Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Papakitai e te Akavaavaa—Kite Anga i te au Tumu

Papakitai e te Akavaavaa—Kite Anga i te au Tumu

Papakitai e te Akavaavaa​—Kite Anga i te au Tumu

“Anau rangatira pouroaia te tangata ravarai, e aiteite ua te tu ngateitei e te tu tikaanga. Kua orongaia kia ratou te manako tau e te akava ngakau kia akono i tetai e tetai ma te tu taokotaianga taeake.”​—⁠Atikara 1, Universal Declaration of Human Rights.

NOATU te manako meitaki, te tupu nei rai te papakitai e te akavaavaa ki te tangata ravarai. Kare teia tu manamanata e akaari ua maira i to tatou tuatau kino, te akaari katoa maira i te tu ara o te tangata. (Salamo 51:⁠5) Noatu ra, kare e puapinga kore te au turanga. E tika, penei kare e rauka ia tatou i te akakore i te akavaavaa ta tatou e kite nei takapini ia tatou, inara ka rauka ia tatou i te akaatea i te au tu papakitai i roto ia tatou.

E puapinga tikai i te kite e e tupu ana te papakitai ki te katoatoa. Te karanga ra te puka Understanding Prejudice and Discrimination e: “Penei ko te au taopengaanga puapinga rava atu tei tupu mai no te kimikimianga no te papakitai, ko teia: (1) ka tupu teia tu papakitai ki tetai tangata te manako ra e te tuatua ra, (2) e maata te tautaanga pakari e te marama anga kia akaiti mai i te papakitai, e te (3) ma te akakeuanga maata, ka rauka te reira i te akakoreia.”

Kua akamaramaia mai e ko te apiianga te “ravenga ririnui maata rava atu” i te kopae i te papakitai. Ei akaraanga, ka rauka i te apiianga tau i te akaari tikai mai i te au tumu papakitai, te tauturu ra te reira ia tatou kia akara meitaki i to tatou uaorai au tu, e te tauturu ra ia tatou kia ariu tau atu i te papakitai me ko tatou tei akakinoia mai.

Kite Anga i te au Tumu

E akariro ana te papakitai i te au tangata kia pikikaa, kia manako tarevake, me kore kia kopae i te au tumu te akaekoko ra i to ratou au manako akakoro takereia. Penei kua akamata mai te papakitai na roto i te tu akaraanga puapinga tau ua a te ngutuare, inara kua akakeu tarevakeia, me kore kua akamataia mai e te aronga te akamaroiroi ra i te au manako tarevake no tetai iti tangata me kore no tetai au peu. Na te akaepaepa enua e te au apiianga pikikaa a te akonoanga e akamaroiroi katoa ana i te papakitai. Ka akatupu mai te reira i te tu akaparau. Ia koe e akamanako ra i te au tumu e te au kaveinga tau te aru maira i roto i te Pipiria, kore koe e akara meitaki i toou uaorai au tu, e e akara me e tauianga tetai ka anoanoia?

Au oa. E tu oaoa te tu o te au tangata, e e mea meitaki teia. E tika rai, te karanga ra te Pipiria e “ko tei akatakake iaia uaorai te kimi ra i tona uaorai anoano tika kore” e ka kopae katoa i te pakari tau. (Maseli 18:1, NW) E iki meitaki tatou i to tatou au oa, no te mea ka riro ratou ei akakeuanga pakari kia tatou. No reira, e akamanako meitaki te au metua pakari i te au oa o ta ratou au tamariki. Kua akaari mai te au apiianga e e tupu ana te tu iriiri tangata ki te tamariki rikiriki e toru mataiti, ta ratou i mou mai mei te au tu, te tuatua e te peu a tetai ke. E tika rai, ka tauta pakari te au metua te ka rauka ia ratou, kia riro ei akakeuanga meitaki no ta ratou au tamariki rikiriki, te kite anga e ko te akakeuanga a te au metua te tumu ririnui maata no te akatupu anga i te au mea puapinga i roto i tetai tamaiti.

Eaa ta te Pipiria e karanga ra? “E apii i te tamaiti [me kore tamaine] i te arataa e tikaʼi iaia kia aere ra; e kia pakari aia ra, kare e akaruke i taua arataa ra.” (Maseli 22:⁠6) “Ko tei kapiti katoa i tona aerenga ki to te aronga pakari ra, ka pakari katoa ïa: ko tei kapiti ra ki te aronga neneva ra, e mate ïa.” (Maseli 13:20) Me e metua koe e ui kia koe uaorai: ‘Te arataki ra ainei au i taku tamariki na te arataa tika e te tau i roto i te nga mata o te Atua? E kapiti ana au ki te au tangata e akakeuanga meitaki to ratou ki runga iaku? E akakeuanga meitaki ainei au ki tetai ke?’​—⁠Maseli 2:​1-9.

Akaepaepa enua. Kua akataka mai tetai tikitinari i te akaepaepa enua e “e manako akangateitei ua anga i tetai enua i runga ake i tetai, e te manako maataanga i te akamaroiroi anga i ta te reira au peu e te au inangaro, kare ra e turuturu ana i tetai atu au enua.” Kua akakite mai a Ivo Duchacek, e poropeta no te apii taineti poritiki i roto i tana puka Conflict and Cooperation Among Nations e: “Te akatakake nei te akaepaepa enua i te au tangata ki roto i tetai au pupu kare e turuturu atu ana i te manako o tetai ke. Tei tupu mai, te manako ra te au tangata ia ratou na mua e e tangata Marike, e tangata Rutia, e tangata Tinito, e tangata Aiphiti, me kore e tangata Peru, te rua e tangata ua aia​—⁠me kore kare rava.” Kua tata tetai tekeretere tianara no te UN o mua ana e: “E maata te au manamanata ta tatou e aro atu nei i teia tuatau te tau ra, me kore te tupu ra no te au tu pikikaa​—⁠kua ariki manako koreia tetai o teia au tu. I rotopu i teia au tu ko te manako papakitai akaepaepa enua​—⁠‘toku enua, e tika me kore e tarevake.’ ”

Eaa ta te Pipiria e karanga ra? “Kua aroa maata maira te Atua i teianei ao katoa [te au tangata ravarai] i oronga mai ei aia i tana Tamaiti anau tai, kia rauka i te katoatoa te taangaanga i te akarongo kiaia e kia kore e takoreia inara kia rauka te ora mutu kore.” (Ioane 3:16, NW) “Kare te Atua e akono i te tu o te tangata: Ko te mataku ra iaia, e ko te rave i te tuatua-tika, i te pa enua ravarai, ko tei kiteia mai ïa e ia.” (Angaanga 10:​34, 35) E ui kia koe uaorai, ‘Me e aroa papakitai kore to te Atua​—⁠te ariki anga i te au tangata mei te pa enua ravarai, kapiti mai iaku​—⁠kare ainei au e tauta i te aru iaia, me te karanga tikai ra au e te akangateitei ra au iaia?’

Iriiri tangata. Te irinaki ra te aronga iriiri tangata e “Te akatupu ra te maataanga o te iti tangata i te tu tukeke i roto i te au tangata me kore te tu kite karape, e e teitei atu tetai iti tangata i tetai,” i karanga ai tetai tikitinari. Inara, tei kiteaia i roto i te puka The World Book Encyclopedia, “kare [te aronga kimikimi] i kite mai i tetai au tumuanga taineti no taua au tuatua ra no te turanga teitei o te [iti tangata].” Te au tu tau kore kino ta te iriiri tangata i akatupu, mei te patoi putuputu anga a te au tangata i te au tikaanga o tona au oa tangata, e akapapuanga kino te reira e te akatumuia ra ki runga i te au manako pikikaa.

Eaa ta te Pipiria e karanga ra? “Na te tuatua-mou kotou e akarangatira.” (Ioane 8:32) “[Na te Atua] i anga i te tangata i te pa enua katoa nei i te toto okotai ra.” (Angaanga 17:26) “Kare oki ta Iehova akara anga e tau ki ta te tangata; e akara oki te tangata ki te tu i vao ake, karekā Iehova e akara ïa i te ngakau.” (1 Samuela 16:⁠7) E ui kia koe uaorai: ‘Te akara ra ainei au i te au tangata mei ta te Atua akara anga? Te tauta ra ainei au i te kimi eaa tikai te tu o tetai ke​—⁠penei te tu o tetai iti tangata ke, me kore ta ratou peu​—⁠na te akamatau anga i te kite i etai ia ratou?’ Me matau tatou i te kite i te reira tangata, kare tatou e manako tarevake atu iaia.

Akonoanga. Te karanga ra te puka The Nature of Prejudice e: “E tupu ana te manako makitakita me taangaanga te au tangata i ta ratou akonoanga ei kotoe anga, no te [aruaru anga noinoi] e te inangaro ia ratou uaorai ei iti tangata. I tupu kapiti mai ei te akonoanga e te papakitai.” Te mea umere, te akakite ra taua puka ra e, e manganui te au tangata akonoanga “te taui ra mei te aronga irinaki akonoanga ki te aronga papakitai.” Te kiteaia nei te akapapuanga no taua au tuatua ra i roto i te au akonoanga iriiri tangata, te au tu makitakita e te kino i rotopu i te au pupu akonoanga, e te au angaanga tamatakutaku tei akakeuia e te akonoanga.

Eaa ta te Pipiria e karanga ra? “Te pakari no runga maira [no ko mai i te Atua] . . . e mea au ïa, e te maru, . . . kare oki e akatu ke i te tangata.” (Iakobo 3:17) “E akamori ei i te Metua te aronga akamori tika ra, ma te vaerua e te tuatua-mou.” (Ioane 4:23) “E aroa atu i to kotou aronga enemi . . . e pure oki no te aronga e akakino mai e tei takinga-kino mai ia kotou.” (Mataio 5:44) E ui kia koe uaorai: ‘Te akaari ra ainei taku akonoanga i te aroa tika tikai ki te katoatoa, e ki te aronga katoa te inangaro ra i te takino mai iaku? Te ariki ra ainei taku akonoanga i te au tangata ravarai, noatu eaa te enua anau, te kara pakiri, e vaine me e tane, te turanga pae moni, me kore te turanga teitei?’

Akaparau. I roto i te tu akateitei iaia uaorai me kore te akatietie, e akatupu ana te akaparau i tetai tangata kia manako papakitai maata atu. Ei akaraanga, ka rauka i te akaparau i te akariro i tetai tangata kia manako akateitei atu, me kore kia manako mareka kore atu i te aronga kare e meitaki ana i te apii me kore i te aronga putaua. Ka akatupu katoa te reira iaia kia irinaki ki runga i te au manako tarevake te akateitei ra i tona enua me kore tona iti tangata. Na te aronga manako kikite tarevake, mei te tutara Nazi rai ko Adolf Hitler, i akamaroiroi pakari i te tu akaparau no te enua e te iti tangata kia turuturu taokotai mai i te katoatoa e te akakino anga i te aronga e manakoia ra e e tuke rai, me kore kare e marekaia ana.

Eaa ta te Pipiria e karanga ra? “Te rikarika rā Iehova i te aronga katoa i parau te ngakau.” (Maseli 16:⁠5) “Auraka takiri e mea e raveia ma te taumāro, e te akanengonengo puapinga kore; ei ngakau akaaka ra, i te manako akameitaki atu tetai ki tetai, auraka iaia uaorai.” (Philipi 2:⁠3) E ui kia koe uaorai: ‘E mareka ana ainei toku ngakau me akameitaki mai tetai tangata i toku uaorai iti tangata me kore toku pupu tangata eteniki me kore me akakino mai i tetai ke? E vareae ana ainei au i te aronga e kite atu iaku, me kore e mataora tikai ana au i to ratou tu kite karape?’

Ae, no tetai tumuanga meitaki te akamatakite maira te Pipiria e: “I te au mea katoa taau ka tapapa ra, kia maata taau tapapa anga i to ngakau; ko te tumu oki te reira o te ora.” (Maseli 4:23) E akaperepere tikai i toou ngakau, auraka e akatika i tetai apinga kia akakino i te reira! Mari ra, e akaki i te reira ki te pakari no ko mai i te Atua. E na te reira uaorai e ‘akono meitaki ia koe, e na te kite e tiaki ia koe kia ora koe i te arataa o te tangata kino ra, i te tangata e tuatua i te tuatua akatoatoa ra.’​—⁠Maseli 2:​10-12.

Eaa i reira taau ka rave me ko koe tetai tei akakinoia mai no te papakitai me kore te akavaavaa? Ka uriuri manako te atikara ka aru mai i teia tumu manako.

[Tataanga i te kapi 6]

Me matau tatou i te kite i te reira tangata, kare tatou e manako tarevake atu iaia