Tamariki i Runga i te Internet—Ta te au Metua ka Rave
Tamariki i Runga i te Internet—Ta te au Metua ka Rave
EI METUA, ko teea turanga ainei te ka tamanamanata tikai ia koe—te kite anga e tei taau tamaiti me kore taau tamaine te taviri motoka o te ngutuare, me ko te kite anga e tei runga aia i te Internet kare e arairai anga? Te o maira te kino ki teia nga turanga. E te umuumuia ra te tu tau no teia nga turanga. Kare e rauka i te au metua i te arairai ua rai i ta ratou tamariki i te akaoro anga i te motoka, inara ka rauka ia ratou i te akapapu e kia apiiia ta ratou tamariki i te akaoro meitaki. Pera katoa, e manganui te au metua te apii ra i ta ratou tamariki kia taangaanga meitaki i te Internet. Ka rauka i teia au kaveinga Pipiria e aru mai nei i te tauturu.
“E angaanga te tangata karape katoa ma te kite.” (Maseli 13:16) Ka anoanoia te au metua o te tamariki e taangaanga ra i te Internet kia marama e akapeea i te taangaanga i te reira, e eaa ta te tamariki e rave ra i te tuku anga i te karere taipu vivikiia, i te akarakara anga i te Web page, me kore i te taangaanga anga i te Internet no tetai ua atu au tumu. “Eiaa e manako e kua pakari koe e kare koe e kite me apiiia,” i karanga ai a Marshay, e metua vaine no nga tamariki e rua. “E tauta kia marama i te au ravenga tekinoroti.”
“Ei paruru taau e anga no rungao, ko te taka mai aea tetai tangata ki raro.” (Deuteronomi 22:8) Penei ka oronga mai te aronga na ratou te Internet e te au porokaramu komupiuta i te tauturu i te au metua kia “paruru” i ta ratou tamariki mei te au Web site kino e te au tutu tau kore. Tetai pae porokaramu ka tauturu i te arai i te tamariki kia kore ratou e akakite e koai ratou, to ratou ingoa me kore te ngai nooanga. Inara, ka anoanoia kia kitea e kare taua au porokaramu ra e rauka ua i te arai i te au apinga kino katoatoa. Pera katoa, e manganui te au tamariki mapu tei tukatau i te taangaanga i te komupiuta ka kite i te tomo ki roto i taua au ngai kino ra, noatu e eaa te porokaramu.
“Ko tei akatakake iaia uaorai te kimi ra i tona uaorai anoano tika kore; te patoi pouroa ra aia i te pakari tau.” (Maseli 18:1, NW) I roto i tetai apii i Peritane, kua akakiteia mai e e vaitata e 1 i roto i te au mapu e 5 mei te mataiti 9 ki te 19, tei roto i to ratou pia moe te komupiuta no te taangaanga i te Internet. Na te tuku anga i te komupiuta ki te ngai ka kite te katoatoa, ka tauturu i te au metua kia akara meitaki e eaa ta te tamariki e rave ra i runga i te Internet, e penei ka akamaroiroiia ratou kia kopae i te au Web site tau kore.
“Kia matakite i to kotou aerenga, eiaa mei ta te kite kore, mei ta te aronga pakari ra. Ma te taporoporo marie i te tuatau, no te mea e tuatau kino teia.” (Ephesia 5:15, 16) E iki i te taime ka taangaanga te tamariki i te Internet, e eaa te roa ia ratou i runga i te reira, e te au Web site ka atoro e kare e atoro. E uriuri i taau au ture ki taau tamariki, e e akapapu e kua marama ratou i te reira.
E tika rai, kare e rauka ia koe i te tiaki ua i taau tamariki me kare ratou i te kainga. No reira, e puapinga tikai i te apii i te au kaveinga tau ki taau tamariki kia rauka ia ratou i te rave i te au ikianga pakari me kare ratou i mua ia koe. * (Philipi 2:12) E akataka meitaki kia ratou e eaa te ka tupu me aatiia taau au ture no te Internet. E oti, e akapapu e kia akonoia taua au ture ra.
“E akara [te metua vaine meitaki] i te akonoanga o tona ngutuare.” (Maseli 31:27) E akara meitaki i te taangaanga anga taau tamariki i te Internet, e e akakite kia ratou e ka akara katoa koe i te reira. Kare teia e riro ei tamanamanataanga ia ratou uaorai. Kia maara ra e, e ngai uriuri anga manako te Internet no te katoatoa. Te akamaroiroi maira te Federal Bureau of Investigation i Marike e, e aere te au metua ki roto i te au akaoniti Internet a ta ratou tamariki, e e akara katoa i ta ratou e-mail e te Web site ta ratou i atoro ana.
“Na te akono meitaki e tapapa ia koe i reira; e na te kite e tiaki ia koe; Kia ora koe i te arataa o te tangata kino ra, i te tangata e tuatua i te tuatua akatoatoa ra.” (Maseli 2:11, 12) Te akara meitaki anga e te akono anga kua kotingaia. Te au mea puapinga taau e apii ra—e te akaraanga taau i akanoo—ka puapinga maata atu ia i te paruru anga i taau tamariki. No reira e akapou i te taime i te uriuri ki taau tamariki e eaa te ka tupu i runga i te Internet. Na te komunikeiti maoraora anga ki taau tamariki ka riro te reira e ko te paruru anga meitaki rava atu mei te au kino i runga i te Internet. “E tuatua ana maua ki ta maua nga tamaroa no te aronga ‘kino’ i runga i te Internet,” i karanga ai a Tom, e metua Kerititiano. “E akamarama katoa ana maua e eaa te au ravenga ainga, e eaa ra ka kopaeia ai, e te au tumu auraka rava raua e komunikeiti ki te au tangata kare raua i kite.”
Ka Rauka ia Koe i te Paruru i Taau Tamariki
Ka anoanoia te tauta anga i te paruru i taau tamariki mei te au kino i runga i te Internet, e e taui putuputu ana te au ravenga erikitoriniki no te tomo atu ki te ngai akakite anga nuti. Penei ka apai mai te au tekinoroti ou i te au akameitakianga takake e te au kino ki te tamariki kare i kitea ana i mua ana. Akapeea te au metua i te akapapa anga i ta ratou tamariki no te au kino no te tuatau ki mua? “E akapuanga oki tei te pakari, e akapuanga tei te moni,” i karanga ai te Pipiria.—Koheleta 7:12.
E tauturu i taau tamariki kia riro ei aronga kite pakari. Pera katoa e tauturu ia ratou kia marama e akapeea i te kopae i te kino i runga i te Internet e kia taangaanga meitaki i te Internet ma te tu tau. No reira, ka riro te Internet ei apinga meitaki, kare e akakino i te turanga o taau tamariki.
[Tataanga Rikiriki i Raro]
^ para. 7 Kia maara i te au metua e e manganui te au mapu te ka rauka i te taangaanga i te Internet na roto i te cell phone, i te au apinga apaipai aere, e pera tetai au pia kangakanga vitio.
[Tataanga i te kapi 8]
I Peritane, e 57 patene o te au mapu mei te mataiti 9 ki te 19 te taangaanga ra i te Internet i te au epetoma, e kite ana ratou i te au ravenga ainga; inara, e 16 ua rai patene au metua te irinaki ra e kua kite ta ratou tamaiti i te au ravenga ainga i runga i te Internet
[Tataanga i te kapi 9]
Te irinaki ra te aronga kite karape e penei kua taea e 750,000 aronga kino te taangaanga ra i te Internet i te au ra ravarai, e te akarakara aere ra i te chat room i runga i te Internet e te au Web site kimi tane me kore kimi vaine
[Tataanga i te kapi 9]
I Marike, e 93 patene au mapu mei te mataiti 12 ki te 17 e taangaanga ana i te Intenet
[Tutu i te kapi 8, 9]
Ka rauka ainei ia koe i te apii i taau tamaiti i te taangaanga tau i te “Internet”?