koai ra tei manako ana e ka tupu te angaanga tutu aere i te patireia ki te au ngai mamao mei ia​—⁠Aperika, Initia, e Marike Apatonga⁠—​na roto i tetai tu umere tikai? Teianei, kare roa maua ko Junior e manako ana kia ritaea. E mea viviki tikai i te pou toku 50 e ara atu mataiti i roto i te angaanga a Iehova mei te mea ra e no nanai ua rai au i akamata ai. E kua kite au e me tae mai te ao ou, ka pou viviki ua te taime e noo nei tatou mei te mea rai e no nanai ua akenei.​—⁠Apokalupo 21:​3-5; 22:⁠20.

[Mapu/​Tutu i te kapi 25]

(No runga i teia, akara i te puka)

Ngai i Tavini ei Maua

KANATA → ENGARANI → KENIA → TANATANIA

KANATA → INITIA

KANATA → NAITERIA → KONGOKO, TEMO. REPA. (TAIRE) → RIPERIA

KANATA → EKUATOA

[Au enua ke mai]

MARIKE

[Tutu]

Maua ko Frank i Initia, e aere ra ki tetai akaputuputuanga

[Tutu i te kapi 25]

Maua ko taku tane ko Junior Jones