Te Tumu i Pou ei te Ika

“Kua kite au i te au mataiti meitaki e te au mataiti kino, inara kare rava au i kite ana i tetai turanga manamanata no te tautai mei ta matou rai e kite nei,” i karanga ai a George e 65 ona mataiti, e tautai ana aia i te pae tai i te tokerau opunga o Engarani. “Te pou aere ua atura te ika​—⁠te tamanu, te whitefish, te cod, te koura​—⁠te au mea katoatoa.”

KARE e ko George anake ua tei manamanata ana; aiteite ua te au ripoti manamanata no te au moana e itu o te ao katoa nei. I Peru, e rangatira a Agustín no tetai pai tautai e 350 tane te teimaa. “E 12 mataiti i topa akenei, kua akamata takere te ika tareni i te akapou aere,” i karanga ai aia. “I Peru, i maata ana te ika i roto i te mataiti katoa, inara i teianei e maata te taime kare e ika e mou mai ana i te au marama. Kare rava matou e tautai ana mei tetai 25 kiro mita mei taatai, inara i teianei e taea ana e matou e 300 kiro mita te mamao i te kimi ika.”

Te karanga ra a Antonio i noo ana i Galicia, Paniora e: “E 20 tuma mataiti toku tautai anga. Kua kite au i te ki o te moana i te akapou marie anga. E maata atu ta matou e tari nei i ta te moana ka rauka i te oronga mai.”

Kare e rauka i te akara i tetai tutu o te moana tei akakinoia no te tautai maataanga, mei te tutu rai o tetai vaorakau tei purutoia ki raro. Kua karanga tetai akamatakite anga ou no ko mai i te United Nations Food and Agriculture Organization no runga i te tautai maataanga e: “E kino pakari e e mea mataku te turanga, no te mea mei te 75 patene o te ngai tautai o te ao kua tautai pu tikaiia, tautai maata ravaia, me kore kua akapouia.”

Ko te ika te kai maata no te porotini animara e kaingaia na e tetai tuanga rima o te au tangata ravarai. No reira, ko tetai kai puapinga  rava atu kia tatou, ka ngaro te reira. Kare e maata ana te ika i te au ngai ravarai o te moana. Ko te tika, e meangiti ua te au mea ora i roto i te tai. Ko te ngai maata rava atu te ika, ko te au ngai vaitata atu ki taatai, pera katoa te au ngai e maranga mai ana te tai kiia e te au mea meitaki mei raro mai i te moana. Te angai ra te au mea meitaki i te au remuremu kitea koreia, ko te akamata angaia i te aerenga kai o te moana. Na roto i teea mataara te takinokinoia ra e te au ravakai te au ngai tautai ta ratou e irinaki ra no te kimi puapinga? Te oronga maira te tuatua enua o tetai ngai tautai i te au pauanga.

Te Grand Bank​—⁠Te Akamata Nei te Takinokinoanga

Kua akamata mai tetai turanga tei aiteite ki te tuatau kimi anga auro, i te tikoti anga tetai matoro pai Itaria, ko John Cabot * ki Ataranatiki mei Engarani mai, tei kite mai i te au ngai tautai o te Grand Bank, i roto i tetai ngai papaku ua, kare i mamao mei taatai i Kanata. Kua tupu teia e rima ua rai mataiti i muri ake i te teretere anga rongonui o Christopher Columbus, i te mataiti 1492. Kare i roa ana, e anere ua atu au ravakai tei aere atu ki te Ataranatiki i te tautai i te Grand Bank. Kare rava e tangata no Europa mai i kite ana i tetai tai tei kiia e te cod.

E meitaki te oko o te cod mei te auro rai. E oko maataia ana no tona kiko teatea, kare e matu, e te rekaia nei rai e te au tangata i te ao katoa. Ko te teiaa o tetai cod no te Ataranatiki, mei te 3 e te 20 paunu, inara ko tetai au cod mei te tangata rai te maatamaata i roto i te Grand Bank. I te au anere mataiti i muri mai kua akamaata atu te au ravakai i ta ratou tautai anga, ia ratou e taangaanga ra i te au kupenga tavere mamaata e te kati roangarere e tauatini ua atu au matau i runga.

Te Tupuanga ki te Angaanga Tautai

I te taenga te 19 anere mataiti, kua manamanata tetai au tangata o Europa no tei pou aere te ika, te ereni tikai. Inara, kua tuatua te Poropeta ko Thomas Huxley, e peretiteni no te British Royal Society, i ko i te International Fisheries Exhibition i London i te mataiti 1883 e: “E maata tikai teia ika e e rikiriki ua ta tatou e mou maira . . . te irinaki nei au i reira e ko te ngai tautai i te cod . . . e pera katoa te au ngai tautai mamaata katoatoa o te moana, kare rava te ika e pou.”

Tokoiti ua te tangata i ekoko i te manako o Huxley noatu e i muri ake i te akamataanga i te taangaanga i te au pai tima, ei tautai i runga i te Grand Bank. Kua inangaro maataia atu te cod, i muri ake tikai i te mataiti 1925, te maani anga a Clarence Birdseye o Massachusetts, i U.S.A., i te ravenga akatoka viviki i te ika. Na te taangaanga anga i te inu ei akatere i te au pai tavere, kua mamaata atu te pokai ika a te au ravakai e mou mai ana. Inara e maata atu te au takinokinoanga ka tupu mai.

I te mataiti 1951 kua tae mai tetai pai akara anga tuke ake rai, no Peritane mai i te tautai i roto i te Grand Bank. E 85 mita te roangarere e ka rauka i te apai e 2,600 tane te teimaa. Ko te pai tavere mua teia o teianei ao tei rauka i te akatoka e te kou viviki i te ika tei mou mai. E ngai tetai no te uuti anga mai i te kupenga mamaata i muri i te pai, e i runga i te ati i raro, e au pa matini tetai te rauka ra i te tipupu viviki i te kiko o te ika, kia akatokaia. Na te taangaanga anga i te au matini kimi ika, ka rauka i te pai i te kimi i te nao ika i te po e te ao, no te au epetoma.

Kua kite mai te au pa enua i te puapinga no te moni ka rauka, e kare i roa ana e anere ua  atu pai tavere i runga i te moana, e e i ana ratou e 200 tane ika i te ora okotai. Ko tetai au pai ka rauka i te apai e 8,000 tane te teimaa e te tavere ra i tetai au kupenga mamaata ka o tetai aka pairere ki roto.

Te Tupuanga Kino

“I te openga o te au mataiti 1970,” i karanga ai te puka Ocean’s End, “te irinaki ra rai te maataanga o te tangata i te manako tarevake e kare rava te ika e pou.” Kua maata te au pai tavere mamaata e tautai ra i roto i te Grand Bank i te au mataiti 1980. Kua akamatakite mai te au taineti e te ngaro ua atura te au pokai cod. Inara e raungauru ua atu tauatini tangata i teianei te irinaki ra i teia ngai tautai no te kimi puapinga, e te emiemi nei te aronga porotiki i te maani i tetai ikianga mareka kore. I te mataiti 1992, kua akaari mai te au taineti e kua topa kino rava te pokai cod ki te 98.9 patene i roto ua i te 30 mataiti. Kua tureia te tautai cod i runga i te Grand Bank. Inara, kua tureti. E 500 mataiti i muri ake i te kitea angaia, ko tetai ngai ika maata roa atu o teianei ao kua takinokino ravaia.

Te irinaki nei te aronga ravakai e ka oki akaou mai te cod. Inara, e ora ana te cod no tetai 20 tuma mataiti e e marie ua tona tupuanga. Mei te mataiti 1992, kare ake rai te cod i oki mai ake.

Te Manamanata o te Tautai i te ao Katoa Nei

Ko tei tupu i runga i te Grand Bank e akaraanga kino tikai no te manamanata i te ao katoa no te angaanga tautai. I te mataiti 2002, kua karanga te minita no te tuanga taporoporo o Peritane e “e 60 patene o te au ngai e kiteaia ana te ika i teianei ao, kua takinokino ravaia.” Ko te aai, te akura, te mango, e te uu tetai o teia au ika te pou aere atura.

E manganui te au enua puapinga kua takinokino takere i to ratou ngai tautai, e te kimi atura i tetai au ngai mamao no te tautai. Ei akaraanga, ko te au moana o Aperika tetai ngai meitaki rava atu o teianei ao no te tautai. E manganui te au tutara Aperika kare e rauka i te patoi i te au raitini tautai, te irinaki ra ratou ki runga i te moni a te au pa enua mamao ei tuanga moni na te kavamani. No reira rai te au tangata o te reira au ngai i riri ei no tei akapou aereia ta ratou ika.

Eaa i Tautai Maata ua Atu ei?

Ki tetai tangata ke, i te akaraanga e mama ua te pauanga​—⁠auraka e tautai mamaata. Inara, kare te reira i te mea mama ua. Ko te kimi moni no te angaanga tautai e aka moni te ka inangaroia no te au apinga tautai. No reira, te inangaro ra te ravakai tataki tai i tetai ke kia kore ratou e tautai, koia ua te ka tautai. Ko te openga, kare e tangata e inangaro i te akamutu i te tautai. Pera katoa, ko te au kavamani e tuku maata ra i te moni ki roto i te angaanga tautai, te riro maira e ko ratou tetai tumu no te manamanata. Te karanga ra te makatini Issues in Science and Technology e: “Te manako putuputu ra te au pa enua i te akakoroanga [a te UN] no te taporoporo anga i te ngai tautai ei au ture kia akonoia e tetai au pa enua ke, inara kare ratou e aru ana i te reira.”

E apainga katoa ta te aronga tautai tarekareka. Te ripoti anga no tetai apii i Marike, te karanga ra te tianara New Scientist e: “Te tautaiia nei e 64 patene o teia au ika e pou atura e te aronga tautai tarekareka i roto i te Ava o Meiko.” No te mea, e akakeuanga pakari ta te aronga tautai tarekareka e te aronga tautai kimi moni, te rave ra te au porotiki i te au mea e rekaia mai ei ratou, kare e paruru ana i te au pokai ika.

Ka rauka ainei i te paruru i te au ngai tautai o teianei ao? Te karanga ra a Boyce Thorne-Miller i roto i tana puka The Living Ocean e: “Kare e ravenga taka meitaki e rauka mai ei ei paruru i te au ika o te moana, kia taui roa ra te au tu o te tangata.” Ma te mataora, kua akanoo Tei Anga, te Atua ko Iehova, i tetai Patireia te ka akapapu mai i te tuatau tinamou ki mua no te ao katoa.​—⁠Daniela 2:44; Mataio 6:⁠10.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 19]

Mei te au vaorakau purutoia, kua akakinoia te moana no te maata rava te tautai

[Tataanga i te kapi 20]

“Mei te 75 patene o te ngai tautai o te ao kua tautai pu tikaiia, tautai maata ravaia, me kore kua akapouia.”​—⁠United Nations Food and Agriculture Organization

 [Tataanga i te kapi 21]

Ko te ika te kai maata no te porotini animara e kaingaia na e tetai tuanga rima o te au tangata ravarai

[Tutu i te kapi 21]

Kamupotia

[Tutu i te kapi 21]

Tautai kimi puapinga, Arataka

[Tutu i te kapi 21]

Temokaratiki Repapuriki o Kongoko

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 18]

© Janis Miglavs/DanitaDelimont.com

[Au Akameitakianga no te Tutu i te kapi 20]

Top: © Mikkel Ostergaard/Panos Pictures; middle: © Steven Kazlowski/SeaPics.com; bottom: © Tim Dirven/Panos Pictures