Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Oraanga Roa—Tei Okinawa Ainei Teia Muna?

Oraanga Roa—Tei Okinawa Ainei Teia Muna?

Oraanga Roa​—Tei Okinawa Ainei Teia Muna?

TANGATA TATA O TE MAKATINI E ARA! I TIAPANI

▪ I te mataiti 2006, kua tamanakoia e e vaitata rai e 740 aronga e 100 tuma mataiti e noo ra i runga i te au airani o Okinawa, i Tiapani​—⁠e 90 patene ratou e au vaine​—⁠no roto i tetai tareanga tangata e 1.3 mirioni. Te akatutu mai nei teia tareanga e mei te 50 aronga 100 tuma mataiti i roto i te 100,000 tangata, tei tau ki te Apii Okinawa no te Aronga 100 Tuma Mataiti, tei akaaereia e te Taote Makoto Suzuki. Te maataanga o te au enua puapinga, te manakoia ra te tareanga e mei te 10 ki te 20 i roto i te 100,000 tangata.

Kua irinakiia e “ko te apii roangarere rava atu ia no te aronga 100 tuma mataiti i roto i teianei ao,” kua kitea mai e “ko tetai numero o teia aronga 100 tuma mataiti e oraanga matutu meitaki tikai to ratou.” I te kimi anga e no teaa ra, kua akara matatio a Suzuki e tona pupu i te oraanga e te gene o tetai 900 aronga 100 tuma mataiti. Pera katoa e maata ua atu te au tangata Okinawa e 70 tuma o ratou mataiti. Kua kitea mai e te aronga kimikimi e e aronga ikoke inara e maroiroi e e matutu teia au tangata, e kare te uaua e piritia ana, e e tokoiti ua aronga maki cancer e te maki pukuatu. E te aronga e 90 tuma mataiti, tokoiti ua e maki manako to ratou me akaaiteia atu ki te tareanga tangata i te au enua puapinga. Eaa te tumu?

Ko tetai tumu maata ko te gene. Inara, e au tumu ke atu tetai​—⁠kare e kai avaava ana, akarava ua i te inu kava, kai i te kai meitaki. Te kai a te tangata Okinawa, kare e maata ana te matu e e maata te au vetitaporo e te ua rakau, te kai akaaka natura, e te au inu memeitaki (inu ika, inu vetitaporo). Matau ua te tangata i te akamutu i te kaikai me ki te kopu e 80 patene. “Me akamata toou kopu i te ki e akamutu i te kaikai,” i karanga ai te Taote ko Bradley Willcox, koia tetai o te aronga kimikimi i roto i teia apii. “Ka pou tetai 20 miniti i mua ake ka kite ei te roro e kua ki te kopu.”

E angaanga putuputu ana te au tangata Okinawa na te rave anga i te tanutanu, te aere i te au ra katoatoa e te uraura, me kore tetai atu au angaanga. I te akaraia anga to ratou tu, te akaari maira teia aronga 100 tuma mataiti i te manako papu e te tauiui ngoie ua. Te rauka ra ia ratou i te autu meitaki i te taitaia, e e akaari katoa ana te au vaine i te “pirianga taeake vaitata tikai.”

“Kare e ua temeio” no te oraanga roa, i karanga ai a Willcox. Mei ta te apii e akaari maira te akakeuia ra e te gene, te kai, te akamatutu, te peu meitaki, “e te oraanga matutu no te akakoromaki anga i te taitaia.”