Tamariki i Runga i te Internet​—Kia Kite te au Metua

E IRINAKI ua ana te tangata e ka rauka ia ratou i te paruru i ta ratou au tamariki mei te au kino i runga i te Internet na te tuku anga i te komupiuta ki te ngai o te katoatoa i roto i te are. Te manako ra ratou e kare ta ratou au tamariki e taangaanga i te Web site kino e te tau kore. Noatu e kare e akatikaia te tamariki kia taangaanga i te Internet i roto i to ratou uaorai pia moe, kare e ko teia ua te akamatakiteanga ka anoanoia i te paruru i te tamariki. I teia tuatau ka rauka ua i te tamariki i te taangaanga i te Internet i te au ngai tukeke mei te au ngai inu kaope, te au ngai kaikai, te runanga puka, e te kainga o tetai oa. No te maata o te au ngai e taangaangaia ana, e ngoie ua i te tamariki i te taangaanga ngaro ua i te Internet kia kore te metua e kite mai.

E akamanako ana i tetai au angaanga i runga i te Internet e rekaia ana e te au mapu e te au kino te ka tupu mai.

AU E-MAIL

Eaa te reira? E au mere tata akau erikitoroniki.

Eaa i rekaia ai? E ravenga viviki e te mama ua te e-mail i te komunikeiti ki te au oa e te ngutuare tangata.

Taau ka kite mai. Te au e-mail kare e inangaroia ana, e kapiki putuputuia ana e e spam, ka riro mai ei tamanamanata anga. Te maataanga o te taime e tau kore me kore e viivii tikai teia. Te Web site i roto i teia au mere penei ka akakeu i te tangata tatau​—⁠kapiti mai te au tamariki kamakura​—⁠kia oronga atu i te au apinga no runga iaia uaorai, penei ka taki atu ki te keia anga i te ingoa o tetai tangata. I te pauanga i taua e-mail ra​—⁠noatu te maroanga kia kore e tukuia mai te e-mail​—⁠ka akapapu te reira e te taangaanga ra te tangata tatau i tana e-mail, te ka taki atu kia maata atu te au e-mail kare e inangaroia ana.

 TE AU WEB SITE

Eaa te reira? E au putunga kapi erikitoroniki teia tei maaniia e tei akonoia e te au akaaerenga, te au ngai apii, te au pitiniti e te au tangata.

Eaa i rekaia ai? E mirioni ua atu Web site te oronga maira ki te au mapu i te au atianga tuketuke no te okookoanga, te kimikimianga, te pukapukaanga ki te au oa, e te akatangi me kore kopi aere anga i te au tarekareka kangakanga e te imene.

Taau ka kite mai. E taangaanga pikikaaia ana te Web e te au tangata manako viivii. E maata te au Web site te akaari maira i te angaanga ainga, e e ngoie ua i te kite atu i teia au ngai noatu e kare e kimiia ana. Ei akaraanga, i Marike, e 90 patene au mapu tei uiuiia, mei te 8 ki te 16 mataiti, kua karanga e ma te kore i akakoroia kua kite ratou i te au ravenga ainga i runga i te Internet​—⁠i te maataanga o te taime ia ratou e rave ra i te apii ngutuare!

Te oronga katoa maira te Web ki te au mapu kia tomo atu ki te au ngai ka rauka ia ratou te pere moni. I Kanata, vaitata e e 1 i roto i te au tamaroa e 4 tei uiuiia i roto i te pupu apii 10 e te 11, kua akakite e kua atoro atu ratou i taua au ngai ra, e te manamanata nei te aronga kite karape no te mea e pakari tikai i te tapu i teia tu pere moni. Te vai katoa ra rai te au Web site te akangateitei ra i te “tu oraanga taikoke.” * Te vai katoa ra, te au Web site te akakeu ra i te tu makitakita pakari te takete ra i te au akonoanga rikiriki e te pupu eteniki. Te apii katoa maira tetai au Web site e akapeea i te maani i te au pomu, te poitini, e te akaaere i te au ravenga tamatakuanga. E maata tikai te au tarekareka kangakanga i runga i te Internet te akaariari ra i te au tu kino pakari e te au tutu toto vinivini.

 CHAT ROOM

Eaa te reira? E au ngai te reira i runga i te Web site ka rauka i te tangata i te taipu i te au tuatua ki tetai e tetai, no runga i tetai tumu tuatua me kore tetai manako.

Eaa i rekaia ai? Ka rauka i taau tamaiti i te komunikeiti ki tetai ua atu aronga kare rava aia i aravei ana, inara aiteite ua to ratou inangaro.

Taau ka kite mai. E taangaanga putuputu ana te aronga kino i te chat room i te akavare i tetai tamaiti no te pirianga ainga i runga i te Internet me kore no tetai araveianga. E akamanako ana e eaa tei tupu ana i te kimikimianga tetai vaine tata puka no runga i te paruruanga mei te Internet i roto i te puka e What in the World Are Your Kids Doing Online? Ei tuanga no tana kimikimianga kua akatutu aia iaia i runga i te Internet ei tamaine e 12 ona mataiti. “I te reira taime rai,” i ripoti ei te puka, “kua patiia mai aia e tetai tangata kia tomo atu ki roto i tetai chat room koia anake ua. Kua karanga aia e kare aia i kite i te tomo atu ki reira, e kua tauturu mai tona oa ou iaia, na te orongaanga mai i te au ikuikuanga e ka akapeea aia i te tomo atu ki reira. E oti kua inangaro te tangata i te kite e me ka inangaro aia i te rave i te ainga [i runga i te Internet].”

KARERE TAIPU VIVIKIIA

Eaa te reira? E au pukapukaanga taipuia i rotopu i te au tangata e rua me kore e maata atu.

Eaa i rekaia ai? No teia karere tae viviki mai, ka rauka i te tangata e taangaanga ra i te reira i te iki i te au oa tana ka tuatua atu mei tana papaanga ingoa i akaputuia e ia. Kare i te mea poitirere e, te ripoti maira tetai apii Kanata e e 84 patene au mapu e 16 ki te 17 mataiti e tuku ana i te au karere taipu vivikiia ki to ratou au oa, e e rave ana ratou i teia e tere atu e tai ora i roto i te ra okotai.

Taau ka kite mai. Ka riro te au pukapukaanga taipu vivikiia i te apai ke i te manako o te tamaiti me te anoanoia ra aia kia apii me kore kia rave i tetai angaanga te inangaroia ra te manako tamou. Pera katoa, akapeea e rauka ai ia koe i te akapapu e koai ma ta taau tamaiti me kore ta taau tamaine e komunikeiti ra? No te mea, kare koe e akarongo atu i te pukapukaanga.

BLOG

Eaa te reira? E tataanga no runga i te angaanga a tetai tangata i te au ra ravarai i runga i te

Internet.

Eaa i rekaia ai? Ko te blog te oronga ra i te atianga ki te au mapu kia tata i to ratou manako, inangaro e te angaanga. Te maataanga o te blog te akaruke ra i tetai va no te aronga tatau kia tata mai i tetai au tuatua, e e manganui te au tamariki e mataora ana i te kite e kua pau mai tetai tangata i ta ratou tataanga.

Taau ka kite mai. Ka rauka i te papuriki i te tatau i te blog. Ko tetai au mapu ka oronga manako kore ua i te au mea te ka akataka i to ratou ngutuare tangata, te apii, me kore te ngai e noo ra ratou. Ko tetai tumu: Ka akakino te blog i te ingoa o te tangata, kapitiia mai te tangata nana te blog. Ei akatauanga, me inangaro tetai pu i te aronga angaanga ka akara aia i ta ratou blog.

 AKANOONOOANGA TAOKOTAI I RUNGA I TE INTERNET

Eaa te reira? E ngai te akatika ra i te au mapu kia maani i tetai Web page e kia akamanea i te reira ki te au tutu, vitio, e te blog.

Eaa i rekaia ai? Te rauka ra i tetai mapu i te akataka mai iaia tikai na te maani anga e te akamanea anga i tetai Web page. Te akatika ra teia au akanoonooanga taokotai i runga i te Internet i te au mapu kia aravei i te “au oa” ou e manganui.

Taau ka kite mai. “Mei tetai pati rai tetai ngai akanoonooanga taokotai i runga i te Internet,” i karanga ai tetai tamaine ko Joanna tona ingoa. “Ka kitea mai tetai au tu tangata tuke ua ake rai.” Ka rauka i te au mapu e te aronga mamaata manako viivii i te taangaanga pikikaa i te au akakiteanga o tetai tangata tei tukunaia ki runga i teia akanoonooanga taokotai i runga i te Internet. No reira a Parry Aftab, e tangata kite karape i te paruru mei te Internet i kapiki ei i taua au ngai ra e “e ngai okotai ta te aronga kino e kimi ra no te ainga.”

Pera katoa, ko te au pirianga oa i runga i te Internet kare i te pirianga mou. I runga i ta ratou Web page, e maata te au ingoa i akaputuia e te au mapu i runga i te Internet, kare rava ratou i aravei ana, no te mea te inangaro ra ratou kia rekaia mai ratou e te aronga e atoro atura i ta ratou Web page. I roto i tana puka Generation MySpace, kua tata a Candice Kelsey e, ko te mea te tupu tikai ra koia oki “te iriiri ra te tamariki i te puapinga o tetai tangata ei oa no ratou na te akara anga e eia tangata e reka ra iaia.” Kua karanga katoa aia e: “Te iri anga i te au tangata tei akanooia ki runga i ta ratou papaanga ingoa, ka akariro i ta tatou tamariki ei aronga puapinga kore e ka taomi pakariia ratou kia akatutu mai ia ratou uaorai na roto i tetai ua atu tu, kia maata atu to ratou oa.” No reira, te ui ra te puka What in the World Are Your Kids Doing Online? i tetai uianga meitaki e: “Akapeea koe i te akamaramaanga e ka anoanoia te tamariki kia akatupu i te manako aroa e te tangi aroa me te akatika ra te ao erikitoroniki ia ratou i te aravei e te kopae i te tangata ma te manako kore ua?”

Ko teia au akaraanga e ono ua, ko tetai ia o te au angaanga e taangaangaia ana i runga i te Internet ta te au mapu e reka ra i teia tuatau. Me e metua koe, eaa taau ka rave i te paruru i taau tamariki mei te au kino i runga i te Internet?

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 4]

I Initia kua kake viviki ki runga te numero o te aronga e taangaanga ra i te Internet​—⁠taeaia te 54 patene i te mataiti okotai ua​—⁠ko te au mapu te maataanga ia ratou

[Tataanga i te kapi 7]

“Penei ka manako tetai metua i te Web cam [nenei komupiuta] e e ravenga ngoie e te mama ua no tetai tamaiti kia komunikeiti ki te au oa me kore kopu tangata, inara, ko tetai tangata kino e ravenga teia i te akara atu ki roto i te pia moe o tetai tamaiti.”​—Robert S. Mueller III, akaaere o te Federal Bureau of Investigation