Vai Akarongo Mou ki te Atua e 70 Tuma Mataiti

Akakiteia e Josephine Elias

“Eiaa e manamanata,” i koumuumu mai ei taku tane na roto i te au pa o te are auri. “Me ka tamate ratou iaku me kore ka tuku iaku kia aere, ka vai akarongo mou rai au kia Iehova.” Kua tauta katoa au kia vai akarongo mou. Ko toku manako rai ia i teia tuatau.

ANAUIA au i te mataiti 1916 i Sukabumi, e oire meangiti i te ngai teitei te tua Opunga o Java, i Initonetia. E nga metua Tinito apinga nui toku, e noo ana i roto i tetai are mamaata ma te au tavini. E rima oku tungane, e toru i mua ake iaku e rua i muri ake. Ko au anake ua te tuaine, e mei te tamaroa rai toku tu. E kake ana au na runga i te au tauu are, e e reka ana au te angaanga tipoti. Inara, e apinga tetai e manamanata tikai ana au.

Mataku ana au i te manako no runga i te tutungiia anga i roto ia era. Kua karanga mai toku au puapii e, e tukuia ana te tamariki tamaine akarongo kore ki roto ia era. No toku tu akarongo kore, kua manako au e ka tukuia au ki reira. I muri mai, iaku e aere ra ki te apii teitei i Jakarta (ko Batavia i te reira tuatau), kua makiia au. Kua manako te taote e ka mate au, kua tauta te vaine o te kainga i te akapumaana iaku na te karanga anga e kare e roa atu ana ka aere au ki te rangi. Inara, kua mataku au e kua iki takereia e ka aere au ki roto ia era.

Kua aere viviki mai toku mama, ko Kang Nio, e toku tungane i mua ake iaku, ko Dodo, ki Jakarta i te tiki iaku. Ia matou e oki ra ki te kainga, kua ui mai a Dodo, “Kua kite ainei koe e, kare te Pipiria e apii ana no runga i te ai era?”

“Akapeea koe i kite ei?” i ui atu ei au. Kua tatau a Mama i te au irava Pipiria te akaari ra e kare tei mate ra e tuatua e kitea, te tiaki ra ratou i te tuakaouanga. (Koheleta 9:​5, 10; Ioane 5:​28, 29) “Kua kite maua i teia au mea no ko mai i te Au Kite o Iehova,” i akamarama mai ei raua. Kua oronga mai raua i tetai puka rikiriki, Where Are the Dead? e kua akamata au i te tatau i te reira. * I mua ake ka tae ei ki te kainga, kua akakite au e, “Ko te tuatua mou teia!”

Akakite Anga i Toku Akarongo

I te reira taime kua neke atu toku ngutuare ki Bandung, e oire maata i te tua Opunga o Java. I reira kua meitaki mai toku maki. I roto ia Mati i te mataiti 1937, kua atoro mai a Clem Deschamp ia matou, e Kite no Autireria te tavini ra i Jakarta. I te tuatau o tona atoro mai anga kua papetitoia matou ko toku mama, toku au tungane i mua ake iaku​—⁠ko Felix, Dodo, e Peng​—⁠te akatutuanga i to matou akatapuanga ki te Atua. I muri mai, kua riro katoa mai toku nga tungane i muri ake iaku, ko Hartanto e Jusak e toku papa, ko Tan Gim Hok, ei Au Kite. *

I muri ake i to matou papetitoanga, kua piri atu matou kia Clem i roto i tetai tutuanga kamupeini takake e iva ra. Kua akaari mai aia kia matou akapeea me tutu aere na te taangaanga anga i te kati akakiteanga, kua tataia tetai karere Pipiria mama ua e toru reo. Kua akakitekite katoa matou ki te kopu tangata e te au oa. Kare i roa ana kua riro mai to matou pupu meangiti i Bandung ei putuputuanga, ko te rua ia i Initonetia.

I muri mai i taua mataiti rai kua neke atu to matou ngutuare tangata ki Jakarta i te tutu aere ki te au tangata Tinito e 80,000. Kua rave matou  ko mama, e Felix, i te angaanga orometua Kerititiano tamou ei au painia. Kua tutu aere katoa au i Bandung, i Surabaya, e tetai atu au ngai. I roto i te au tuanga maata, kua tutu aere au ko au anake ua. E mapu au, e maroiroi, e te mataora ra i te tavini i te Atua. Inara, te kite uaia atura e ka tupu mai te tamaki, e kare e roa atu ana ka timataia toku akarongo.

Akatupu te Tamaki i te au Timataanga

I roto ia Titema i te mataiti 1941, kua o atu a Asia ki roto te Tamaki II o te Ao. Na te Vaeau Tiapani o te Emepera e akaaere pakari tikai ra ia Initonetia. Kua araiia ta matou puka Pipiria, e kare e rauka ia matou i te tutu aere ua. E apai aere ana au i tetai pia pere toka me atoro au i te au tangata i te kainga te inangaro maira, kia manako oki tetai pae e te pere ua ra matou.

I te mataiti 1943, kua akaipoipo au ia André, e painia mataku kore e reo aruru tona, e akaariu mai ana i te au tangata. E apai muna ana maua i te au puka Pipiria ki te Au Kite i roto ia Java. Me mou maua, ka tamamaeia maua e ka tamateia. Maata te au taime mei mou rai maua.

Ia maua e kake ra ki runga i tetai rerue i Sukabumi, kua tapuia maua ko André e te pupu vaeau akava Kempeitai matakuia o Tiapani. Te apai ra au i te au puka tei araiia i raro roa i taku kiri. “Eaa tei roto i taau kiri?” i maro mai ei tetai akava.

“E kakau,” i pau atu ei a André.

“Eaa to raro ake i te kakau?” i ui mai ei aia.

“E au kakau,” i karanga ai a André.

“Eaa ra to raro roa i te kiri?” i ui mai ei te akava. Kua tiaki poto au e kua pure muteki ua kia Iehova. “E meitaki atu kia akara koe,” i pau mai ei a André.

Kua taru te tauturu akava i tona rima ki roto i te kiri. Kua aue aia no te mamae e kua uuti viviki mai i tona rima mei roto i te kiri. Kua koputaia tona rima e te pine. Kua ota viviki mai te akava tei taakamaia kia topiri maua i te kiri e kia kake atu ki runga i te rerue.

I roto i tetai tere ki Sukabumi, kua kitea mai au e te pupu Kempeitai e ei Kite e kua akaue mai iaku kia aere ki to ratou opati maata. Kua aru mai a André e toku tungane ko Felix iaku. I reira kua uiuiia a André na mua. E manganui te uianga pakari tei uiia kiaia. “Koai ma te Au Kite o Iehova? Te patoi ra ainei koe i te kavamani o Tiapani? E tangata atoro muna ainei koe?”

“E tavini matou no te Atua Mana Katoatoa e kare i rave ana i te tarevake,” i pau atu ei a André. Kua mou mai te opita akaaere i tetai koke samurai mei runga mai i te paruru are e kua taki ki runga.

“Akapeea me ka tamate au ia koe i teianei?” kua tuatua riri mai aia. Kua tuku a André i tona katu ki runga i te kaingakai e kua pure muteki ua. Roa rai i muri mai, kua kata maata mai te au opita. “E toa tikai koe!” i karanga ai te opita. Kua tuku aia i reira ia André kia aere e kua kapiki mai ia maua ko Felix kia aere atu ki roto. Te aiteite anga ta maua tuatua ki ta André, kua tuatua maata mai te opita: “Kare kotou i te aronga atoro muna. Akaatea ki vao!”

Kua aere atu matou toko toru ki te kainga, ma te akapaapaa rekareka anga ia Iehova. Kare matou i manako atu ana e e maata atu te au timataanga ngata i mua ia matou.

Maata Atu te au Timataanga no te Akarongo

No tetai au marama i muri mai, kua akaapaia a André ei “au taeake pikikaa” e kua tiria atu aia ki roto i te are auri e te pupu Kempeitai. (2 Korinetia 11:26) Kua atoro atu au iaia i roto i te are auri. Ikoke tikai aia e te paruparu. Kua ora aia na te kai anga i te au toetoenga kai mei roto mai i te paipa are auri i roto i tona pia. Kare rava i rauka ana i te au tiaki mouauri i te aati i tona tu tiratiratu. Mei tei taikuia i te akamataanga, kua koumuumu mai aia na roto i te au pa o te are auri: “Eiaa e manamanata. Me ka tamate ratou iaku me kore ka tuku iaku kia aere, ka vai akarongo mou rai au kia Iehova. Ka apai ratou iaku ki vao ei kopapa mate kare ra ei tangata tiratiratu kore.”

Muri ake i te ono marama i roto i te are auri, kua tu atu a André ki mua i te Akavaanga Maata o Jakarta. Kua akaputuputu mai to matou ngutuare e te au oa ki roto i te ngai akavaanga. E taitaia tikai te turanga.

 “Eaa koe kare i tomo ki roto i te pupu vaeau Tiapani?” i maro mai ei te akava maata.

“E vaeau au no te Patireia o te Atua,” i pau atu ei a André, “e kare tetai vaeau e tavini ana e rua pupu vaeau e tai taime.”

“Ka akakite ainei koe ki tetai ke e auraka e tomo atu ki roto i te pupu vaeau?” i ui mai ei te akava maata.

“Kare,” i karanga ai a André, “na ratou rai te reira e iki.”

Kua paruru atu rai a André iaia, na te taiku putuputu anga mei roto i te Pipiria. Umere tikai te akava maata, e tangata akonoanga Muslim. “E tuke ta taua irinakianga, inara kare au e maro i tetai tangata kia akarongo kore ki tona akava ngakau,” i karanga ai te akava maata. “Aere ra.”

Kua mataora te katoatoa i roto i te are akavaanga, e kua rekareka tikai au. Kua aere mai a André ki konei iaku e kua mou i toku rima. Kua akaputuputu takapini mai te ngutuare e te au oa ia maua, te oronga rekareka mai anga i ta ratou au akameitakianga.

Tutu Aere i te tu Rangatira Mou

I muri ake te ope anga te Tamaki II o te Ao, kua tupu mai tetai orureau anga e a mataiti ki te tutaraanga Orani i roto ia Initonetia. Tauatini ua atu au tangata tei tamateia, e kua oro ke atu te au tangata i roto i te au oire katoa mei to ratou au kainga. Kua maro te aronga turuturu kavamani ia matou kia kapiki i ta ratou kapikianga tamaki “Merdeka,” te aiteanga “Rangatira.” Inara, kua akakite matou kia ratou e kare matou e piri atu ki roto i taua au angaanga porotiki.

Noatu te kino, kua akamata akaou matou i te tutu aere mei tera are ki tera are. Kua taangaanga matou i ta matou au kati taito akakiteanga e te au puka ta matou i akono mai i mua ake i te tamaki. I roto ia Me i te mataiti 1948, te maru anga te kino, kua akamata akaou maua ko André i te painia, riro mai maua ko te nga painia anake ua i Initonetia. E toru mataiti i muri mai, kua rekareka tikai maua te ariki anga mai e 14 Au Kite ki Jakarta, pouroa ratou kua karatuati mai mei te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada, te tuanga apatokerau o New York, i Marike. Te terenianga ta ratou i oronga mai kia maua, kua tauturu ia maua no te au apainga ke atu.

I roto ia Tiunu i te mataiti 1952, kua ariki maua ko André i tetai tukuanga angaanga takake ei painia i roto ia Semarang, i rotopu ia Java. I tera mai mataiti kua o atu maua ki te pupu 22 o Gileada. Muri ake te karatuatianga kua oki atu maua ki Initonetia e kua tukunaia atu ki Kupang, i Timoa. Ta maua au tukuanga angaanga i muri mai, tei te tua Tonga o Sulawesi e te tua Tokerau o Sulawesi. E maata atu te au timataanga no te akarongo ta maua i aro atu i reira.

Arai Akaouia

I te mataiti 1965 kua tupu tetai meameaau anga tei tamateia e anere tauatini au tangata. Kua piri atu tetai au orometua o Kerititome e kua akaapa e e au Komuniti te Au Kite o Iehova. Mari ra, kare te au mana taoonga i irinaki ana. Inara, kare te au orometua i tukutuku ana i ta ratou au akakino anga i te Au Kite. I te openga, i roto ia Titema ra 25, i te mataiti 1976, kua araiia te Au Kite o Iehova.

I muri ake i te akakiteanga i te araianga, kua ota mai te roia o te tapere i Manado ia André ki tona opati. “Kua kite ainei koe e kua araiia te Au Kite o Iehova?” i ui ei aia.

“Ae,” i pau atu ei a André.

“Kua papa ainei koe i teianei i te taui i taau akonoanga?” i ui mai ei te roia.

Kua irinaki atu a André ki mua e kua ruturutu i tona umauma. “Ka rauka ia koe i te aeae i toku pukuatu mei toku kopapa, inara kare rava e rauka ia koe i te taui i taku akonoanga,” i tuatua maata atu ei aia.

Ma te poitirere, kua ui atu te roia e, “Eaa taku ka tata i roto i taku ripoti?”

“E tata e e Kite rai au no Iehova e kare i rave ana i te tarevake,” i karanga ai a André.

“Pouroa taau au puka ka apai au,” i karanga ai te roia.

I taua po rai kua akaatea te Au Kite mapu i te au puka mei to maua are, kua akaruke i te au pia kare apinga o roto. Kua tutu aere atu rai maua, te taangaanga anga i te Pipiria. Kare rava te roia o te tapere i tamanamanata akaou mai ana ia maua.

 Tetai Oraanga Meitaki Tikai!

I muri mai kua painia maua ko André i Surabaya, i te airani ko Java, e tetai airani ko Bangka, i te tua tonga itinga o Sumatra. Inara, i te mataiti 1982, no te kare e meitaki ana toku kopapa kua oki atu maua ki Jakarta. I te mataiti 2000, kua takake atu a André i konei, e 85 ona mataiti, e painia maroiroi aia e tae ua atu ki te openga. Te mataiti i muri ake i tona mate, kua akaateaia te araianga.

E oraanga meitaki tikai toku! I teia ra e 93 oku mataiti, e kua akapou au e tere atu i te 70 mataiti i roto i te angaanga painia. I te mataiti 1937, i toku papetitoia anga, e 25 rai Au Kite o Iehova i Initonetia. I teia ra, vaitata rai e 22,000. Rekareka tikai au i te tauturu anga i taua tupuanga ra! Inara koi akamata ua akenei te au tupuanga i roto i toku oraanga. Inangaro au i te tavini akarongo mou i te Atua e tuatau ua atu.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 13]

“E vaeau au no te Patireia o te Atua e kare tetai vaeau e tavini ana e rua pupu vaeau e tai taime”

[Tataanga i te kapi 14]

“Ka rauka ia koe i te aeae i toku pukuatu mei toku kopapa, inara kare rava e rauka ia koe i te taui i taku akonoanga”

[Mapu i te kapi 15]

(No runga i teia, akara i te puka)

Au ngai i noo e i tutu aere ana maua

INITONETIA

Sulawesi

Manado

Sumatra

Bangka

Java

JAKARTA

Sukabumi

Bandung

Semarang

Surabaya

Timoa

Kupang

[Tutu i te kapi 15]

Maua ko André i te mataiti 1970

[Au Tutu i te kapi 15]

E 15 oku mataiti, akapapuia mai kiaku te tuatua mou o te Pipiria i roto i te puka rikiriki “Where Are the Dead?”