Tamariki Matu Roa Eaa te ka Rauka i te Rave?

TE KITEA matauia nei te matu roa o te tamariki i te au enua e manganui. Te karanga nei te World Health Organization e takapini i te ao katoa te tamanakoia nei e e 22 mirioni tamariki i raro ake i te rima mataiti e teimaa roa te kopapa.

Ko tetai kimikimi anga enua i Paniora kua akaari mai e i roto i te au tamariki ravarai e 3, e 1 kua teimaa roa te kopapa me kore e matu roa. I roto ua i te ngauru mataiti (1985-1995), kua maata atu e toru taime te tamariki matu roa i Autireria. E 30 mataiti i topa akenei, kua maata atu e toru taime te tamariki matu roa mei te 6 ki te 11 mataiti i Marike.

Te totoa katoa nei te tamariki matu roa ki te au enua kare e puapinga rava ana. Kia tau ki te Akaaerenga Tauturu i te Matu Roa i te Pa Enua, i roto i tetai au tuanga o Aperika, e maata atu te tamariki matu roa i te tamariki kare e kaikai meitaki ana. I te mataiti 2007, kua riro mai a Meiko e ko te rua o te enua i teianei ao, i muri ake ia Marike, e maata te tamariki matu roa. Kua karangaia e i roto i te Oire Maata anake ua ko Meiko, e 70 patene au tamariki e te au mapu kua teimaa roa te kopapa me kore e matu roa. Te akamatakite maira te taote vavai no te tamariki ko Francisco González e, penei ko teia “te uki mua ka mate i mua ake i to ratou metua no te au turanga kino o te matu roa.”

Eaa te au turanga kino? E toru o teia ko te toto vene, toto kake, e te maki pukuatu. Ko teia te au maki i manakoia ana i mua ana e no te aronga mamaata. Kia tau ki te U.S. Institute of Medicine, e 30 patene tamariki tamaroa e e 40 patene tamariki tamaine tei anauia i Marike i te mataiti 2000, kua akakinoia to ratou oraanga e te tu toto vene tuanga 2 no te matu roa.

Te akaari maira te au kimikimi anga i te tu kino pakari i rotopu i te tamariki. Ko te maata atu ia o te turanga matu roa ko te maata atu rai ia o te turanga toto kake. “Me kare teia kake anga o te toto kake e tauiia, penei ka aro atu tatou i te tupuanga maata o te aronga maki pukuatu ou i roto i te au mapu e te aronga mamaata,” i akamatakite mai ei te Taote ko Rebecca Din-Dzietham o te Apii Morehouse no te Vairakau i Atlanta, i Georgia.

Te au Tumu

Eaa te tumu i totoa ai teia tu no te tamariki matu roa i te ao katoa nei? Noatu e ka tuia te tamariki e teia maki mei ko mai i te au metua, te kake anga maata o te tu matu roa i te au raungauru mataiti ua akenei, te akaari maira e kare e ko te au gene ua te tumu no te reira. Te akakite ra a Stephen O’Rahilly, e poropeta apii kemikara e te vairakau i te Apii Teitei o Cambridge i Engarani e: “Kare te au teera ora e akataka mai ana i te kake anga o te tu matu roa. Kare e rauka ia tatou i te taui i to tatou gene i roto i te 30 tuma mataiti.”

I te tuatua anga no runga i te au tumu, te karanga ra te Mayo Clinic, i Marike e: “Noatu e na tetai au teera ora e te au kemikara i roto i te kopapa e akatupu ana i te tamariki matu roa, te maataanga o te teimaa o te kopapa kua tupu mai no te kaikai maata a te tamariki e kare e rava ana te akamatutu i te kopapa.” Te akatutu maira nga akaraanga e rua i te tauianga te tu o te kaikai anga i teia tuatau.

 Te mea mua, no te mea e kare e rava ana te taime e te maroiroi o nga metua e angaanga ra i te akapapa i te kai, kua riro te kai tunu vivikiia ei mea matauia i te kai. E maata tikai te au are kaikai tunu vivikiia te kai i roto i teianei ao. Te ripoti maira tetai kimikimi anga e e vaitata e toru tuanga o te au tamariki katoatoa i Marike mei te 4 ki te 19 mataiti e kai ana i te kai tunu vivikiia i te au ra ravarai. Ko te reira au kai e maata te tuka e te inu e e oronga tuanga mamaataia mai ana.

Te rua, kua monoia te u e te vai ki te vai venevene. Ei akaraanga, i te au mataiti tataki tai e akapou ana te iti tangata Meiko i ta ratou moni ki runga i te vai venevene, te kora tikai, kare e ki runga i te kai tau meitaki tikai e tai ngauru. Kia tau ki te puka Overcoming Childhood Obesity, ko te inu anga e tai ua poti vai venevene, e 600 miri rita i te ra okotai, ka maata atu te teimaa o te kopapa e 25 paunu i roto i te mataiti!

No te rava kore i te akamatutu i te kopapa, kua kitea mai e tetai apii tei raveia e te Apii Teitei o Glasgow i Tekotia e ko te avereti o te tamariki e toru mataiti, e rave ana ratou “i te angaanga akamatutu i te kopapa” e 20 ua rai miniti i te ra. I te tuatua anga no runga i tera apii, kua karanga te Taote ko James Hill, e poropeta no te taote tamariki e te vairakau i te Apii Teitei o Colorado e: “Te kake ua atu anga te tu noonoo aere ua o te tamariki i te U.K. [Peritane] kare i te mea umere e te kitea nei teia i roto i te maataanga o te au enua takapini i teianei ao.”

Eaa te Ravenga no te Rapakau?

Kare te aronga apii no te kai meitaki e inangaro ana e kia akaravaravaia te kai a te tamariki, no te mea ka riro teia ei akakino i to ratou tupuanga e te oraanga kopapa. Inara, te karanga ra te Mayo Clinic e: “Ko tetai ravenga meitaki rava atu i te kopae i te teimaa o te kopapa o ta ratou tamariki koia oki, kia akameitaki mai i te kai e kia rave te ngutuare tangata katoa i te akamatutu i te kopapa.”​—⁠Akaraia te pia i te pae mai.

E iki te ngutuare tangata i te kaikai meitaki e te akamatutu i te kopapa. Me rave kotou i teia, ka riro mai te reira ei oraanga matauia no ta kotou tamariki, e ka rave ua atu rai ratou i te reira e mamaata ua atu ratou.

[Pia/​Tutu i te kapi 28]

EAA TA TE AU METUA KA RAVE?

1 E oko e e kai maata ua atu i te ua rakau e te vetitaporo, kare i te kai kua akapapa vivikiia.

2 Ta rimiti i te au vai venevene, e te au vai tatukaia, e te au kai e maata te inu e te tuka. Inara, e oronga i te vai e te u vaivai e te apinga katikati meitaki tikai.

3 E taangaanga i te au ravenga tunu kai kare e maata te inu, mei te tau rai, te tunu paka, e te tunu ki roto i te vai, auraka e varaipani i te kai.

4 Tameangiti i te au tuanga kai.

5 Auraka e taangaanga i te kai ei tutaki me kore ei tavarenga anga.

6 Auraka e tuku i te tamariki kia aere e kare i kai ti ana. Penei ka taki atu teia ki te kaikai maata a muri mai.

7 Kaikai i ko i te kaingakai. Me kaikai i mua i te tivi e te komupiuta, kare te reira tangata i kite ana e te kaikai maata ra aia noatu e kua ki takere te kopu.

8 Akamaroiroi i te angaanga akamatutu i te kopapa, mei te akaoro patikara, te kanga poro, e te rere kaka.

9 Ta rimiti i te taime i te akarakara tivi, te taangaanga i te komupiuta, e te kanga i te au apinga vitio.

10 Parani no te ngutuare tangata kia aere ki vao, mei te aere anga ki ko i te ngai o te manu, te pai vai, me kore te kanga i roto i te paka.

11 Akanoo i te au angaanga na te tamariki kia rave.

12 Akanoo i te akaraanga no te kaikai meitaki e te akamatutu i te kopapa.

[Akameitakianga]

Sources: The National Institutes of Health and the Mayo Clinic